Βραδινό πλήρωμα στα FM

 

Με πρωταγωνιστές τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας, την κυρία Άννα από το Παγκράτι, τον κύριο Κώστα από τα Σπάτα κι όλους όσους καλούν για να ακουστούν στον αέρα, στήνονται αυτοσχέδια οι εκπομπές επικοινωνίας και λόγου στο mainstream ραδιόφωνο σήμερα. Μια μιντιακή συνταγή του καιρού μας με δωρεάν πρώτη ύλη τις φωνές των ακροατών στα μικρόφωνα. Κάτι σαν παιδική χαρά των μοναχικών και των ξενύχτηδων. Ή μήπως απλά ένα ακόμη προϊόν ευρείας κατανάλωσης που μπαλώνει τα κενά του ραδιοχρόνου τα βράδια με ζωντανό πρόγραμμα; Ψάχνοντας τις απαντήσεις που εξηγούν αυτό το επικοινωνιακό φαινόμενο, διαπιστώνουμε ότι λαϊκότητα κι εμπορικότητα συνθέτουν ένα καθ' όλα αναγνωρίσιμο μείγμα.

Οι συνθήκες έκτακτης κατάστασης που δημιουργήθηκαν στον τομέα της ενημέρωσης εξαιτίας της πανδημίας δεν βρήκαν, πάντως, το ραδιόφωνο απροετοίμαστο.

Συγκριτικά με τα υπόλοιπα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το ραδιόφωνο έχει στη φαρέτρα του ένα επιπλέον παιχνίδι πάνω στο τραπέζι με το μενού για τις μεγάλες αστικές κι επαρχιακές μάζες. Εκτός από τη διαρκή ροή προγράμματος ενημέρωσης, προσφέρει μια επιπλέον ζώνη διάδρασης για ένα κάπως ιδιαίτερο και σχετικά τακτικό κοινό: τις εκπομπές λόγου κι επικοινωνίας με συμμετοχή ακροατών σερί που τα τελευταία χρόνια αποκτούν ολοένα αυξανόμενο μερίδιο στις ραδιοσυχνότητες τις νύχτες – πλην Σαββατοκύριακου.

Κάθε καλοκαίρι, εκεί προς τα τέλη Ιουλίου όταν οι παραγωγοί παίρνουν την καλοκαιρινή τους άδεια, όταν τα μικρόφωνα στις βραδινές εκπομπές επικοινωνίας των πρωτοκλασάτων mainstream ενημερωτικών σταθμών της Αθήνας σιωπούν δίνοντας τη θέση τους στη μουσική, κάποιοι ακροατές μελαγχολούν. «Για μένα αυτή η εκπομπή είναι σαν ναρκωτικό, σκέφτομαι ότι θα έρθει Σαββατοκύριακο και δεν θα παίζει η εκπομπή και μελαγχολώ», έτσι ξεκίνησε την κουβέντα του στον αέρα ο κύριος Κώστας από τα Σπάτα προ ημερών. Με το μικρό όνομα και την περιοχή από την οποία δηλώνει πως καλεί ο καθένας (εναλλακτικά και με ψευδώνυμο), έτσι αναγγέλλονται οι ακροατές στην εκπομπή Στιγμιότυπα του Βασίλη Κουφόπουλου τις καθημερινές, η οποία στο δίωρο 10-12 μ.μ. ανοίγει τα μικρόφωνα στο κοινό. Αυτός ο τρόπος αναγγελίας ακροατών έχει καθιερωθεί σε όλες τις συναφείς εκπομπές. Οι ακροατές προθυμοποιούνται να κάνουν χρήση του τηλεφωνικού κέντρου προκειμένου να έχουν πρόσβαση στο δημόσιο βήμα και να ακουστεί η φωνή τους στον αέρα, πάντοτε μέσα στα πλαίσια του χρόνου των λίγων λεπτών που διατίθεται στον καθένα (4’-5’ είναι ο συνήθης χρόνος αφού η τηλεφωνήτρια ανακοινώσει στον αναμένοντα «κύριε τάδε, σας περνάω στον αέρα»).

Χρόνο τον οποίο ο παρουσιαστής φροντίζει να επιτηρεί διαρκώς, προασπίζοντας την εκπομπή του από πιθανή μελλοντική κριτική δηλ. ότι δεν μοιράζεται ισομερώς ο χρόνος συμμετοχής - μια κριτική η οποία είναι συχνή από πολλούς και τακτικούς φιλέριδες.

