Ελευθερία Ντεκώ: Με τον φωτισμό της Ακρόπολης ξανα-βαπτίστηκα

Τον Ιανουάριο, το Ίδρυμα Ωνάση ανέθεσε στην Ελευθερία Ντεκώ και τους συνεργάτες της τον καινούργιο φωτισμό της Ακρόπολης, του Ιερού βράχου και των Μνημείων. 
Έτσι, το Ίδρυμα, ως δωρητής, και το Υπουργείο Πολιτισμού, που έκανε το κάλεσμα, έκαναν μια σπουδαία χειρονομία προς τους Έλληνες αλλά και τους πολίτες όλου του κόσμου. Τα παγκόσμια μνημεία θα έχουν για πάντα μια ιστορία να πουν, και η ιστορία θα φωτίζεται και θα προσλαμβάνεται από τους ανθρώπους ανάλογα με την εποχή τους... 
Ποια ήταν η διαδικασία, κυρίως ποια είναι τα συναισθήματα και οι συγκινήσεις όταν ένας καλλιτέχνης αναλαμβάνει με τους συνεργάτες του την τεράστια ευθύνη να φωτίσει, να μας ξανασυστήσει με έναν τρόπο, ένα παγκόσμιο μνημείο όπως η Ακρόπολη; Με αυτές τις σκέψεις είχα πραγματικά βαθύ ενδιαφέρον να συζητήσω με την κυρία Ελευθερία Ντεκώ, τη βραβευμένη με ΕΜΜΥ σχεδιάστρια φωτισμού.

Κυρία Ντεκώ, εμείς πλέον βλέπουμε το αποτέλεσμα σε σχέση με τον φωτισμό της Ακρόπολης. Αναρωτιέμαι ποια ήταν η διαδικασία με την οποία εσείς και οι συνεργάτες σας «πλησιάσατε» τον ιερό βράχο, την Ακρόπολη και τα αρχαία μνημεία, και πώς καταλήξατε στον δικό σας τρόπο με τον οποίο θα τα φωτίζατε;
Η διαδρομή ήταν ένα πλούσιο και πολυδιάστατο ταξίδι για όλη την ομάδα. Από τις πρώτες μας περιηγήσεις αισθάνθηκα ότι όφειλα να αφήσω για λίγο τα χαρακτηριστικά της φωτίστριας. Να ξεχάσω την τέχνη και επιστήμη μου για να μπορέσω καταρχήν να αφουγκραστώ το μνημείο. Το μνημείο αυτό, ξέρετε, σου επιβάλλεται και σε υποβάλλει σε συγκινήσεις και συναισθήματα τόσο πρωτόγνωρα που σε οδηγούν αναγκαστικά σε μια προσωπική, θα έλεγα, ενδοσκόπηση. Κάπως έτσι, λοιπόν, ένιωσα πως εκείνο που μου ζητούσε ήταν ένας φωτισμός εσωτερικευμένος στο ίδιο το φως των μνημείων του. Ένας φωτισμός που δεν θα φωτίζει αλλά θα συνυπάρχει και θα αναδεικνύει το δικό τους καθαρό και πάνλευκο φως.

