Όταν ο ειρηνικός κόσμος του «The Lesson» συναντάει το χαοτικό σύμπαν του «Fauda»

Αν πήγαινε κανείς Τελ Αβίβ (μια φορά και έναν καιρό) και είχε δει το «Fauda», δεν μπορούσε παρά να αναρωτιέται βλέποντας μια σύγχρονη δυτική πρωτεύουσα πραγματικά ζηλευτή – πώς να νιώθει άραγε όλος αυτός ο κόσμος, o τόσο όμοιος με τον δικό μας, για αυτή την παράλληλη πραγματικότητα που τόσο πετυχημένα περιέγραφε η σειρά και που κάθε τόσο ξεσπούσε σε μικρά επεισόδια πολέμου; Το «Fauda» σου έδειχνε εικόνες από τη Δυτική όχθη και τη Γάζα, τις επιχειρήσεις των μυστικών υπηρεσιών στα παλαιστινιακά εδάφη, τον «πόλεμο» με τη Χαμάς και τις βομβιστικές επιθέσεις, ακόμα και την απαγωγή ομήρων και την προσπάθεια απελευθέρωσής τους – δύο-τριών ομήρων, όχι διακοσίων σαράντα.

Αυτό που συνέβη  την 7η Οκτώβρη στο νότιο Ισραήλ ούτε ως μυθοπλασία δεν μπορούσαν να το φανταστούν οι σεναριογράφοι της σειράς. Τους ισλαμιστές της Χαμάς να εισβάλλουν ένα πρωί με αγροτικά, μοτοσικλέτες, μπουλντόζες και αλεξίπτωτα πλαγιάς, να καταλαμβάνουν ολόκληρα χωριά και να τρομοκρατούν, να βασανίζουν, να καίνε ζωντανούς, να αποκεφαλίζουν, να ακρωτηριάζουν και να σφαγιάζουν ανενόχλητοι  τόσες ώρες ολόκληρες οικογένειες τον ένα μπροστά στα μάτια του άλλου, 1.200 άντρες, γυναίκες και παιδιά, ηλικιωμένους και μωρά. Η πιο αρρωστημένη φαντασία του πιο ανελέητου τζιχαντισμού, αυτό που θα στερούσε σε αληθοφάνεια αν γινόταν μυθοπλασία, ξεπεράστηκε από την πραγματικότητα. Και όλα άλλαξαν.

Έτσι, μόνο σαν πρωθύστερο σχήμα μπορεί να δει κανείς το «The Lesson», μια ακόμα βραβευμένη ισραηλινή σειρά 6 επεισοδίων παραγωγής 2022 που προβάλλεται αυτό τον καιρό στην ΕΤ3 (στο Ertflix μέχρι 13/2/24) και μιλάει για  τη σύγκρουση, τον καιρό της ειρήνης, σε μία σχολική κοινότητα ανάμεσα σε έναν καθηγητή και μία μαθήτρια με επίκεντρο ένα ρατσιστικό επεισόδιο προς άραβες πολίτες του Ισραήλ. Oι συγκρούσεις για δικαιώματα και αποκλεισμούς, και ένα video που γίνεται viral και μπορεί μέσω του cancel να καταστρέψει κάποιον, είναι οικεία θέματα στις σύχρονες δημοκρατικές κοινωνίες σαν τη δική μας.

Ίσως για αυτό το «The Lesson» κέρδισε βραβείο καλύτερης σειράς και καλύτερης γυναικείας ερμηνείας στο Διεθνές Φεστιβάλ Σειρών των Καννών, αντίστοιχα βραβεία (συν ανδρικής ερμηνείας) στο Φεστιβάλ Βερολίνου το 2022 και βραβείο καλύτερης δραματικής σειράς της Ισραηλινής Τηλεοπτικής Ακαδημίας το 2023. Η σειρά υπήρξε πολύ δημοφιλής σε όποια χώρα κι αν προβλήθηκε, καθώς οι (δυτικοί) θεατές ταυτίζονταν με βάση τις εμπειρίες τους. Άλλωστε πρόκειται για εξαιρετική παραγωγή, με άριστες ερμηνείας, όλα μοιάζουν πιστευτά και τόσο ανθρώπινα. Όσο για το σενάριο, σε κάνει να παρακολουθείς με ενδιαφέρον την κλιμάκωση μιας σύγκρουσης που συνεχώς επιδεινώνεται, με κεντρικό θέμα ένα από τα αγκάθια της ισραηλινής κοινωνίας – την οποία ελάχιστα γνωρίζουμε.

