Σαν σήμερα το 1938, ο Όρσον Γουέλς γράφει ιστορία παρουσιάζοντας στο ραδιόφωνο τον «Πόλεμο των Κόσμων»

Όρσον Γουέλς: Ηθοποιός, σεναριογράφος, παραγωγός, προπάντων ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες όλων των εποχών. Χ. Τζ. Γουέλς: Πασιφιστής, σοσιαλιστής, ουτοπιστής, πολυπράγμων ως φύση αλλά και σαν δημιουργός, πολυγραφότατος συγγραφέας περισσότερων από πενήντα μυθιστορημάτων και δεκάδων διηγημάτων.

Η ραδιοφωνική τους «συνάντηση» σαν σήμερα, στις 30 Οκτωβρίου 1938, πυροδότησε ένα πρωτοφανές επεισόδιο μαζικής υστερίας, αλλά και προάγγελο της επιβολής των ΜΜΕ και της κατοπινής δύναμης χειραγώγησης των fake news. Πώς συνέβησαν όλα;

Ο «Πόλεμος των Κόσμων» ήταν ένα επεισόδιο της Αμερικανικής ραδιοφωνικής εκπομπής Mercury Theatre On The Air. Μεταδόθηκε από το ραδιοφωνικό δίκτυο της CBS στις 30 Οκτωβρίου 1938, με αφορμή τη γιορτή του Χάλοουϊν.

Το επεισόδιο ήταν προσαρμογή του μυθιστορήματος επιστημονικής φαντασίας του Χ. Τζ. Γουέλς, «Ο Πόλεμος των Κόσμων», με αντικείμενο τη σύγκρουση του ανθρώπου με μια εξωγήινη φυλή, σε σκηνοθεσία και αφήγηση του Όρσον Γουέλς.

Τα πρώτα 40 λεπτά της ωριαίας εκπομπής παρουσιάστηκαν υπό τη μορφή δελτίων ειδήσεων, κατά τα οποία οι ακροατές ενημερώνονταν για μία εισβολή εξωγήινων από τον Άρη.

Δεδομένου ότι η εκπομπή Mercury Theatre On The Air δεν διέκοπτε για διαφημίσεις, οι συνεχιζόμενες διακοπές για τις εξελίξεις της εισβολής αύξησε την αίσθηση ρεαλισμού του προγράμματος, σε σημείο που μεγάλη μερίδα των ακροατών πίστεψε ότι επρόκειτο περί πραγματικής εισβολής που λάμβανε χώρα σε πραγματικό χρόνο.

«Ο Πόλεμος των Κόσμων» από τις σελίδες του βιβλίου στα ραδιοκύματα

Ο συγγραφέας Χ. Τζ. Γουέλς είχε πει κάποτε πως τα φανταστικά του μυθιστορήματα δεν έπρεπε να θεωρούνται πραγματικά, παρά να διαβάζονται σαν ένα συναρπαστικό όνειρο. Αλλά το συναρπαστικό όνειρο έγινε τρομερός εφιάλτης για χιλιάδες Αμερικανούς.

Στις 30 Οκτωβρίου 1938 και από τις 20:00 έως τις 21:00 το βράδυ, το ραδιόφωνο θα μετέδιδε μερικές σκηνές από το έργο του Γουέλς «Ο Πόλεμος των Κόσμων». Όταν οι ακροατές άνοιξαν τα ραδιόφωνά τους άκουσαν την ακόλουθη ανακοίνωση: «Η ραδιοφωνική εταιρία Κολούμπια και οι συνεργαζόμενες μαζί της εταιρίες, σας παρουσιάζουν τον Όρσον Γουέλς και τους συντρόφους του στο έργο του Άγγλου συγγραφέα Γουέλς "Ο Πόλεμος των Κόσμων"». Έπειτα άρχισε η εκπομπή.