Και συνεχίζει ο κ. Κώστας: «Ήθελα να πω ότι σήμερα είμαι πολύ στενοχωρημένος επειδή πέθανε η... γίδα μου κι ήθελα να το μοιραστώ μαζί σας, να ευχαριστήσω όλους τους φίλους που με παίρνουν τηλέφωνο για να μου πουν ένα "γεια" και τους διαβεβαιώνω ότι χάρη σε αυτούς είμαι καλά κι αισθάνομαι ότι φέτος θα καταφέρω να κλείσω τα 107 έτη μου!» Ο κύριος Κώστας ζει μόνος με τη μαγκούρα του σε μια απομονωμένη αγροικία σε μια δύσβατη περιοχή των Σπάτων και καλεί για να ευχαριστήσει όσους ακροατές ανταποκρίθηκαν σε παλαιότερη έκκλησή του για βοήθεια στις μετακινήσεις του, μέσω της συνδρομής των κοριτσιών του τηλεφωνικού κέντρου.

Ραδιόφωνο και ενημέρωση είναι μόνο η μία όψη του νομίσματος, η άλλη είναι που το κάνει αγαπητό: είναι η φαντασιακή παρέα των μοναχικών στιγμών μας.

Η περίπτωση του ακροατή από τα Σπάτα είναι μία από τις πολλές που συνηγορούν στο ότι ραδιόφωνο και ενημέρωση είναι μόνο η μία όψη του νομίσματος, η άλλη είναι που το κάνει αγαπητό: είναι η φαντασιακή παρέα των μοναχικών στιγμών μας. Πάει παντού μαζί μας τόσο πρακτικά όσο και νοερά, δηλαδή στη διαδρομή στο αυτοκίνητο, στα ακουστικά του κινητού στα μέσα μετακίνησης, στην ατομική άσκηση, στην αϋπνία, στις ατέρμονες ώρες μιας ασθένειας που σε καθηλώνει σ’ ένα κρεβάτι, στις ατελείωτες ώρες της βάρδιας.

Κι αυτό δεν είναι κάτι που συνομολογείται μονάχα από τους οι ίδιους τους ακροατές όταν βγαίνουν να μιλήσουν στον αέρα αλλά το επιβεβαιώνουν κι οι έρευνες χρήσης μέσων ενημέρωσης που γίνονται κατά καιρούς στις πανεπιστημιακές σχολές.

Παρέα κι επικοινωνία, αυτή η μαγική συνθήκη της ανθρώπινης φύσης που πολύ αναιρείται σε μέρες πανδημίας. Και κάτι ακόμη περισσότερο από επικοινωνία: έμπρακτη αλληλεγγύη, καθώς περιπτώσεις σαν του κ. Κώστα, δίνουν ώθηση στο προσωπικό του τηλεφωνικού κέντρου να μεσολαβεί επί τόπου προκειμένου να στηθεί ένα δίχτυ αλληλεγγύης.

Με πάνω από τέσσερις τέτοιες καθημερινές εκπομπές να σερβίρονται σταθερά από τους μεγάλους ειδησεογραφικούς σταθμούς σήμερα, εκτός από συνήθεια ακρόασης έχουν δημιουργήσει και προστιθέμενη αξία, σε όρους γενικής χρησιμότητας για την κοινωνία – υπάρχει πράγματι κόσμος που καμιά φορά όντως βοηθιέται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Αυτό το πνεύμα της αλληλεγγύης ήταν παρών από τότε που ξεκίνησαν τα προγράμματα με επικοινωνία και λόγο ακροατών, στην εποχή του γνωστού και μη εξαιρετέου Κώστα Μυλωνά, παλαιού ραδιοπειρατή, με ραδιοφωνική και τηλεοπτική καριέρα αργότερα. Ο Μυλωνάς ήταν εκείνος που έφερε το ραδιόφωνο στην τηλεόραση καθώς ξεκίνησε μεν ως ραδιοφωνικός παραγωγός κι αργότερα έστησε «Τα Παιδιά της Νύχτας» στο κανάλι 5 του Κουρή. Ο Μυλωνάς θεωρείται πρωτοπόρος σ’ αυτό το είδος εκπομπών με συμμετοχή ομιλούντων, εναλλασσόμενα με μουσική και ανάγνωση αποσπασμάτων από λαϊκής κατανάλωσης βιβλία ψυχολογίας.

