Η ελευθεροτυπία στο απόσπασμα

Ο Τουρκοκύπριος Σενέρ Λεβέντ δεν είναι μια τυπική περίπτωση δημοσιογράφου. Το ίδιο το όνομα της εφημερίδας που εκδίδει καθημερινά εδώ και δυο δεκαετίες στο κατεχόμενο κομμάτι της Κύπρου, της «Afrika», μαρτυρά μια μακρά ιστορία διωγμών του από το κατοχικό καθεστώς.

Η εφημερίδα κυκλοφορούσε αρχικά με τον τίτλο «Avrupa» (Ευρώπη, στα τουρκικά) μαρτυρώντας το φιλοευρωπαϊκό της στίγμα. Όμως το 2000, μετά από μια μεγάλη περίοδο αλλεπάλληλων προστίμων και κυρώσεων από το καθεστώς του Ραούφ Ντενκτάς που στόχευαν στο κλείσιμό της, η εφημερίδα δέχθηκε επίθεση από εξτρεμιστές, οι οποίοι έκαψαν τα γραφεία της, με αποτέλεσμα να αναστείλει την κυκλοφορία της.

Λίγα χρόνια μετά, ο Λεβέντ επανήλθε εκδίδοντας σατιρικά στη θέση της «Avrupa» την «Afrika», η οποία έχει ως σήμα μια μαϊμού, σε μια σαφή λοιδορία της νομιμότητας του καθεστώτος. Ο Λεβέντ, η στήλη του οποίου αναδημοσιεύεται καθημερινά εδώ και πολλά χρόνια στην ελληνοκυπριακή εφημερίδα «Πολίτης», έχει πολλούς φίλους, αλλά και ορκισμένους εχθρούς, από όλο το φάσμα της πολιτικής σκηνής και στις δύο κοινότητες της Κύπρου. Με τα άρθρα του, στα οποία διαχρονικά κατηγορεί την Τουρκία για την εισβολή και κατοχή του μισού νησιού, έχουν ταυτιστεί κατά καιρούς ακόμη και εθνικιστικοί κύκλοι στην ελληνοκυπριακή πλευρά, ενώ οι αντίστοιχες ακραίες ομάδες στον βορρά δεν έπαψαν ποτέ να τον έχουν στο στόχαστρο, συχνά πραγματοποιώντας επιθέσεις στα γραφεία της εφημερίδας και απειλώντας τη ζωή του ίδιου και των συντακτών του.

Η έσχατη όμως επίθεση στα γραφεία της «Afrika», όπου Τουρκοκύπριοι εθνικιστές και Τούρκοι έποικοι εισέβαλαν την περασμένη Δευτέρα στην εφημερίδα προξενώντας σοβαρές ζημιές και εκτοξεύοντας ύβρεις στο όνομα του Αλλάχ, προκάλεσε δυναμικές αντιδράσεις εντός της τουρκοκυπριακής κοινότητας και όχι μόνο, ανοίγοντας ξανά το ζήτημα της ελευθεροτυπίας (σύμφωνα με την Παγκόσμια Έκθεση για την Ελευθερία του Τύπου, το 2017, η βόρεια Κύπρος ήταν στην 75η θέση της ελευθερίας του Τύπου παγκοσμίως, όταν η Τουρκία βρισκόταν στην 155η και η ελεύθερη Κύπρος στην 30η).

Ο εξαγριωμένος όχλος προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές στα γραφεία της «Afrika» και ύψωσε την τουρκική σημαία στη θέση του λογότυπου της εφημερίδας.

---

Μόλις τον περασμένο μήνα, τις ημέρες της επίσκεψης του Τούρκου Προέδρου στην Αθήνα, εξαγριωμένος όχλος είχε συγκεντρωθεί έξω από τα γραφεία της «Afrika» φωνάζοντας συνθήματα εναντίον του εκδότη της και τοιχοκολλώντας μηνύματα θανάτου στην είσοδο των γραφείων της, για ένα σκίτσο που δημοσίευσε, που απεικόνιζε τον Ερντογάν κάτω από ένα αρχαιοελληνικό άγαλμα, το οποίο τον ουρούσε στο κεφάλι με φόντο μια ελληνική σημαία.