Η «φοβερή θερμική ακτίνα» των Αρειανών που τρομοκράτησε τους Αμερικανούς

Η μετάδοση έγινε με τέτοιο τρόπο, ώστε οι ακροατές είχαν την εντύπωση πως ο εκφωνητής μιλούσε για αληθινές σκηνές που διαδραματίζονταν μπροστά στα μάτια του. Μάλιστα η εκπομπή διακόπτονταν για να συνεχιστεί σε λίγο με νεότερες σκηνές. Ξαφνικά έγινε μία ακόμη διακοπή, όπως όταν πρόκειται να μεταδοθεί κάποια έκτακτη είδηση, και ο εκφωνητής ακούστηκε να λέει: «Στον πλανήτη Άρη παρατηρούνται αλλεπάλληλες μυστηριώδεις εκρήξεις».

Σε λίγο ακολούθησε καινούργια μετάδοση: «Ένας μετεωρόλιθος έπεσε προ ολίγου στη γη» και για να γίνει η εκπομπή ακόμα πιο ενδιαφέρουσα, ο εκφωνητής είπε πως ο μετεωρόλιθος έπεσε στην Αμερική, κοντά στην πόλη Πρίνστον του Νιού Τζέρσεϊ, παρότι στο μυθιστόρημα του Γουέλς αναφέρεται πως ο μετεωρόλιθος είχε πέσει στην Αγγλία.

Ακολούθησε η ανακοίνωση πως δεν επρόκειτο για μετεωρόλιθο παρά για έναν κύλινδρο, μέσα από τον οποίο βγήκαν πλάσματα από τον Άρη. Ήταν οπλισμένα με μία φοβερή θερμική ακτίνα, που έκαιγε ό,τι βρισκόταν μπροστά της. Πολλοί άνθρωποι σκοτώθηκαν από αυτήν και οι Αρειανοί προήλαυναν προς τη Νέα Υόρκη.

«Εκκενώστε τη Νέα Υόρκη»: Η εξάπλωση του πανικού

Το αποτέλεσμα της εκπομπής αυτής ήταν να καταληφθούν πολλοί Αμερικανοί από πανικό. Αρκετοί ακροατές δεν είχαν ακούσει πως πρόκειται για ραδιοσκηνοθεσία και νόμισαν πως όσα άκουγαν ήταν αληθινά. Οι κάτοικοι του Νιου Τζέρσεϊ και της Νέας Υόρκης πίστεψαν πως ήταν ο πρώτος στόχος των Αρειανών και τρομοκρατήθηκαν.

Γέροι, νέοι και παιδιά ετοιμάστηκαν να φύγουν παίρνοντας μαζί τους ό,τι πιο πολύτιμο είχανε. Τα τηλέφωνα της αστυνομίας, των εφημερίδων και της ραδιοφωνικής εταιρίας δεν πρόφταιναν να απαντούν στις αγωνιώδεις ερωτήσεις του κοινού. Οι περισσότεροι ρωτούσαν πού έπρεπε να καταφύγουν για περισσότερη ασφάλεια. Η φαντασία συμπλήρωνε τον πανικό.

Κάποιος βεβαίωσε ότι η αστυνομία είχε βγάλει διαταγή να εκκενωθεί αμέσως η Νέα Υόρκη. Άλλος ανέφερε πως είδε εχθρικά αεροπλάνα να πετάνε πάνω από τον ποταμό Χάντσον. Και άλλος είπε πως είχε δει με τα μάτια του τους καπνούς της μάχης ανάμεσα στους Αρειανούς και στον αμερικανικό στρατό.

Γιατροί και νοσοκόμοι τηλεφωνούσαν στα νοσοκομεία για να προσφέρουν εθελοντικές υπηρεσίες και μερικοί δημοτικοί υπάλληλοι άρχισαν να καταστρώνουν σχέδια για την εκκένωση της Νέας Υόρκης. Από όλες τις άλλες αμερικανικές περιοχές έφταναν τηλεγραφήματα και τηλεφωνήματα συγγενών και φίλων που αγωνιούσαν για την τύχη των δικών τους. Και όλοι αναρωτιόνταν αν οι εισβολείς κατακτούσαν όλες τις Η.Π.Α. και τον Καναδά.

Μια γυναίκα από το Οχάιο τηλεφώνησε σε μια εφημερίδα και ρώτησε ποια ώρα ακριβώς θα ερχόταν το τέλος του κόσμου. Μια άλλη, στην Πενσιλβάνια, την βρήκε ο σύζυγός της τη στιγμή που ετοιμαζόταν να πιει δηλητήριο, λέγοντας «Καλύτερα να πεθάνω έτσι».

