Οι ειδήσεις και ο νόμος του Στέρτζον

Σε μια συζήτηση με τον Ολλανδό δημοσιογράφο Rob Wijnberg, ο Ελβετός συγγραφέας μίλησε για το πώς ο ψηφιακός κόσμος πολλαπλασιάζει τις πληροφορίες χωρίς να μας κάνει σοφότερους.

Ο Θίοντορ Στέρτζον, λέει ο Dobelli, ήταν ένας από τους πιο παραγωγικούς Αμερικανούς συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας των δεκαετιών του 1950 και του 1960. Μαζί με την επιτυχία του ήρθε η μοχθηρία των βιβλιοκριτικών. Ξανά και ξανά ο Στέρτζον δεχόταν επιθέσεις και άκουγε υποτιμητικά σχόλια, του τύπου «Τo 90% των ιστοριών επιστημονικής φαντασίας είναι για πέταμα και οι δικές σου δεν πάνε πίσω». Ο Στέρτζον αντέδρασε με ψυχραιμία. Η απάντησή του ήταν «Ναι, είναι αλήθεια· αλλά το 90% όλων όσα δημοσιεύονται είναι για πέταμα, ανεξαρτήτως είδους». Αυτή η απάντηση πέρασε στην ιστορία: ο Νόμος του Στέρτζον. Περιβαλλόμαστε από σκουπίδια.

Ο Νόμος του Στέρτζον ισχύει για όλα, και οι ειδήσεις δεν αποτελούν εξαίρεση. Σκεφτείτε πόσες ειδήσεις δεν αξίζουν την προσοχή μας: είναι υποτιμητικές, είναι ηλίθιες, είναι άνοστες ή γελοίες. Κάποιος που καταβροχθίζει εκατό χοτ-ντογκ σε διαγωνισμό κι έπειτα τον τρέχουν στο νοσοκομείο για πλύση στομάχου· ένας άλλος που μπαίνει με το αυτοκίνητό του σε ποτάμι για να κάνει οικονομία στο πλυντήριο αυτοκινήτων – και πνίγεται· μια γυναίκα που αλείφει το στήθος της με οδοντόκρεμα για να γίνει πλουσιότερο· μια άλλη που εγκατέλειψε το σκυλί της επειδή μάσησε το πορτοφόλι της· ένας αστυνομικός που έχεζε τακτικά σε προαύλιο σχολείου (συγνώμη, αλλά αυτά είναι πραγματικά παραδείγματα «ειδήσεων»).

Ο Νόμος του Στέρτζον είναι χειρότερος από την κενότητα της ειδησεογραφίας. Η κενότητα συνεπάγεται ότι η κατανάλωση των ειδήσεων δεν οδηγεί σε καλύτερες αποφάσεις στην επαγγελματική και στην προσωπική μας ζωή. Συχνά μάλιστα οδηγεί στο αντίθετο. Ο Νόμος του Στέρτζον σημαίνει: Οι εφημερίδες, οι ειδήσεις και οι ιστότοποι μετατρέπονται σε ένα είδος κοινωνικού αποχωρητηρίου.

Κανονικά θα περίμενε κανείς τα μέσα ενημέρωσης να χρησιμεύουν ως φίλτρο που εμποδίζει τις ανοησίες να φτάνουν στους αναγνώστες, στους ακροατές και στους θεατές. Όμως, όλο και περισσότερα ΜΜΕ κάνουν το αντίθετο, λειτουργούν σαν μαγνήτης της μαλακίας. Οι ανοησίες δεν γίνονται μόνο ανεκτές, αλλά προωθούνται και αναδεικνύονται. Οι φορείς που τις παράγουν γνωρίζουν πολύ καλά ότι τα μέσα ενημέρωσης θα τις απορροφήσουν με απληστεία – πράγμα που με τη σειρά του ενθαρρύνει κι άλλους να παράγουν περισσότερες ανοησίες. «Όλοι πρέπει να έχουμε στον εγκέφαλό μας έναν ενσωματωμένο αυτόματο ανιχνευτή μπούρδας» έλεγε πριν από μισό αιώνα ο Έρνεστ Χέμινγουεϋ. Προς το παρόν δεν βλέπω να εκπληρώνεται η ελπίδα του Χέμινγουεϋ.