Τι σόι πείραμα, τι είδους φρούτο είναι αυτές οι βραδινές εκπομπές όπου οι ακροατές κάνουν τα τηλεφωνικά κέντρα να παίρνουν φωτιά, τα μικρόφωνα να αναστενάζουν κι η μαζική εκτόνωση συμβαίνει σε ζωντανό ραδιοφωνικό χρόνο; Οι ειδικοί έχουν τη δική τους απάντηση ο καθένας και θα ήταν παράλειψη να μην τους ακούσουμε να αυτοπροσδιορίζονται. Ένας από τους πιο έμπειρους ραδιοφωνικούς παραγωγούς του είδους, ο Μάνος Τσιλιμίδης της μεταμεσονύχτιας ζώνης στα Παραπολιτικά fm 90.1 αποκαλεί την εκπομπή του «Συναγρυπνία». Ο Κωνσταντίνος Λαβίθης από το Ανεμολόγιο την παλαιότερη εκπομπή του είδους, στη βραδινή ζώνη του Real fm 97.6 μιλάει για «Ραδιοφωνικό συμπόσιο» αντίστοιχα. Ο Δημήτρης Γιαγτζόγλου σήμερα στη μεταμεσονύχτια ζώνη του Real εξηγεί ότι πρωτίστως κάνει «διαχείριση ραδιοφωνικού χρόνου», ενώ ο Βασίλης Κουφόπουλος της βραδινής ζώνης τους Sky fm 100.3 (Στιγμιότυπα) πιστοποιεί πως το δημόσιο βήμα εξυπηρετεί στο να ακούν οι ιθύνοντες τα προβλήματα του λαού κι ενίοτε να δίνονται απαντήσεις και να βρίσκονται λύσεις.

Το σταθερό βραδινό πλήρωμα των fm

Στον πρόλογο της εκπομπής, ο παρουσιαστής δίνει το μαρς με την αναγγελία των τηλεφωνικών αριθμών κλήσης του στούντιο, τα e-mail κι αν υπάρχουν δίνει και τα social media. Με τη διαμεσολάβηση του ηχολήπτη και της τηλεφωνήτριας, η συζήτηση ξεκινά.

Ακροατές φλερτάρουν με τη γραφικότητα, την αυτοαναφορικότητα, τον αυτοοικτιρμό αλλά σκασίλα τους, θα βγουν να μιλήσουν κι ό,τι γίνει.

Εκτός από τους ακροατές που καλούν για πρώτη φορά, βιώνοντας και το τρακ της μύησης του νεοφώτιστου στο δημόσιο βήμα, υπάρχουν κι οι «συνήθεις ύποπτοι», ο βασικός πυρήνας παικτών που τηρούν το εθελούσιο εβδομαδιαίο ραντεβού τους με τον ραδιοφωνικό αέρα. Κάμποσοι εξ αυτών μάλιστα φλερτάρουν με τη γραφικότητα, την αυτοαναφορικότητα, τον αυτο-οικτιρμό, αλλά σκασίλα τους. Θα βγουν να μιλήσουν κι ό,τι γίνει, πλούσιος ο μπαξές. Οι άλλοι πώς το κάνουν; Με ισχνή αίσθηση των κανόνων του δημόσιου βήματος οι περισσότεροι. Άλλοι πιο αξιωμένοι. Όπως ο τακτικότατος κύριος Ζαφειρόπουλος που μιλάει για την ανάγκη άμεσης δημοκρατίας κι ονειρεύεται λαϊκή εθνοσυνέλευση. Ή ο έχων το ψευδώνυμο Αντιμνημονιακός ο οποίος όταν καλεί, για ό,τι κι αν συμβαίνει στη χώρα, εκείνος μέμφεται το πολιτικό σύστημα που ψήφισε μνημόνια. Η τσαούσα η Λευκή που μιλάει με αιχμές κι υπόνοιες για όλους. Κάποιος με το ψευδώνυμο Αυγολέμονος που έχει καταφέρει να κερδίσει συνθηματική δημοτικότητα χάρη σε διηγήσεις κουτσαβάκικης θυμοσοφίας. Ο κάτοικος Πετρούπολης που καλεί συχνά-πυκνά για να βάλει τη βούλα του στην επικαιρότητα με ύφος πρωθυπουργού. Ο κύριος Πετρο-κάτι, ο παντογνώστης λοιμωξιολόγος. Ο κύριος Φίλιππος από Κρήτη που ζητάει δικαίωση κι εκ νέου έρευνα για τον δολοφόνο του υπασπιστή του Χρυσοχοΐδη (τον Γιώργο Βασιλάκη) επειδή ο επίσημος δράστης, ο Παλαιοκώστας, αρνείται ότι είναι ο δολοφόνος. Ένας κύριος Γιώργος που διαβάζει ποιηματάκια για να στηλιτεύσει τη δαιμονοποίηση της εκκλησίας σε σχέση με τη θεία κοινωνία και τον κορωνοϊό. Ο Μιχάλης από την πλ. Βικτωρίας ο οποίος παρακολουθεί ανελλιπώς όλα τα ραδιόφωνα και βρίσκει κάθε φορά μια αιτία για κριτική στα κακώς κείμενα προκαταβάλλοντας τον συντονιστή (π.χ. παρακαλώ, μη με διακόψετε, σχολιάστε μετά, να ολοκληρώσω πρώτα για να μη μου «φάτε» το χρόνο). Παλαιότερα υπήρχαν κι εκείνοι που δεν δίσταζαν να εκμεταλλευτούν το δημόσιο βήμα για να φλερτάρουν με συνακροάτριες αλλά αυτού του είδους οι αποκοτιές εκλείπουν πλέον.