Ο Γουέλς δεν αντιλήφθηκε τον πανικό που προκάλεσε, παρά μόνο όταν η αστυνομία όρμησε και κατέλαβε το στούντιο του σταθμού διακόπτοντας την εκπομπή. Την επόμενη μέρα, και ενώ οι Αμερικανοί προσπαθούσαν να συνέλθουν από τον τρόμο τους, όλος ο κόσμος, ακόμα και ο Αδόλφος Χίτλερ, γελούσε με το πάθημά τους. Ωστόσο, το γεγονός αυτό απέδειξε τη δύναμη των μέσων ενημέρωσης στις μάζες και άφησε εύφορο έδαφος στην προπαγάνδα που ασκήθηκε τα επόμενα χρόνια.

«Ο Πόλεμος των Κόσμων» ως μιντιακή προφητεία, αλλά και παράδοση του Χάλοουϊν

Ο Ρίτσαρντ Τζ. Χαντ παραθέτει μελέτες ιστορικών, που υπολόγισαν ότι περίπου 6.000.000 άτομα άκουσαν τη ραδιοφωνική μετάδοση του CBS, εκ των οποίων 1.700.000 άτομα πίστεψαν ότι ήταν αλήθεια και 1.200.000 άτομα φοβήθηκαν πραγματικά.

Τον Φεβρουάριο του 1949, οι Leonardo Paez και Eduardo Alcaraz μετέφεραν στα ισπανικά τη ραδιοφωνική εκδοχή του Γουέλς, για το Radio Quito στο Κίτο του Ισημερινού. Η εκπομπή δημιούργησε πανικό στην πόλη. Η αστυνομία και η πυροσβεστική έσπευσε να βγει από την πόλη για να αντιμετωπίσει τη δήθεν εισβολή των εξωγήινων δυνάμεων. Αφού διαπιστώθηκε ότι η εκπομπή ήταν μυθοπλαστική, ο πανικός μετατράπηκε σε εξέγερση και εκατοντάδες άνθρωποι επιτέθηκαν στο Radio Quito και την εφημερίδα El Comercio.

Τις ημέρες που προηγήθηκαν της εκπομπής, η El Comercio συμμετείχε στην εξαπάτηση του κοινού δημοσιεύοντας ψευδείς αναφορές για ΑΤΙΑ πάνω από τον Ισημερινό. Ο απολογισμός των ταραχών ήταν τουλάχιστον έξι νεκροί, συμπεριλαμβανομένων της φίλης και της ανιψιάς του Paez. Μετά το συμβάν ο Paez μετακόμισε στη Βενεζουέλα.

Το 1988, με αφορμή τη 50η επέτειο της ραδιοφωνικής εκπομπής του Γουέλς, το αμερικανικό ραδιοφωνικό δίκτυο National Public Radio (NPR) μετέδωσε μία νέα εκδοχή με τους Jason Robards, Steve Allen (ο οποίος ήταν 17 ετών όταν άκουσε την εκπομπή του 1938), Douglas Edwards, Scott Simon και Terry Gross. Η εκδοχή αυτή ήταν υποψήφια για βραβείο Γκράμι στην κατηγορία Καλύτερο Άλμπουμ με Απαγγελία Λόγου ή Μη Μουσικό.

Πολλοί αμερικανικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί, και ιδιαίτερα εκείνοι που μεταδίδουν προγράμματα εποχής, ξαναμεταδίδουν την αυθεντική εκπομπή του Γουέλς ως παράδοση του Χάλοουϊν, ενώ άλλοι μεταδίδουν τροποποιημένες μορφές του έργου.

Γεγονότα σαν σήμερα 30 Οκτωβρίου

1137: Διεξάγεται η μάχη του Ρινιάνο μεταξύ του Ρανούλφου Β’ της Απουλίας και του Ρογήρου Β’ της Σικελίας.

1657: Οι ισπανικές δυνάμεις αποτυγχάνουν να ανακαταλάβουν την Τζαμάικα.