Το «The Lesson» βασίζεται σε αληθινή ιστορία

Το 2020, ένα ισραηλινό σχολείο στο Rishon LeZion έγινε πρωτοσέλιδο όταν οι μαθητές παραπονέθηκαν για τις αντιδράσεις του καθηγητή τους στο μάθημα Πολιτικής Αγωγής μετά από συζητήσεις στην τάξη στις οποίες οι μαθητές είπαν ότι όλοι οι Άραβες πρέπει να σκοτωθούν και ότι ο δολοφονημένος Ισραηλινός πρωθυπουργός Γιτζάκ Ράμπιν «άξιζε να πεθάνει». Τελικά, ο καθηγητής έχασε τη δουλειά του μετά από παράπονα γονέων και μαθητών ότι μοιραζόταν τις αριστερές του απόψεις και ότι χρησιμοποιούσε την τάξη ως πλατφόρμα για την έκφραση θέσεων μη συμβατών με το εκπαιδευτικό σύστημα. Ο καθηγητής είχε δηλώσει ότι στόχος του ήταν να «προκαλέσει» τους μαθητές, να τους διδάξει να σκέφτονται ανεξάρτητα και να διεξάγουν διάλογο.

Αντίστοιχη και η ιστορία στο «The Lesson». Στο Kfar Sava, προάστιο του Τελ Αβίβ κοντά στη Δυτική Όχθη, όταν σε μια σχολική τάξη τελειόφοιτων που οι μαθητές προετοιμάζονται να υπηρετήσουν στον στρατό τίθεται ένα θέμα για το αν πρέπει να απαγορευτεί στους Άραβες η είσοδος στην τοπική πισίνα μετά από περιστατικό σεξουαλικής παρενόχλησης, αρκετοί μαθητές ξεσπούν σε συνθήματα όπως «Θάνατος στους Άραβες!». Ο 43χρονος φιλελεύθερος/δημοκράτης/αριστερός καθηγητής Amir, τον οποίο υποδύεται ο συμπαθής Στηβ από το «Fauda» Doron Ben-David, προσπαθεί να τους ηρεμήσει και να νουθετήσει τη 17χρονη Leanne (πολύ καλή η Maya Landsman), η οποία ξεκίνησε τη φασαρία. Ο Amir κάνει το λάθος να την ρωτήσει πώς θα αισθανόταν με έναν αντίστοιχο αποκλεισμό στην πισίνα που θα αφορούσε παχύσαρκους ανθρώπους. Το περιστατικό διαδίδεται ελαφρώς παραποιημένο, όταν η Λέαν αποφασίζει να κάνει μια ανάρτηση στα σόσιαλ μίντια καταγγέλλοντας τον καθηγητή της.

Στο δεύτερο επεισόδιο τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα, όταν ο Αμίρ χάνει την ψυχραιμία του βλέποντας τη Λέαν στο διάλειμμα να κρατάει όπλο και σε ένα παραλήρημα δυσφημίζει τους Ισραηλινούς στρατιώτες. Το συμβάν αυτή τη φορά καταγράφεται σε βίντεο, ανεβαίνει στο TikTok και η ακύρωση του Αμίρ ολοκληρώνεται. Κανείς από τους δύο δεν κάνει πίσω. Η σύγκρουσή τους κλιμακώνεται με καταστροφικά αποτελέσματα και για τους δύο.

«The Lesson»: social media, ρατσισμός και δικαιώματα 

Αμίρ: «Η παρενόχληση είναι πρόβλημα. Η θέση της γυναίκας στην αραβική κοινωνία αποτελεί πρόβλημα. Αλλά το να αποδίδεις ένα χαρακτηριστικό στη φυλή, λέγοντας ότι οι άνδρες παρενοχλούν επειδή είναι Άραβες, είναι ρατσισμός».
Leanne: «Ας κολυμπήσουν στις δικές τους πισίνες, με τα αραβικά κορίτσια που κολυμπούν με τις πιτζάμες τους».
Αμίρ: «Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί έρχονται στην πισίνα σας; Επειδή δεν έχουν δικές τους. Οι αραβικοί δήμοι είναι φτωχοί. Δεν έχουν πισίνες ή πάρκα»
(Αφού ένας μαθητής καταδικάζει τον Αμίρ για τα «φιλελεύθερα, αριστερά λόγια» του, δημιουργείται χάος καθώς αρκετοί μαθητές της τάξης ξεσπούν σε συνθήματα όπως «Άραβες στη θάλασσα!» και στη συνέχεια «Θάνατος στους Άραβες!»)
Amir (στη Leanne): «Παίρνεις μηδέν στην εργασία και μηδέν ως άνθρωπος».