Επομένως δεν θελήσατε να εφαρμόσατε κατευθείαν τις γνώσεις σας και την εμπειρία σας.
Θεώρησα αδύνατη, σχεδόν προσβλητική, τη στεγνή εφαρμογή και επιβολή των γνώσεων φωτισμού στο μνημείο. Ήθελα να είμαι ώρες εκεί, να αφουγκράζομαι, να με διαπερνά όλη του η ιστορία, να νιώσω το άπειρο δίπλα στη μικροσκοπική ανθρώπινη υπόσταση! Έγινα παρατηρητής… παρατηρητής της Ακρόπολης όλες τις ώρες της ημέρας. Το πρωί, το μεσημέρι, που είναι πιο «σκληρό» το φως, στο σβήσιμο του ήλιου το σούρουπο, κάτω από το φεγγάρι και στο απόλυτο σκοτάδι. Δεν μπορείτε να φανταστείτε τις αντανακλάσεις της πέτρας και των μαρμάρινων γλυπτών στις παραπάνω εκδοχές της φύσης… Η παρατήρηση ήταν οδηγός και δάσκαλος. Δεν είχα δικαίωμα ωστόσο να ξεχαστώ και να αφεθώ στη μυσταγωγία του χώρου και της φύσης. Όφειλα να δω την Ακρόπολη ως μέρος της πόλης, τη συνύπαρξή της στο σημερινό αστικό τοπίο. Έτσι την «αποχαιρετούσαμε» για λίγο, απομακρυνόμασταν ώστε να τη δούμε από μακριά. Από το Μετς, τον Λυκαβηττό, την Ιερά Οδό, τον περιφερειακό Γαλατσίου, του Φιλοπάππου, το Θησείο, και ούτω καθεξής. Όσο μένεις δίπλα της κατακλύζεσαι από το συναίσθημα του θαυμασμού και του δέους ως προς την ίδια την Ακρόπολη! Όσο απομακρύνεσαι, αντιλαμβάνεσαι τις διαβαθμίσεις της: βράχος, τείχη, μνημεία. Τότε διαπίστωσα ότι χρειαζόταν να διαφοροποιηθούν. Το κάθε ένα φέρει τον συμβολισμό της εποχής του. Πόσο καθαρά είναι όλα και κυρίως πόσο φωτεινό είναι το μάρμαρο.

Αυτό ήταν κάτι που προφανώς οι περισσότεροι δεν θα μπορούσαμε εύκολα να το είχαμε παρατηρήσει. Λέτε δηλαδή ότι ο φωτισμός πριν ήταν ίδιος και στα τρία στοιχεία: βράχος, τείχη, μνημεία;
Ναι, ήταν ίδιος ο φωτισμός σε ό,τι αφορά την ένταση αλλά και το χρώμα. Ίσως για αυτό τον λόγο, το μάτι μας έβλεπε την Ακρόπολη ως μια ενότητα. Είχε επιλεχθεί ένα συναισθηματικό χρώμα, ένα θερμό, σχεδόν πορτοκαλί. Δεν υπήρχε διαφοροποίηση, που κατά τη γνώμη μου ήταν απαραίτητη. Η ιδέα να ξεχωρίσουν ο βράχος από τα τείχη, και τα μνημεία από τα τείχη, ήταν για μένα ξεκάθαρη. Ήταν αναγκαίο! Και οι διαφορετικές αποχρώσεις του λευκού πάνω στα διάφορα υλικά και στοιχεία ήταν η αρχή της έρευνας και πολλών δοκιμών ώστε να πετύχουμε την πιο κατάλληλη απόχρωση για να ανακλάσει ο Παρθενώνας το φως του, η Νίκη το δικό της, τα Προπύλαια, το Ερέχθειο, αλλά και ο Ιερός βράχος και τα τείχη. Έπρεπε να αναδείξουμε τις λεπτομέρειες, την αναγλυφότητα και να γίνουν διακριτοί οι όγκοι.

Και έπειτα άρχισε η υλοποίηση…
Ναι! Αρχίσαμε να δουλεύουμε σε αυτή την ιδέα. Με πολλές ώρες μελέτες σε σχεδιαστικά και φωτομετρικά ψηφιακά προγράμματα, ταυτόχρονα με νυχτερινές δοκιμές και δειγματισμούς για να παρουσιάσουμε τη μελέτη μας στο ΥΠ.ΠΟ και στο ΚΑΣ. Ερευνήσαμε την καταλληλόλητα πολλών εταιρειών και δειγματίσαμε τις πιο κατάλληλες για τα υψηλά τεχνικά στάνταρ που είχαμε θέσει και τις πιο αξιόπιστες. Παράλληλα οι ηλεκτρολόγοι-μηχανικοί συνεργάτες μας μελετούσαν την αντικατάσταση των ηλεκτρολογικών πινάκων και της καλωδίωσης με νέας τεχνολογίας και δυνατοτήτων ώστε να ελέγχουμε κάθε έναν προβολέα των μνημείων ξεχωριστά. Δεν σταματήσαμε ούτε εν μέσω πανδημίας. Για αυτή την ιδέα, λοιπόν, «θυσιάστηκαν» επτά συνεργάτες. Πέντε άτομα στο σχεδιαστικό και δύο στο ηλεκτρολογικό που κατέθεσαν την ψυχή τους, τη σκέψη τους και το συναίσθημά τους... και αρκετοί άλλοι που βοηθούσαν περιφερειακά, όπως τα υπόλοιπα παιδιά του γραφείου μας, ο ηλεκτρολόγος της Ακρόπολης, οι ηλεκτρολόγοι εγκαταστάτες, οι χτίστες για τη χύτευση νέων βάσεων και την υπογειοποίηση των καλωδίων, ηλεκτρολόγοι για την εστίαση αλλά ακόμη και οι νυχτερινοί φύλακες της Ακρόπολης που μας χάριζαν την προθυμία τους, αν κάτι χρειαζόμασταν μες στη νύχτα, και κυρίως το χαμόγελό τους.