1793: Εκτελούνται στη γκιλοτίνα οι Γιρονδίνοι της Γαλλικής Επανάστασης, με εντολή των Ιακωβίνων.

1821: Ξεκινά η μάχη της Κασσάνδρας, στη Χαλκιδική, κατά την περίοδο της επαναστάσεως του 1821.

1831: Στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ, συλλαμβάνεται ο Νατ Τέρνερ, δραπέτης σκλάβος, που ηγήθηκε της πιο αιματηρής εξέγερσης σκλάβων στην αμερικανική ιστορία. Έπειτα από λίγες ημέρες θα απαγχονιστεί μαζί με 21 συντρόφους του.

1863: Φτάνει στην Ελλάδα ο Γεώργιος Γλύξμπουργκ. Μετά την εκθρόνιση του Όθωνα οι προστάτιδες δυνάμεις, Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, δέχονται έπειτα από μακροχρόνιες διαβουλεύσεις την αγγλική πρόταση για εκλογή του Δανού πρίγκιπα στον ελληνικό θρόνο. Ο νέος βασιλιάς αναγορεύεται συνταγματικός βασιλεύς των Ελλήνων με το όνομα Γεώργιος Α’. Την επομένη θα αναλάβει επισήμως τη βασιλική εξουσία, δίνοντας τον προβλεπόμενο όρκο.

1864: Λήγει ο Δεύτερος Πόλεμος του Σλέσβιχ. Η Δανία παραιτείται από κάθε αξίωση στο Σλέσβιχ και στο Χόλσταϊν, τα οποία υπάγονται σε πρωσική και αυστριακή διοίκηση.

1905: Μετά τη στρατιωτική ήττα από τους Ιάπωνες και την εκδήλωση της πρώτης Ρωσικής Επανάστασης, ο τσάρος Νικόλαος Β’ παραχωρεί συνταγματικά δικαιώματα στον λαό και πολιτικές ελευθερίες, ενώ εγκρίνει τη λειτουργία της Βουλής («Οκτωβριανό Μανιφέστο»).

1908: Εμφανίζονται στους δρόμους της Αθήνας τα πρώτα ηλεκτρικά τραμ, τα οποία αντικαθιστούν σταδιακά τα ιππήλατα. Τα επόμενα δύο χρόνια, το δίκτυο του τραμ θα αποκτήσει 257 οχήματα -150 κινητήρια και 107 ρυμουλκούμενα- μαζί με τα παλιά, που επαναχρησιμοποιούνται ως ρυμουλκούμενα. Το τελευταίο κουδούνισμα από καμπανάκι αθηναϊκού τραμ θα ακουστεί έξω από το αμαξοστάσιο της Αγίας Τριάδας Κεραμεικού, τα μεσάνυχτα της 15ης προς 16η Οκτωβρίου του 1960. Θα παραμείνει, ωστόσο, η γραμμή του τραμ του Περάματος. Στις 4 Απριλίου 1977, Μεγάλη Δευτέρα απόγευμα, το τραμ του Περάματος, στολισμένο με λουλούδια και πανό, κάνει το τελευταίο του δρομολόγιο. 44 χρόνια μετά, το τραμ θα επιστρέψει στους δρόμους της πρωτεύουσας και θα ξεκινήσει τη λειτουργία του στις 19 Ιουλίου 2004, σχεδόν ταυτόχρονα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας.

1927: Σημειώνεται αποτυχημένη δολοφονική απόπειρα κατά του προέδρου της Δημοκρατίας, Παύλου Κουντουριώτη.

1930: Βενιζέλος και Ατατούρκ υπογράφουν στην Άγκυρα σύμφωνο φιλίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

1918: Υπογράφεται η πρώτη ανακωχή του πολέμου, η Συνθήκη ανακωχής του Μούδρου, μεταξύ του Άγγλου ναυάρχου Κάλθορπ, πληρεξούσιου των Συμμάχων της Αντάντ αφενός και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αφετέρου. Αυτή η συνθήκη θα αποτελέσει την απαρχή της λήξης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

1927: Σημειώνεται αποτυχημένη δολοφονική απόπειρα κατά του προέδρου της Δημοκρατίας, Παύλου Κουντουριώτη.