Είναι επίσης κι οι αυτόκλητοι ρεπόρτερ των γεγονότων της στιγμής όπως αυτοί που συμμετέχουν στην εκπομπή του Δημήτρη Γιαγτζόγλου από το εξωτερικό, π.χ. κάποιος Κώστας από το Μίνστερ της Γερμανίας που δεν έχασε την ευκαιρία πρόσφατα να στείλει e-mail περί νέου απαγορευτικού στο δήμο του λόγω κρουσμάτων κορωναϊού σε διπλανό δήμο.

Ο Δημήτρης Γιαγτζόγλου συνηθίζει να καλεί φίλους της εκπομπής από το εξωτερικό όταν το κρίνει σκόπιμο κι ειδικά τις ημέρες της πανδημίας ήταν πολλοί οι ανταποκριτές, επαγγελματίες και μη. Όπως λέει, «την εποχή της πανδημίας είχαμε φτάσει και τα 50 άτομα η συμμετοχή στο πεντάωρο ενώ η συνήθης συμμετοχή είναι 30-40 άτομα» που και πάλι δεν τα λες λίγα. Αν κρίνουμε από το τι έγινε επί υγειονομικού απαγορευτικού όταν η μαζική δίψα για πληροφόρηση ήταν ακόρεστη, αντιλαμβανόμαστε ότι η συγκεκριμένη συνταγή κερδίζει μερίδιο στην πίτα. Στην εκπομπή του Γιαγτζόγλου δεν υπάρχει πλαφόν εβδομαδιαίων συμμετοχών ανά ακροατή όπως συμβαίνει συνήθως σε αυτού του είδους τα προγράμματα. Ο ραδιοφωνικός χρόνος είναι διαχείριση διαφημιστικού χρόνου πάνω απ' όλα, όπως δηλώνει κι ο ίδιος.

Συνεπακόλουθο είναι ότι τέτοιες εκπομπές μπορούν και στεριώνουν μόνο σε ραδιοσταθμούς με κορυφαία ποσοστά ακροαματικότητας, ώστε να εξασφαλίζεται η μαζικότητα της συμμετοχής. Άλλωστε υπάρχει πάντα κι η σταθερή πελατεία των μοναχικών εργαζόμενων: οι δημοφιλέστατες κατηγορίες των οδηγών ταξί, των οδηγών φορτηγών αλλά κι οι νυχτοφύλακες, οι υγειονομικοί σε βάρδια, κατηγορίες εργαζομένων αλλά κι άεργων, τύποι ασθενών, κάθε είδους μοναχικών, οι οποίοι δεν βλέπουν τηλεόραση, προτιμούν το ράδιο κι ενίοτε δίνουν το παρόν τηλεφωνικά. Αλλά κι αρκετοί μαθητές και φοιτητές που ξενυχτούν με το ραδιόφωνο στο κινητό για να αντέξουν τη νυχτερινή μελέτη με παρέα.

Στις μέρες μας, ακολουθώντας τους κανόνες του παιχνιδιού όπως αυτοί επιβάλλονται εν πολλοίς από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, όλες οι ζωντανές ραδιοφωνικές εκπομπές που σέβονται τον εαυτό τους, επιδιώκουν να έχουν μια στοιχειώδη μορφή αμφίδρομης επικοινωνίας με το ακροατήριο έστω μέσω sms ή e-mail. Όμως σε καμία άλλη κατηγορία εκπομπών η συμμετοχή δεν είναι τόσο πολυάριθμη και φανατική. Όλα τα θέματα της επικαιρότητας βρίσκουν το δρόμο τους στη συζήτηση. Στη διάρκεια του υγειονομικού απαγορευτικού, όταν οι πολίτες διψούσαν για πληροφορίες, από τις εκπομπές αυτές ξεπρόβαλε όλο το κοινωνικό μωσαϊκό. Οι φιλόψογοι παραπονιόνταν για τη μη τήρηση μέτρων από συμπολίτες, οι αντιδραστικοί κατακεραύνωναν τις αρχές και τα ΜΜΕ ότι δήθεν δημιουργούν μαζική υστερία. Στη μία άκρη οι καταστροφολάγνοι. Τους καταλαβαίνεις από τη πομπώδη εκφορά του λόγου και την κλισέ θεματολογία. Στην άλλη άκρη οι αισιόδοξοι κι οι χιουμορίστες που προσπαθούν να δώσουν ένα σατυρικό, παιχνιδιάρικο τόνο στην ομιλία τους. Κι ανάμεσα στα δύο άκρα οι οπαδοί της κανονικότητας οι οποίοι καλούν και δρουν πυροσβεστικά με ψύχραιμες παρεμβάσεις κοινής λογικής, τόσο αναγκαίες για την διατήρηση της νοηματικής αλληλουχίας του όλου προγράμματος.