Πόσο χρόνο κράτησε η μελέτη και η υλοποίηση;
Αρχές Μαρτίου ολοκληρώσαμε και παρουσιάσαμε τη μελέτη μας στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, το οποίο την ενέκρινε ομόφωνα, και αμέσως μετά άρχισε η υλοποίηση. Πρώτα η αντικατάσταση της καλωδίωσης και των πινάκων και στη συνέχεια η εγκατάσταση των προβολέων. Μάλιστα, καταφέραμε να κάνουμε την αλλαγή από τον παλιό στον νέο φωτισμό χωρίς να μείνει ούτε μια μέρα σβηστή η Ακρόπολη.\

Έχει ενδιαφέρον να μας πείτε εσείς τι είναι διαφορετικό στον καινούργιο φωτισμό της Ακρόπολης από αυτόν που υπήρχε; Επίσης ποια είναι η λογική με την οποία φωτίσατε τον χώρο;
Είναι διακριτά τα διάφορα μνημεία μεταξύ τους γιατί διαφοροποιούνται από τις αποχρώσεις του λευκού, αναδεικνύονται οι λεπτομέρειες, η αναγλυφότητα και, όπως είπα πιο πριν, διαχωρίζεται η τριλογία-τρίπτυχο: Βράχος, τείχη, μνημεία. Ο Βράχος είναι η φύση. Υπήρχε εκεί και υπάρχει πριν την επέμβαση του ανθρώπου. Τα τείχη είναι ο ανθρώπινος μόχθος και η τεχνική, χρειάζονται τεχνίτες για να τα χτίσουν. Τα μνημεία από την άλλη είναι η λατρεία, η Τέχνη και, αν θέλετε, το μυστήριο. Αυτά, δεν μπορεί να φωτίζονται με τον ίδιο τρόπο. Εκτός από τη διαφορά στην υπόστασή τους υπάρχει διαφορετική υλικότητα. Από άλλο υλικό είναι ο Βράχος, από άλλο τα τείχη και από πεντελικό μάρμαρο τα μνημεία. 

Προσωπικά δεν σκεφτόμουν ότι υπήρχε αναγκαιότητα ενός νέου φωτισμού της Ακρόπολης, όμως, όταν είδα τον τρόπο που τη φωτίσατε, αντιλήφθηκα τη διαφορά και την αναγκαιότητα. Ένας απλός πολίτης μπορεί να το βλέπει αλλά να μην μπορεί να το αναλύσει.
Δεν νομίζω ότι είναι απαραίτητο ο καθένας να μπορεί να αναλύσει τον φωτισμό της Ακρόπολης. Αρκεί να τον συγκινεί, να τον μαγεύει, να τον ταξιδεύει στο παρελθόν, στην Ιστορία του, να τον εμπνέει και να τον γοητεύει, όχι ο φωτισμός αλλά αυτό που ανακλά και αναδεικνύει... 