Το «The Lesson» μιλάει για οικεία στους ανθρώπους της Δύσης ζητήματα. Όπως η σύγχυση των εφήβων και η ευθραυστότητά τους, τα δικαιώματα των μειονοτήτων, η δύναμη του cancel, το κατά πόσον οι άνθρωποι σε αντίθετα άκρα του πολιτικού φάσματος μπορούν να διαφωνούν πολιτισμένα, τι μπορεί να λέει ένας καθηγητής σε μια τάξη και τι όχι. Την ίδια στιγμή όμως περιγράφει μια κοινωνία που οποιαδήποτε αναγωγή με τη δική μας είναι λάθος. Γιατί ναι μεν θέτει ηθικά διλήμματα γύρω από μια σύγκρουση για το δίκαιο και το άδικο, το θέμα όμως αφορά τη σχέση Εβραίων και Αράβων εντός της ισραηλινής κοινωνίας.

Ναι, η Λέαν είναι μία παχύσαρκη έφηβος με χαμηλή αυτοεκτίμηση που έχει πληγωθεί ανεπανόρθωτα επειδή ο δάσκαλός της την αποκάλεσε «χοντρή» και θέλει να τον εκδικηθεί. Και επίσης θα έκανε τα πάντα για να κερδίσει τον όμορφο Asi ο οποίος τη σιγοντάρει εναντίον του. Όμως, ο Asi έχει τον αδελφό του στο σπίτι με εγκεφαλικές βλάβες από τον τραυματισμό του από ρουκέτες Αράβων της Δυτικής Όχθης. Ο Asi έχει κάθε λόγο να μισεί τους Άραβες, ίσως και η Λέαν. Οι φιλελεύθεροι συντελεστές της σειράς σκιαγραφούν τους δύο χαρακτήρες με συμπάθεια παρά τις αντιδραστικές τους απόψεις, ενώ ο προοδευτικός Αμίρ, που προασπίζεται δυτικά κεκτημένα, συχνά παρουσιάζεται κι αυτός να χάνει το μέτρο και να οδηγείται από τις εμμονές του στην αυτοκαταστροφή.

Δεν είναι τόσο απλό να διαλέξεις πλευρά, αριστερά-δεξιά, δικαιώματα-αποκλεισμοί, τουλάχιστον όχι όσο θα ήταν σε μια οποιαδήποτε δυτική κοινωνία. Γιατί ακριβώς εδώ τα διακυβεύματα δεν είναι ιδεολογικά, αλλά εντελώς πραγματικά.

Ισραήλ: Μια δημογραφική βόμβα σε μια (δυτική) κοινωνία με μοναδικά χαρακτηριστικά

Διαβάζω ότι το «The Lesson» προκάλεσε πολλές συζητήσεις και προβλήθηκε ακόμα και στα σχολεία, ανοίγοντας μια συζήτηση για την αντιμετώπιση των Αράβων που ζουν στο Ισραήλ και την κοινή τους συμβίωση. Το Ισραήλ αντιμετωπίζει διλήμματα του δυτικού κόσμου, όμως οποιαδήποτε σύγκριση με τις δικές μας κοινωνίες μοιάζει να σταματάει εδώ. Όσο κι αν ταυτιζόμαστε με τη μία ή την άλλη πλευρά, είναι πολύ δύσκολο να καταλάβουμε τις συγκρούσεις μιας κοινωνίας που αποτελείται από τόσες θρησκευτικές/εθνοτικές ομάδες εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους, που σε μεγάλο βαθμό ζουν σε παράλληλες πραγματικότητες. Σύμφωνα με τα τελευταία δημογραφικά στοιχεία από τα 9.795.000 του πληθυσμού οι Άραβες, για τους οποίους γίνεται λόγος στη σειρά, αποτελούν περίπου το 21,1% του πληθυσμού, δηλαδή 2.065.000, εκ των οποίων ένα 4% δεν είναι μουσουλμάνοι. Οι Ισραηλινοί Εβραίοι απέχουν κι αυτοί πολύ από το να είναι μια ομοιογενής ομάδα: οι μισοί περίπου αυτοπροσδιορίζονται ως Hiloni («κοσμικοί»), 12% ως Masorti (καταλαμβάνουν το θρησκευτικό μεσαίο χώρο), 12% Dati (σύγχρονοι ορθόδοξοι Εβραίοι, ακολουθούν πιστά τις εβραϊκές παραδόσεις αλλά είναι πιο ενσωματωμένοι και τείνουν προς τα δεξιά πολιτικά, ιδίως σε θέματα που αφορούν τους Παλαιστίνιους) και 11% οι γνωστοί μας και από τις σειρές του Νέτφλιξ  Haredi (οι «υπερορθόδοξοι» με τις πλεξούδες, οι οποίοι ζουν σε κλειστές κοινότητες, με δικά τους σχολεία, με επιδόματα, δεν πηγαίνουν στρατό κλπ).