Κι ενώ περιγράφουμε το φαινόμενο αναδύεται μπροστά μας το κλειδί για την ερμηνεία του: η αμφίδρομη σχέση λαμβάνει χώρα στον αέρα, μια ολοζώντανη προνομιακή διαδραστικότητα μεγάλης εμβέλειας που σχεδόν κανένα άλλο μέσο ενημέρωσης δεν μπορεί να υποστηρίξει. Στην εποχή πριν την εξάπλωση της χρήσης των έξυπνων κινητών και τη μαζική χρήση του διαδικτύου, η επικοινωνία μεταξύ ακροατή και παραγωγού βασιζόταν αποκλειστικά και μόνο στο τηλεφωνικό κέντρο. Τα τελευταία χρόνια όμως που o κόσμος μπορεί να στέλνει και e-mail και sms, οι συμμετοχές πολλαπλασιάζονται.

Συντονιστής, ψυχολόγος, προφήτης

Οι πρωταγωνιστές αυτών των εκπομπών είναι οι ίδιοι οι ακροατές τους, ο συντονιστής της συζήτησης, ο παραγωγός της εκπομπής θέτει τον τόνο και καθορίζει τους χρόνους ώστε να εξασφαλίζεται μια ομαλή ροή μεταξύ σχολιασμού, ομιλιών, ανάγνωσης μηνυμάτων κι αναγκαίων διαλλειμάτων για τα σήματα και τις διαφημίσεις του σταθμού.

Ο Δ. Γιαγτζόγλου σήμερα έχει μάθει πλέον στο πετσί του ότι η εκπομπή δεν βγαίνει αν δεν τεθούν κάποια όρια και πλέον διαθέτει μαύρη λίστα με 170 ονόματα-τηλέφωνα «κομμένων» ακροατών. Είναι όσοι δεν σέβονται τη δεοντολογία, κακολογούν τις συμμετοχές άλλων ακροατών, προσβάλουν πρόσωπα του δημόσιου βίου της χώρας είτε ακόμη και τον ίδιο τον συντονιστή και το σταθμό.

Ο B. Κουφόπουλος δέχεται συχνά λογής-λογής ριπές μέσω μηνυμάτων για τον τρόπο που απαντά σε παρεμβάσεις άλλων ακροατών: ότι είναι κουμουνιστής, αντιτραμπιστής, συστημικό παπαγαλάκι, ανθέλληνας. Εκείνος αποκρούει παραμένοντας ψύχραιμος κι επαναφέρει την τάξη στην εκπομπή. Πάντα προκύπτουν και κάποιες αλλόκοτες ή αστείες συμμετοχές (π.χ. περί εξωγήινων, περί μετενσάρκωσης) που καταλήγουν αργότερα να αναπαράγονται, ως σποτάκια λαϊκής σάτιρας, από τα λαγωνικά της κοπτοραπτικής σε άλλες ραδιοφωνικές παραγωγές του σταθμού.

Από τη άλλη, ο Μ. Τσιλιμίδης (Ραδιοβάρκα ο Άγρυπνος στα Παραπολιτικά fm) έχει δημιουργήσει ένα διαφορετικό στιλ εκπομπής για όποιον θέλει κάτι άλλο στο μενού, όχι πάλι δυσοίωνη επικαιρότητα. Η πλειονότητα φαίνεται πως είναι γυναίκες που καλούν. Στα πρώτα λεπτά της εκπομπής αλλά και μέσω της ιστοσελίδας του στο facebook αναγγέλλει κάθε φορά το θέμα και καλεί τους ακροατές να τοποθετηθούν πάνω σε αυτό − ενίοτε υιοθετεί και προτάσεις από το ακροατήριο.

Σε όλες τις εκπομπές δεν λείπουν βέβαια κι οι αμήχανες στιγμές για τον παραγωγό. Όταν π.χ. ένας ακροατής τον προκαλεί για να τοποθετηθεί σε ένα αμφιλεγόμενο θέμα ή να κάνει μια πρόβλεψη για μια κοινωνική εξέλιξη ενώ εκείνος γνωρίζει ότι καλά θα κάνει να ξεγλιστρήσει απ' την κουβέντα – κι έχει τους λόγους του. Αυτονόητα δηλαδή να προστατέψει τη θέση του, την ιδιοκτησία του μέσου στο οποίο βιοπορίζεται, την αρχή της αντικειμενικότητας, ακόμη και την ισορροπία του χρόνου και των τοποθετήσεων.