Επειδή η τεχνολογία τα τελευταία χρόνια κάνει άλματα, εσείς ως ομάδα, τι πλεονεκτήματα είχατε στα χέρια σας σε σχέση με τους προηγούμενους που είχαν φωτίσει την Ακρόπολη; Επίσης, τι φαντάζεστε ότι θα έχει στη διάθεσή του ο επόμενος που θα τον αλλάξει στο μέλλον; 
Η τεχνολογία του φωτισμού βρίσκεται σε απίστευτη ακμή την τελευταία δεκαετία. Η εμφάνιση των LED και η ραγδαία εξέλιξή τους, τα συστήματα ελέγχου του φωτισμού, η εξοικονόμηση ενέργειας και η φιλική προς το περιβάλλον φιλοσοφία των νέων προϊόντων ήταν πλεονεκτήματα διαθέσιμα και τα εκμεταλλευτήκαμε. Δεν αλλάξαμε απλά τον φωτισμό. Αλλάξαμε όλους τους ηλεκτρολογικούς πίνακες στην Ακρόπολη με νέας τεχνολογίας και όλη την καλωδίωση στα μνημεία. Χρησιμοποιήσαμε προβολείς LED τελευταίας τεχνολογίας και σύστημα ελέγχου DMX, με δυνατότητα να ελέγχουμε ένα προς ένα κάθε προβολέα όσον αφορά στην ένταση και την απόχρωση του λευκού και τον χρόνο ανάμματος και σβησίματος, fade in και fade out. Επίσης έχουμε μεγάλη εξοικονόμηση ενέργειας, περίπου 60% σε σχέση με πριν. Και εξοικονόμηση στην ανακύκλωση λαμπτήρων. Με την ταχύτητα που εξελίσσεται η τεχνολογία του φωτός δεν αποκλείεται σε λίγα μόνο χρόνια η υπερσύγχρονη σημερινή εγκατάσταση να μοιάζει παρωχημένη. Ωστόσο η μελέτη μας και η φιλοσοφία του φωτισμού πιστεύω ότι έχει βάσεις διαχρονικές.
 
Αναρωτιέμαι αν νιώθετε ενός είδους ταύτιση με το συγκεκριμένο σας έργο;
Ταύτιση; Δεν θα τολμούσα ποτέ να πω ότι ταυτίζομαι με τον φωτισμό της Ακρόπολης. Υπηρέτησα ναι, μυήθηκα επίσης. Ξανα-βαπτίστηκα σίγουρα! Για 9 μήνες καθημερινά ασχολούμουν με τον φωτισμό και η σκέψη μου ήταν αποκλειστικά εκεί. Έκλεινα τα μάτια και «έβλεπα» τον Παρθενώνα, προβληματιζόμουν με τα διλήμματα της απόχρωσης φωτισμού του βράχου, ταλαιπωρούσα τους συνεργάτες μου με αλλεπάλληλους δειγματισμούς για να είμαι σίγουρη ότι η φιλοσοφία μας, που παρουσιάστηκε στο ΚΑΣ και εγκρίθηκε ομόφωνα, θα υλοποιείτο έτσι και καλύτερα. Μαζί με τους συνεργάτες μου μελετήσαμε στο φωτομετρικό μοντέλο κάθε σπιθαμή του βράχου και των μνημείων και αντίστοιχα μετά κάναμε δοκιμές τις νύχτες για να επιβεβαιώσουμε τα φωτομετρικά πορίσματα, πολλές φορές εξαντλώντας τις σωματικές αντοχές μας.