Αυτή η πρόβλεψή μου, συνεχίζει ο Dobelli, που έχει ξεκινήσει σταυροφορία κατά της «κατανάλωσης ειδήσεων», δεν πρέπει να μας εμποδίσει να εγκαταστήσουμε τον προσωπικό σας ανιχνευτή μπούρδας. Μερικά μέσα ενημέρωσης κάνουν σκληρή προσπάθεια να μη δημοσιεύουν βλακείες, τα περισσότερα όμως ασχολούνται με ειδήσεις του τύπου «άνθρωπος είχε σεξουαλική επαφή με τη φρυγανιέρα του». Το επιχειρηματικό μοντέλο ενός αυξανόμενου αριθμού μέσων ενημέρωσης περιλαμβάνει την εξάπλωση όσο το δυνατόν περισσότερης ανοησίας σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο πλήθος. Όχι επειδή οι ιδιοκτήτες αυτών των μέσων ενημέρωσης έχουν κλίση στη χυδαιότητα· ούτε επειδή οι συντάκτες είναι βαθιά ηλίθιοι. Αντιθέτως, οι επιχειρηματίες των ΜΜΕ και οι συντάκτες ειδήσεων ξέρουν ακριβώς τι κάνουν: δημοσιεύουν μπούρδες, επειδή οι καταναλωτές καταναλώνουν μπούρδες. Με τη δημοσίευση της μπούρδας, τα μέσα ενημέρωσης προωθούν την παραγωγή της μπούρδας.

Ο Νόμος του Στέρτζον δεν αναφέρεται μόνο στο περιεχόμενο αυτό καθαυτό, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το μεταδίδουν τα ΜΜΕ. Η ανάμειξη των γεγονότων, των ισχυρισμών, των τοποθετήσεων προϊόντων και των απόψεων οδηγεί σε ένα άνοστο κοκτέιλ που κάθε φυσιολογικός άνθρωπος θέλει να το  πετάξει στον νεροχύτη. Ακόμα κι αν κάποια είδηση είναι σοβαρή, χάνεται μέσα στον πολτό ή παρουσιάζεται με πολύ γενικόλογο τρόπο· παραδείγματος χάρη, όταν μια νεαρή δημοσιογράφος, χωρίς εμπειρία, καταγγέλλει («αγανακτισμένη δημοσιογραφία») τη γεωπολιτική κατάσταση ή την κατάσταση στον τομέα της υγείας, είναι χάσιμο χρόνου, αν μη τι άλλο για την ίδια.

Όταν πρωτοάκουσα τον Νόμο του Στέρτζον, ανακουφίστηκα. Δηλαδή δεν φταίω εγώ που παραπονιέμαι ότι ζούμε σ’ έναν στρόβιλο από βλακείες… Σήμερα ξέρω, δεν είμαι εγώ ο μη ανεκτικός που γκρινιάζω και που περιφρονώ κάποιον ο οποίος καταβροχθίζει εκατό χοτ-ντογκ μέσα σε 15 λεπτά – ακόμα κι αν γίνεται είδηση· προπάντων αν γίνεται είδηση. Εφόσον διαβάζετε αυτό το κείμενο, μπορώ να υποθέσω ότι συμφωνούμε πάνω-κάτω στο τι είναι σαχλαμάρα και τι δεν είναι. Αλλά να μια ακόμα συμβουλή: Μην προσπαθήσετε να καθαρίσετε τον κόσμο από τις σαχλαμάρες. Είναι μάταιο. Ο κόσμος έχει μεγαλύτερη δύναμη να παραμείνει παράλογος απ’ όσο νομίζετε. Δυστυχώς, έτσι έχουν τα πράγματα. Όποιος πιστεύει στον Νόμο του Στέρτζον και δέχεται στωικά την πραγματικότητα ζει καλύτερα.

Εδώ είναι ένας πρόσθετος κανόνας από την εμπειρία μου: αν δεν είστε βέβαιοι ότι κάτι είναι μαλακία, είναι μαλακία, λέει ο Dobelli, συμφωνώντας με τον συνομιλητή του, τον Rob Wijnberg, ο οποίος έχει γράψει το βιβλίο De nieuwsfabriek (Το εργσοτάσιο των ειδήσεων).

Με τη δημοσίευση ανοησιών, τα μέσα ενημέρωσης προωθούν την παραγωγή ανοησιών, καταλήγει ο Dobelli. Με την κατανάλωση ανόητων ειδήσεων, αγαπητοί αναγνώστες, διατηρείτε τη λειτουργία αυτού του μηχανισμού. Μην το κάνετε – για το συμφέρον σας, αλλά και για το συμφέρον της κοινωνίας.