Κι υπάρχει κι εκείνη η ιδιάζουσα κατηγορία ακροατών, κυρίως ηλικιωμένοι, οι οποίοι αρέσκονται να παίρνουν τηλέφωνο μόνο και μόνο για να απαγγείλουν δικά τους ποιηματάκια, να τραγουδήσουν ή και να πουν ανέκδοτα.

Ακόμη μεγαλύτερη είναι η αμηχανία όταν τηλεφωνούν άτομα που πάσχουν από μια ασθένεια για να πουν τον πόνο τους, να βγάλουν τον καημό τους, να περιγράψουν το δράμα τους. Κι αυτές ίσως να είναι κι οι μόνες στιγμές που μαλακώνει για λίγο ο συντονισμός και το τελετουργικό της εκπομπής προσαρμόζεται στις όποιες δυνατότητες ανακούφισης του συνακροατή. Όταν η αγανάκτηση αγγίζει τον παράγοντα επιβίωση, το πρόγραμμα λειτουργεί κι ως αποσυμπιεστής της κοινής γνώμης. Ειδικά όταν υπάρχουν μαρτυρίες για θέματα ασθένειας, ανεργίας, τοξικοεξάρτησης, φτώχιας (όπως το παιδί που λιποθύμησε από την πείνα στη Ρόδο), για έλλειψη υποδομών φροντίδας ευπαθών ομάδων, τις προσφορές των δήμων στους απόρους, ακόμη και παράπονα για πράγματα που κάποιοι τα εκλαμβάνουν ως νέες μορφές κοινωνικής αδικίας π.χ. για τα επιδόματα που δίνονται σε μετανάστες σε αντιδιαστολή με την μέριμνα για τους ντόπιους, κ.α.

Το μεταναστευτικό παραμένει ένα θέμα ευαίσθητο, διχαστικό που πυροδοτεί ανταπαντήσεις σε βροχή από μηνύματα ακροατών.

Επίσης τα τελευταία 2 χρόνια, έχει ζωηρέψει το ενδιαφέρον περί της γεωπολιτικής σκακιέρας στην Ανατολική Μεσόγειο κι οι σχετικές παρεμβάσεις είναι αυξανόμενες, σε ευθεία αναλογία με τη σχετική ειδησεογραφία. Κλασσικά, οι μέρες του απαγορευτικού εν μέσω πανδημίας κι οι περίοδοι με τα σημαντικά χρονικά από τα μνημόνια θεωρούνται πλέον οι δύο «χρυσές εποχές» αυτού του είδους εκπομπών, λόγω του ρεκόρ αύξησης των εισερχόμενων κλήσεων και της έντασης των συζητήσεων «στον αέρα».

Πώς αντιμετωπίζονται οι ραδιοκαυγάδες

Στην ίδια λογική με αυτή που λέει ότι οι δημοσκοπήσεις αποτυπώνουν τον παλμό της κοινής γνώμης στη δεδομένη χρονική στιγμή της διεξαγωγής τους, έτσι κι οι εκπομπές αυτές αποτελούν ανακλαστικό καθρέφτη του παλμού της δεδομένης ημέρας και ώρας.

Ο ολιγόλεπτος σχολιασμός του επίκαιρου που γεμίζει τα κενά μεταξύ της ροής των τηλεφωνημάτων και των ακροάσεων, η συζήτηση, βάσει κειμένου ή χωρίς, επιβάλλει εκτός από εμβάθυνση στην επικαιρότητα, τη δεοντολογικά ορθή διαχείριση του δημόσιου βήματος. Μια διαδικασία που ανά πάσα στιγμή μπορεί να ξεφύγει από τα επιτρεπτά όρια και να δημιουργηθούν παρεξηγήσεις ή να ειπωθούν πράγματα μηνύσιμα ή προσβλητικά. Μια μόνιμη επίκληση είναι και το Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο, το οποίο όλοι οι παραγωγοί φροντίζουν να σέβονται και να επιβάλλουν αυτού του είδους το σεβασμό και στο κοινό τους. Επίσης, κάθε παραγωγός διαθέτει τις δικές του πατέντες «διαχείρισης κρίσεων». Δεν διστάζει ακόμη και να κόψει τη γραμμή και να προχωρήσει άκομψα στον επόμενο ακροατή, προκειμένου να διαφυλάξει το επίπεδο. Ενίοτε όταν υπάρχει μια επίμονη αντιπαράθεση μεταξύ ακροατών, ο παρουσιαστής καλείται να παίξει το ρόλο διαιτητή, μπορεί να αποφασίσει να βγάλει ταυτόχρονα και τους δύο ακροατές να συνομιλήσουν «στον αέρα» για να αποκατασταθεί η τάξη. Αν μάλιστα τύχει και προκύψει γαϊτανάκι αντεγκλήσεων μεταξύ ακροατών πάνω σε ένα συγκεκριμένο ζήτημα τότε η αλλαγή θέματος είναι μονόδρομος για τον παραγωγό.