Οι μεγαλύτεροι, που έχουμε δει πολλές φορές την Ακρόπολη,  θα την ξαναδούμε με καινούργια ματιά μέσα από τον δικό σας φωτισμό. Όμως, θα υπάρξουν πολλά νέα παιδιά που τώρα με το έργο σας θα την «κοιτάξουν» για πρώτη φορά. Τα πάντα, για να υπάρξουν, πρέπει κάποιος να τα φέρει μπροστά, στο φως. Είναι πολύ σπουδαίο αυτό που έκανε το Υπουργείο Πολιτισμού και η Στέγη αναθέτοντας σε σας και τους συνεργάτες σας τον νέο φωτισμό...
Θα ήταν μια διαφορετικής μορφής περηφάνια, αν μάθαινα ότι ο νέος φωτισμός έγινε αφορμή να ελκύσει τα βλέμματα των νέων παιδιών, να ενισχύσει τη φιλομάθειά τους, να ερεθίσει τη σκέψη τους, να συγκινήσει και να ευαισθητοποιήσει ακόμη περισσότερο τον ψυχισμό τους. Το εύχομαι! Σε ό,τι αφορά το Ίδρυμα Ωνάση, δωρητή αυτού του σπουδαίου έργου, αφουγκράστηκε το κάλεσμα του Υπουργείου Πολιτισμού για αναβάθμιση του φωτισμού της Ακρόπολης, το ανέλαβε και το υποστήριξε με σοβαρότητα και πάθος και όχι απλά διεκπεραιωτικά. Κάλεσε έγκριτα γραφεία φωτισμού και επέλεξε ανάμεσα από αυτά. Είχαμε την τιμή να είμαστε αυτό που το ανέλαβε.
 
Ο Φειδίας, με ό,τι έχει δημιουργήσει, είναι εξ αντικειμένου ο μεγαλύτερος γλύπτης στην ιστορία της ανθρωπότητας. Τα έργα που λείπουν πρέπει να σταματήσουμε να τα λέμε «Ελγίνεια Μάρμαρα»…
Τα έργα που λείπουν είθε να επιστρέψουν. Απαίτηση όλων μας να γίνει... Τα μάρμαρα του Παρθενώνα, όπως πολύ σωστά λέτε, ο Έλγιν τα έκλεψε! Όσο για τον Φειδία, τον μεγαλύτερο γλύπτη της ανθρωπότητας, με στεναχωρεί όταν σκέφτομαι πόσο αχάριστα και άδικα του φέρθηκαν οι συντοπίτες του. Άλλο μάθημα της ιστορίας μας κι αυτό.

Παρ’ όλα αυτά, είναι τρομερά ενδιαφέρον ότι αυτά τα μισά γλυπτά και Μάρμαρα που έχουν απομείνει, λένε ολόκληρη την ιστορία. Δεν χρειάζεται να συμπληρωθούν για να ειπωθεί...
Μα, Ιστορία είναι και τα τραύματα και οι ουλές του Παρθενώνα. Ο Παρθενώνας όταν χτίστηκε έλαμπε και ήταν χρυσοποίκιλτος, αψεγάδιαστος, σπουδαίος, όμως έχει ζήσει πολλά δεινά όλους αυτούς τους αιώνες, και αυτά αποτυπώνονται όπως στο πρόσωπο ενός ηλικιωμένου ανθρώπου. Βλέπεις την ιστορία του Παρθενώνα και ό,τι έχει υποστεί πάνω στα μάρμαρά του, στα συντρίμμια γύρω του, όμως δεν του αφαιρείται τίποτα από την προσωπικότητα, από τη λάμψη. Απλά επάνω του «διαβάζεις» ουσιαστικά την αθλιότητα της ανθρωπότητας, την ασέβεια και τη βαρβαρότητα. Όμως, κι αυτό είναι κομμάτι της ιστορίας του... της ιστορίας μας, και μας μαθαίνει.

Κυρία Ντεκώ, υπήρξαν ετερόκλητα σχόλια, κάποια σκωπτικά και σκοτεινά, κάποια διθυραμβικά και συγκινητικά, που ειπώθηκαν για την τελετή εγκαινίων του φωτισμού… 
Πράγματι δεν έγινε σαφές πως το οπτικοακουστικό event των τριών λεπτών, με τη μουσική του Σταύρου Γασπαράτου, ήταν η εισαγωγή για τις ομιλίες των εγκαινίων, της παράδοσης του φωτισμού, και όχι ο φωτισμός της Ακρόπολης! Αφορούσε εκείνη τη νύχτα μόνο, και ο εφήμερος εξοπλισμός απομακρύνθηκε από την Ακρόπολη αμέσως μετά τα εγκαίνια. Όμως τίποτα από όλα αυτά δεν έχει σημασία... Ευτυχώς έχουμε τον ιερό μας βράχο!