1930: Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Κεμάλ Ατατούρκ υπογράφουν στην Άγκυρα συνθήκη φιλίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

1938: Ο Όρσον Ουέλς σκορπά τον πανικό, μεταδίδοντας ραδιοφωνικά με μοναδικό ρεαλισμό την εισβολή εξωγήινων στον πλανήτη μας, πείθοντας τους Αμερικανούς ότι η Γη δέχεται επίθεση από Αρειανούς.

1940: Σκοτώνεται ο υποσμηναγός Ευάγγελος Γιάνναρης και γίνεται ο πρώτος Έλληνας πεσών αξιωματικός του Ελληνοϊταλικού Πολέμου.

1941: Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Φράνκλιν Ρούσβελτ, προσφέρει εφόδια αξίας 1 δισ. δολαρίων στους Σοβιετικούς.

1944: Η Θεσσαλονίκη απελευθερώνεται από τη ναζιστική κατοχή. Τμήματα του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τους Μάρκο Βαφειάδη και Ευριπίδη Μπακιρτζή, απελευθερώνουν την πόλη από τους Γερμανούς. Ο λαός της πόλης χειροκροτά με έξαλλο ενθουσιασμό αντάρτες και αντιστασιακές οργανώσεις, που παρελαύνουν στη λεωφόρο Νίκης.

1944: Οι ναζί τουφεκίζουν 17 Έλληνες πατριώτες στην Πρώτη Φλωρίνης

1956: Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία προβάλλουν βέτο στην απαίτηση των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης για κατάπαυση του πυρός στο μέτωπο Ισραήλ – Αιγύπτου, στην κρίση του Σουέζ.

1961: Στο πλαίσιο της λεγόμενης «αποσταλινοποίησης», το ταριχευμένο σώμα του Ιωσήφ Στάλιν απομακρύνεται από το Μαυσωλείο του Βλαδίμηρου Λένιν, σύμφωνα με απόφαση του συνεδρίου του ΚΚΣΕ.

1974: Διεξάγεται στην Κινσάσα του Ζαΐρ ένας από τους κορυφαίους αγώνες επαγγελματικής πυγμαχίας. Ο Μοχάμεντ Άλι νικά με νοκ-άουτ τον Τζορτζ Φόρμαν και επανακτά τον παγκόσμιο τίτλο βαρέων βαρών.

1975: Ο βασιλιάς Χουάν Κάρλος αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της Ισπανίας, όταν ο δικτάτορας Φράνκο δηλώνει «πολύ άρρωστος για να κυβερνήσει».

1980: Τελειώνει ο πόλεμος μεταξύ Ονδούρας και Ελ Σαλβαδόρ που μαινόταν από το 1969.

1983: Διεξάγονται οι πρώτες δημοκρατικές εκλογές μετά την πτώση της δικτατορίας στην Αργεντινή.

1995: Σε δημοψήφισμα στο Κεμπέκ, οι γαλλόφωνοι κάτοικοι της περιοχής τάσσονται κατά της απόσχισης της χώρα τους από τον Καναδά (50,6% υπέρ- 49,4% κατά).

2003: Για πρώτη φορά έπειτα από 60 χρόνια η Βουλή των Ελλήνων αποφασίζει άρση της ασυλίας μελών της. Πρόκειται για πέντε βουλευτές που κατηγορούνται για παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, για ψευδορκία και χειροδικία.

2006: Αρχίζει στην Αθήνα το πρώτο Παγκόσμιο Φόρουμ για τη Διακυβέρνηση του Διαδικτύου, που διοργανώνεται από το υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.