Κι ενώ όλα αυτά συμβαίνουν την ώρα που ο περισσότερος κόσμος ετοιμάζεται για να πάει για ύπνο, με τα μάτια ενός ψυχολόγου θα έλεγε κανείς πως εκεί στην αθέατη πλευρά των ερτζιανών της νύχτας ενεργοποιείται το βασίλειο του θυμικού όπως συμβαίνει και σε άλλες μαζικές, αυθόρμητες λαϊκές συνάξεις. Γι' αυτό ίσως κι ο Κ. Λαβίθης χαρακτηρίζει την εκπομπή του ως ένα ραδιοφωνικό συμπόσιο.

Στις εκπομπές όπου ο παραγωγός έχει φροντίσει να ενημερώνει και σχετική ιστοσελίδα στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης θα δει κανείς να συνεχίζεται εκεί η συζήτηση αν το θέμα «τραβάει». Παλαιότερα μάλιστα προ μνημονίου, σε πιο αγνές εποχές, οι εκπομπές του Λαβίθη είχαν συμβάλει στη δημιουργίας μιας κανονικής παρέας, τους Ανεμολογίτες, η οποία συναντιόταν σε ένα καφέ-μπαρ στο Θησείο ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Το Ανεμολόγιο λόγω μακροβιότητας κι αριθμών ακροαματικότητας, θεωρείται η πιο ιστορική, η πιο αντιπροσωπευτική εκπομπή επικοινωνίας και λόγου ακόμη και σήμερα. 

Και σάτιρα με... ακροατές

Φωνή λαού οργή Θεού, όπως λέει κι η λαϊκή ρήση, κι έτσι στις μέρες μας το φαινόμενο επεκτείνεται και στην ψυχαγωγική ζώνη. Υπάρχουν κι άλλα 4-5 είδη ραδιοφωνικού προϊόντος με γραμμές από το ομιλών ακροατήριο. Άλλη φιλοσοφία, αλλά επιστρατεύεται το ίδιο εργαλείο: η οικιοθελής τηλεφωνική συμμετοχή του κοινού. Μία γνωστή περίπτωση είναι η σατυρική εκπομπή Ελληνοφρένεια με τον Θύμιο Καλαμούκη (Παραπολιτικά fm) και τον συνεργάτη του Αποστόλη Μπαρμπαγιάννη − ο οποίος υποδέχεται τις κλήσεις των ακροατών, καταγράφει τη συνομιλία και τη μεταδίδει αργότερα μονταρισμένη και κατόπιν της κατάλληλης κοπτοραπτικής. Ο κόσμος λέει τα δικά του κι ο παραγωγός απαντά με προβοκατόρικη διάθεση, εντάσσοντας έτσι τις ομιλίες του κοινού στη ραδιοσκηνοθεσία της εκπομπής.

Μια ακόμη περίπτωση εκπομπής στην οποία βασικότατο ρόλο παίζει η συμμετοχή των ίδιων των ακροατών είναι το ραδιοφωνικό τηλεφωνικό παιχνίδι Radio Music Game, γνωστό και ως RMG με τον Ιωσήφ Καλαμαράκη στον Real fm τα Σάββατα στις δέκα το βράδυ. Πρόκειται για ένα πρωτότυπο ραδιο-σόου βασισμένο σε ηχητικό υλικό προσαρμοσμένο δίκην παιχνιδιού.

Στο Real fm τα απογεύματα, κατά τη διάρκεια της ποδοσφαιρικής σεζόν, παίζει η εκπομπή του Γιώργου Γεωργίου η οποία επίσης καλωσορίζει ολιγόλεπτες τηλεφωνικές συμμετοχές από ομιλούντες, ποδοσφαιρόφιλους πάσης φύσεως με άποψη ακόμη και για τα μικροπράγματα των φάσεων. Μόνο για φανατικούς του είδους.

Μια τελευταία άφιξη στον ολοένα και πιο πιασάρικο κόσμο των εκπομπών επικοινωνίας είναι η μεταμεσονύχτια ζώνη «αθλητικοδιασκέδασης» του Πρώτο Θέμα FM 104.5 με νεοσύστατες εκπομπές, σε ένα κλίμα «όλοι ένα παρεάκι, λίγη πλακίτσα και ποδόσφαιρο».