Ο εθνοτικός και θρησκευτικός αυτός κατακερματισμός ανάμεσα σε άλλα εκπροσωπείται στο κοινοβούλιο, καθορίζει τις πολιτικές πεποιθήσεις των ανθρώπων και αποτελεί βασικό δείκτη για το πώς αισθάνονται για τις προοπτικές επίλυσης του παλαιστινιακού. Το πρόβλημα, το οποίο παίρνει διαστάσεις δημογραφικής βόμβας, είναι ότι τα παραπάνω ποσοστά μεταβάλλονται ταχύτατα. Οι Άραβες αυξάνονται με γρηγορότερο ρυθμό σε σχέση με τους Εβραίους (25% και 18% αντίστοιχα, την τελευταία δεκαετία) καθώς γεννούν περισσότερα παιδιά. Από την άλλη, ο εβραϊκός πληθυσμός αυξάνεται μόνο χάρη στους Υπερορθόδοξους, οι οποίοι γενούν κατά μέσο όρο 6.6 παιδιά, ενώ οι υπόλοιποι 2.1.

Αυτό σημαίνει ότι οι ισραηλινοί Εβραίοι βιώνουν έναν υπαρξιακό φόβο ότι θα τους ξεπεράσει ο παλαιστινιακός πληθυσμός, κάτι που εργαλειοποιείται από τους δεξιούς εθνικιστές. Και, επίσης, ότι οι κοσμικοί Εβραίοι βιώνουν έναν ακόμα φόβο, ότι θα γίνουν μειοψηφία στην ίδια τους τη χώρα από τους ορθόδοξους και υπερορθόδοξους εβταίους. Και βέβαια ανάλογα με τη θρησκευτική υποομάδα επηρεάζονται και τα αισθήματα «ρατσισμού» απέναντι στους Ισραηλινούς Άραβες. Οι οποίοι με τη σειρά τους έχουν ανάμεικτα συναισθήματα όντας πολίτες ενός κράτους που είναι σε πόλεμο με τους ομοεθνείς τους εκτός συνόρων.

Ο ειρηνικός κόσμος του «The Lesson» και ο πολεμικός του «Fauda»

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με την τηλεοπτική σειρά στο ERTFLIX; Μας βοηθούν να καταλάβουμε το υπόβαθρο των πολιτικών ή πολιτικά μη ορθών θέσεων των ηρώων. Ότι δεν είναι μια απλή σύγκρουση περί δικαιωμάτων ή ανθρώπων που πληγώνονται και αντεπιτίθενται, όπως φαίνεται με μια πρώτη ανάγνωση. Αλλά είναι μία από τις πολλές εκφάνσεις των βαθύτατων διχασμών της ισραηλινής κοινωνίας, την οποία ελάχιστα γνωρίζουμε. Όπως αγνοούμε παντελώς τον κόσμο της Μέσης Ανατολής γενικότερα – ακόμα πιο ξένος από οποιαδήποτε δική μας εμπειρία. Ίσως για αυτό πολλοί άνθρωποι στη Δύση σπεύδουν να υπερασπιστούν τους ισλαμιστές της Χαμάς στο όνομα της ειρήνης και των δικαιωμάτων, τίποτα πιο αντιφατικό και παράλογο από αυτό.