Γεννήσεις σαν σήμερα 30 Οκτωβρίου

1513 – Ζακ Αμιό, Γάλλος συγγραφέας
1632 – Κρίστοφερ Ρεν, Άγγλος αρχιτέκτονας
1735 – Τζον Άνταμς, δεύτερος πρόεδρος των ΗΠΑ
1741 – Αγκέλικα Κάουφμαν, Ελβετίδα ζωγράφος
1762 – Αντρέ Σενιέ, Γάλλος ποιητής
1861 – Αντουάν Μπουρντέλ, Γάλλος γλύπτης και ζωγράφος
1871 – Πολ Βαλερί, Γάλλος ποιητής
1875 – Αβεντίκ Ισαακιάν, Αρμένιος ποιητής
1882 – Γκύντερ φον Κλούγκε, Γερμανός στρατάρχης
1885 – Έζρα Πάουντ, Αμερικανός ποιητής
1888 – Κωνσταντίνος Τσικλητήρας, Έλληνας αθλητής
1914 – Λεαμπούα Τζόναθαν, πολιτικός από το Λεσότο
1928 – Μπάμπης Κοτρίδης, Έλληνας ποδοσφαιριστής
1928 – Ντάνιελ Νέιθανς, Αμερικανός μικροβιολόγος
1937 – Κλοντ Λελούς, Γάλλος ηθοποιός και σκηνοθέτης
1957 – Φελίξ Καμάτσο, κυβερνήτης του Γκουάμ
1959 – Γιάννης Αγγελάκας, Έλληνας τραγουδιστής
1959 – Παύλος Χαϊκάλης, Έλληνας ηθοποιός
1960 – Ντιέγκο Μαραντόνα, Αργεντινός ποδοσφαιριστής
1961 – Γεώργιος Παπακωνσταντίνου, Έλληνας οικονομολόγος και πολιτικός
1966 – Αμπού Μουσάμπ Αλ Ζαρκάουι, Ιορδανός τρομοκράτης
1966 – Ζόραν Μιλάνοβιτς, Κροάτης πολιτικός
1966 – Κρίστοφ Μπρόιχ, Γερμανός σχεδιαστής μόδας
1969 – Βαγγέλης Βουρτζούμης, Έλληνας καλαθοσφαιριστής
1969 – Snow (κατά κόσμον Ντάριν Ο’ Μπράιαν), Καναδός τραγουδιστής
1970 – Κατερίνα Βόγγολη, Ελληνίδα δισκοβόλος
1970 – Ζίε Ζουν, Κινέζα σκακίστρια
1971 – Τζαννής Σταυρακόπουλος, Έλληνας καλαθοσφαιριστής
1978 – Γιάννης Χλωρός, Έλληνας ποδοσφαιριστής

Θάνατοι σαν σήμερα 30 Οκτωβρίου

1495 – Φραγκίσκος, κόμης του Βαντόμ
1611 – Κάρολος Θ’, βασιλιάς της Σουηδίας
1757 – Έντουαρντ Βέρνον, Βρετανός ναύαρχος
1757 – Οσμάν Γ’, Οθωμανός σουλτάνος
1910 – Ερρίκος Ντινάν, Ελβετός ακτιβιστής, ιδρυτής του Ερυθρού Σταυρού
1923 – Άντριου Μπόναρ Λο, Βρετανός πολιτικός
1928 – Πολ-Αλμπέρ Μπαρτολομέ, Γάλλος ζωγράφος και γλύπτης
1966 – Γεώργιος Θεοτοκάς, Έλληνας συγγραφέας
1975 – Γκούσταβ Χερτς, Γερμανός φυσικός
1987 – Τζόζεφ Κάμπελ, Αμερικανός συγγραφέας
1988 – Τάσος Λειβαδίτης, Έλληνας ποιητής
1990 – Επιφάνιος Καλαφάτης, Έλληνας μητροπολίτης
2002 – Αλίκη Διπλαράκου, Ελληνίδα μοντέλο
2006 – Κλίφορντ Γκερτζ, Αμερικανός ανθρωπολόγος
2007 – Τζον Γούντραφ, Αμερικανός δρομέας
2009 – Κλοντ Λεβί-Στρος, Γάλλος ανθρωπολόγος και εθνολόγος
2010 – Χάρι Μούλις, Ολλανδός συγγραφέας
2013 – Νίκος Φώσκολος, Έλληνας σκηνοθέτης
2016 – Τζέιμς Γκαλάνος, Αμερικανός σχεδιαστής μόδας
2019 – Γιάννης Σπανός, Έλληνας συνθέτης