Η δουλειά να γίνεται, πάνω απ’ όλα

Αν αυτού του είδους το ραδιόφωνο είναι για τον κύριο Κώστα τον ακροατή η βασική παρέα του και για τους δημοσιογράφους είναι ένα καταξιωμένο πόστο, τότε για τους υπεύθυνους στα γραφεία διοίκησης των ραδιοσταθμών είναι πολύ περισσότερα. Αφενός συνιστά μια πράξη εμπιστοσύνης προς τα πρόσωπα των παραγωγών π.χ. κρίνονται ικανοί να εξασφαλίσουν μία στάνταρ ποιότητα και μαζικότητα συμμετοχής, αφετέρου αποτελεί μια τσεκαρισμένη, εδραιωμένη, σταθερή επιλογή προγράμματος, για τις ώρες μετά τις 9 το βράδυ κι ως τις 5 το πρωί. Την ίδια στιγμή που σε άλλα μέσα ενημέρωσης το παιχνίδι γίνεται για το λεγόμενο δυναμικό κοινό, έτσι όπως αυτό ορίζεται στις στατιστικές που καθορίζουν τη διανομή της διαφημιστικής πίτας, εδώ η επιλογή αποσκοπεί στο σερβίρισμα ενός φρέσκου και συνάμα φιλικού προς τον ακροατή προγράμματος, με περαιτέρω αξιώσεις προσθήκης πόντων στο γενικό μέσο όρο ακροαματικότητας του σταθμού.

 Όπως μας εξηγεί ένας άνθρωπος της πιάτσας, ο Γ.Μ., εμπορικός διευθυντής επί σειρά ετών σε ραδιοφωνικούς σταθμούς (σ.σ. ο οποίος προτιμά να μιλά ανώνυμα), το εμπορικό στοίχημα των εκπομπών δημόσιου βήματος δεν είναι άλλο από το να εισρεύσουν στον σταθμό ποσοστά ακροαματικότητας στη βραδινή ζώνη σαφώς υψηλότερα από εκείνα που θα υπήρχαν αν π.χ. προσφερόταν οποιοδήποτε άλλο πρόγραμμα, μουσικό ή σχολιασμού ή επαναλήψεις.

Στη γλώσσα της διαφημιστικής αγοράς, παράγεται ένα ανταγωνιστικό στατιστικό πλεονέκτημα για τον σταθμό που προσφέρει αυτού του τύπου τις εκπομπές, το οποίο κατ’ επέκταση ανεβάζει σημαντικά το γενικότερο μέσο όρο ακροαματικότητας του.

Κι όχι μόνο. Αξιοποιεί ενσωματώνοντας ως δωρεάν υλικό τις ίδιες τις ομιλίες ή τις ανταποκρίσεις του κοινού, χωρίς να χρειάζεται να ξοδέψει περισσότερα για έρευνα, ειδήσεις, συνδέσεις ή και ότι άλλο έξτρα χρειάζεται το ενημερωτικό πρόγραμμα.

Ο ραδιοσταθμός έχει κάθε λόγο να υποστηρίξει τις εκπομπές αυτές και να τις συμπεριλαμβάνει στο πρόγραμμά του διότι από εμπορική άποψη η συνταγή είναι δοκιμασμένη και συμφέρει.

Μετά τα μέσα Ιουλίου, οι ραδιοβάρκες της νύχτας αδειάζουν κι... αράζουν καθώς παρουσιαστές κι ακροατές αλληλοχαιρετιούνται στην τελευταία live εκπομπή πριν τη θερινή άδεια του παραγωγού. Τα ποσοστά της ακροαματικότητας πάντοτε μετράνε κι ειδικά τέτοιες ώρες μετράνε ακόμη περισσότερο: συμβόλαια ανανεώνονται, εκπομπές αλλάζουν ώρα ή στέγη, οι ακροατές αναμένουν. Αμφότεροι θεωρούν δεδομένο ότι θα ξαναβρεθούν στον αέρα μέσα σε λίγες βδομάδες και δίνουν ραντεβού για Σεπτέμβρη. Εν αναμονή για το αν θ’ αλλάξει κάτι στην ώρα ή στη μορφή της πολυαγαπημένης τους εκπομπής.

Στο μηρυκαστικό τοπίο των ΜΜΕ, ακόμη και σαθρές παραγωγές μπορούν και κάνουν επιτυχίες αλλά συνήθως χωρίς πολυετή διάρκεια. Αυτού του τύπου το ζωντανό ραδιόφωνο, αν και ξεκίνησε περιθωριακά, ύστερα από πολλά χρόνια ξενύχτι, τσιγάρο και καφέ, μοιάζει σήμερα περισσότερο από ποτέ, να έχει πάρει τη θέση ενός χρήσιμου πολυεργαλείου. Μια θέση που εκ φύσεως προορίζεται να λάβει: καλύπτει εμπορικούς σκοπούς, έχει μάστορες που το υποστηρίζουν, τροφοδοτεί με νέους ακροατές, δίνει φευγαλέα το δημοσκοπικό μομέντουμ κι αυτοσυντηρείται χαϊδεύοντας την κοινή γνώμη εξ αφορμής, συνωμοτικά. Ξεπλένοντας το συλλογικό θυμικό στον εφήμερο αέρα των ερτζιανών.