Το βέβαιο είναι ότι η σφαγή της 7ης Οκτωβρίου και ο πόλεμος που ακολούθησε, που όπως όλοι οι πόλεμοι είναι βουτηγμένος στο αίμα, μας κάνουν να βλέπουμε με άλλο μάτι τις συγκρούσεις της ειρηνικής ζωής. Αμήχανα και σαν κάτι πολύ μακρινό. Σαν ο χρόνος να έχει παγώσει και το μόνο που τώρα έχει σημασία είναι οι όμηροι που κρατούνται, οι εικόνες θανάτου και καταστροφής, τα αδιέξοδα των προοπτικών.  

Το «The Lesson» μιλάει για μία πραγματικότητα που τώρα μοιάζει εκτός τόπου και χρόνου, λίγους μήνες μόλις μετά την κυκλοφορία του. Πιο επίκαιρο μοιάζει το «Fauda», που με έναν τρόπο μας προετοίμασε για αυτόν τον πόλεμο δείχνοντας ακριβοδίκαια το ανθρώπινο πρόσωπο και των μεν και των δε, όπως και το αδυσώπητο των αδιεξόδων. Για αυτό άλλωστε ανέβηκε ξανά αυτές τις μέρες στα τοπ 10 στο Νέτφλιξ. Ο ειρηνικός κόσμος του ενός και ο πολεμικός του άλλου, δύο συμπληρωματικοί κόσμοι που τώρα συναντήθηκαν. Στο «The Lesson» εξάλλου αναφέρονται πραγματικά περιστατικά: όπως οι ταραχές των Αράβων Ισραηλινών κατά τη διάρκεια της επιχείρησης του Ισραήλ στη Γάζα τον Μάιο του 2021 και η δολοφονία ενός ακινητοποιημένου Παλαιστίνιου δράστη στη Χεβρώνα το 2016 από τον στρατιώτη των IDF Elor Azaria. Ο οποίος θεωρείται από άλλους ήρωας (Λεάν) και από άλλους δολοφόνος (Αμίρ) – ο Azaria τελικά καταδικάστηκε για ανθρωποκτονία και εξέτισε εννέα μήνες στη φυλακή.

Κάπως έτσι, παρακολουθώντας με αμείωτο ενδιαφέρον τα επεισόδια του «The Lesson» –περιμένουμε το 4ο–, έχουμε μια τάση να φέρνουμε τους χαρακτήρες στον πραγματικό χρόνο, στην πραγματική ζωή, και να αναρωτιόμαστε: Μάλλον η Λέαν και ο Άσι, που μισούν τους Άραβες, θα συμφωνούσαν ο ισραηλινός στρατός να βρίσκεται στη Δυτική όχθη. Έτσι όμως έμειναν αφύλακτα τα σύνορα με τη Γάζα. Πώς να αυτοπροσδιορίζονται άραγε θρησκευτικά; Ίσως και να προτιμούσαν το Sabbath να μη δουλεύει τίποτα, ούτε καν οι δημόσιες συγκοινωνίες, λένε όμως ότι αυτός ήταν ένας από τους λόγους που ο στρατός άργησε να φτάσει στον τόπο του εγκλήματος εκείνο το αποτρόπαιο Σάββατο. Όσο για τον Αμίρ, μοιάζει με αυτούς τους φιλειρηνιστές Εβραίους που σφαγιάστηκαν ή απήχθηκαν στα κιμπούτς του νότιου Ισραήλ. Τώρα σίγουρα θα νιώθει απελπιστικά μόνος, από τη μία να πολεμάει την προκατάληψη για τους Άραβες και από την άλλη να προσπαθεί να πείσει τον έξω κόσμο ότι η χώρα του έχει δικαίωμα όχι μόνο να αμυνθεί αλλά και να υπάρξει, και ότι χωρίς την εξόντωση της Χαμάς αυτό δεν είναι δυνατόν.

Το σίγουρο είναι ότι ο Amir και η Lean πολεμούν τώρα στην ίδια πλευρά, μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος και να αποδοθούν οι ευθύνες. Ο Amir σίγουρα θα ζητήσει ευθύνες, είναι οργισμένος με την κυβέρνησή του. Η Lean και ο Asi; Θα καταλάβουν τα αδιέξοδα; Πόσο θα υποχωρήσουν, ή θα δυναμώσουν, οι εσωτερικές συγκρούσεις, οι φόβοι, τα μίση, οι αποκλεισμοί; Πώς θα είναι η ζωή όταν τελειώσει αυτός ο καταστροφικός πόλεμος;