Αυτή τη φορά, η αφορμή ήταν ο τίτλος της εφημερίδας, «Άλλη μια επιχείρηση κατοχής από την Τουρκία», που παραλλήλιζε την εισβολή του τουρκικού στρατού, πριν από λίγες μέρες, στο Αφρίν της Συρίας, με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 – την οποία, ειρήσθω εν παρόδω, η Τουρκία χαρακτηρίζει μέχρι σήμερα «ειρηνευτική επιχείρηση». Ο Ταγίπ Ερντογάν αντέδρασε, χαρακτηρίζοντας την τουρκοκυπριακή εφημερίδα «χυδαία» και κάλεσε τους «αδελφούς του στην Τουρκική Δημοκρατία Βορείου Κύπρου» να αντιδράσουν. Η αντίδραση των οπαδών υπήρξε άμεση. Στις 22 Ιανουαρίου, σε μια κίνηση που θύμισε κάτι από ιστορικά πογκρόμ άλλων δεκαετιών εναντίον εθνοτικών πληθυσμών στην Τουρκία και το λιντσάρισμα που δέχθηκαν το 2016 όσοι κατηγορήθηκαν για συμμετοχή στην απόπειρα πραξικοπήματος, εξαγριωμένοι διαμαρτυρόμενοι συγκεντρώθηκαν έξω από τα γραφεία της «Afrika» κρατώντας τουρκικές σημαίες και σημαίες του ψευδοκράτους και στη συνέχεια, αφού έσπασαν τη γυάλινη πόρτα της εισόδου, ξήλωσαν την ταμπέλα με το λογότυπο της εφημερίδας, ανάρτησαν τουρκική σημαία και προκάλεσαν εκτεταμένες ζημιές στα γραφεία της.

«Ο κ. Ερντογάν ζητά από όχλο να επιτεθεί στην εφημερίδα», δήλωσε αργότερα στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Σενέρ Λεβέντ, κατηγορώντας τον Τούρκο πρόεδρο ως προσωπικά υπεύθυνο για ανεπιθύμητες εξελίξεις, στο επίκεντρο των οποίων θα βρεθεί η εφημερίδα. Σε μια κίνηση συμπαράστασης, η πολιτικός Ντογούς Ντεργιά, μέλος της λεγόμενης Βουλής των κατεχομένων με το Ρεμπουμπλικανικό Τουρκικό Κόμμα, φώναξε από το βήμα το σύνθημα «ώμο με ώμο απέναντι στον φασισμό», σχηματίζοντας με τα δάκτυλά της το σήμα της νίκης. Η Ντεργιά, η οποία στο παρελθόν είχε προκαλέσει ξανά αντιδράσεις όταν από το ίδιο βήμα αναφέρθηκε σε ομαδικούς βιασμούς που διέπραξαν οι Τούρκοι στρατιώτες στη διάρκεια της εισβολής, χρειάστηκε να φύγει με τη συνοδεία αστυνομικών και του πατέρα της, καθώς από κάτω τη γιουχάιζαν και την αποδοκίμαζαν «βουλευτές» των κομμάτων Εθνικής Ενότητας και Αναγέννησης, αλλά και άτομα που βρίσκονταν στην αίθουσα για την ορκωμοσία του νεοεκλεγέντος σώματος. Μάλιστα ένας από αυτούς, ο «βουλευτής» του κόμματος της Αναγέννησης Μπερτάν Ζάρογλου, που ήταν στη γραμματεία ως ο νεαρότερος στην ηλικία μαζί με έναν «βουλευτή» του εθνικιστικού Κόμματος Εθνικής Ενότητας, της πέταξε στο πρόσωπο χαρτιά που κρατούσε στα χέρια του, με αποτέλεσμα και πάλι να διακοπεί η διαδικασία. Νωρίτερα, η νεαρή πολιτικός είχε γράψει στο στο Facebook: «Οι εξουσίες που τρέφονται με αίμα, αποτυγχάνουν να φέρουν την ειρήνη, Όχι στον πόλεμο!», προκαλώντας έντονες αντιδράσεις, ενώ δέχθηκε και προσωπικές επιθέσεις και απειλές.

Η Ντογούς Ντεργιά σχηματίζει το σήμα της νίκης αναφωνώντας «ώμο με ώμο απέναντι στον φασισμό» από το βήμα της Βουλής του ψευδοκράτους και αποχωρεί, δεχόμενη επίθεση από τον εθνικιστή Μπερτάν Ζάρογλου.​

---

Το στιγμιότυπο της Ντεργιά στη Βουλή αποτυπώθηκε σε σκίτσο των ημερών. 

---

Η Ντεριά, όπως και ο Λεβέντ, έγιναν σύμβολα της ελευθερίας του Τύπου. Στο πλευρό τους στάθηκε πλήθος κόσμου, ανάμεσά τους και Ελληνοκύπριοι, που συγκεντρώθηκαν το ίδιο κιόλας απόγευμα έξω από τα γραφεία της εφημερίδας, προασπιζόμενοι το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου. Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που η –γενικά προοδευτική- τουρκοκυπριακή κοινότητα αντιστέκεται στις βουλές της Τουρκίας. Ζώντας σε καθεστώς μη αναγνώρισης από τον υπόλοιπο κόσμο, πέραν της Τουρκίας, η κοινότητα βιώνει τον σταδιακό αφανισμό της από τις μάζες εποίκων που η Τουρκία εξακολουθεί να στέλνει στον κυπριακό βορρά, με στόχο την αλλοίωση των πληθυσμιακών δεδομένων. Έτσι, ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια βγαίνουν στους δρόμους απαιτώντας τον τερματισμό του ασφυκτικού εναγκαλισμού τους από την Άγκυρα.

Αλλά και στον ελεύθερο, δημοκρατικό νότο της Κύπρου η ελευθεροτυπία δεν διάγει τις καλύτερές της μέρες. Όταν πριν από μερικές βδομάδες η εφημερίδα «Πολίτης» δημοσίευσε emails που είχαν διαρρεύσει στο διαδίκτυο από τον προσωπικό λογαριασμό τής –δεύτερης τη νομική τάξει- Εισαγγελέως της Δημοκρατίας, Ελένης Λοϊζίδου, τα οποία έδειχναν ότι επιδείκνυε προσωπικό και ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα αιτήματα της Ρωσίας για έκδοση πολιτών στη χώρα τους, το Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας διέταξε την έκδοση προσωρινού διατάγματος με το οποίο απαγορεύεται στην εφημερίδα να δημοσιεύει περιεχόμενο από το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο της Ανώτερης Εισαγγελέως.

Ο «Πολίτης» επικαλέστηκε το δημόσιο και κρατικό συμφέρον, τονίζοντας ότι έφερε στην επιφάνεια ένα πρόβλημα το οποίο έπληττε τα συμφέροντα και την αξιοπιστία της Κυπριακής Δημοκρατίας και μέμφθηκε το δικαστήριο ότι με την απόφασή του έκρινε πως η προστασία των προσωπικών δεδομένων και της αξιοπρέπειας της ζωής της Εισαγγελέως υπερέχει της ελευθεροτυπίας και του δημόσιου συμφέροντος. Λίγη ώρα μετά την ανακοίνωση της απόφασης, ο διευθυντής έκδοσης της εφημερίδας ανέβασε στο Twitter το μήνυμα «Πάμε καλά» με μια φωτογραφία στην οποία η διευθυντική ομάδα σφραγίζει το στόμα της. Στα δημοσιεύματα που ακολούθησαν, η εφημερίδα επικαλείται παρόμοιες υποθέσεις στο εξωτερικό που προκαλούν προβληματισμό και συζητήσεις, όπως τα Pentagon Papers, τα Hilary Clinton emails, τα Panama Papers, τα Paradise Papers, η Λίστα Λαγκάρντ κ.λπ. Πλέον, ο «Πολίτης» αναμένει την τελεσίδικη ετυμηγορία του Ανωτάτου Δικαστηρίου.

Η διευθυντική ομάδα του «Πολίτη» αντέδρασε με ένα tweet περί λογοκρισίας στο απαγορευτικό διάταγμα του δικαστηρίου για δημοσίευση των emails ανώτερης εισαγγελέως.

---

Στο μεταξύ, αυτές τις μέρες στις κυπριακές αίθουσες προβάλλεται η ταινία «The Post», η οποία πραγματεύεται το δίλημμα της Washington Post, όταν αποφάσισε να δημοσιεύσει απόρρητα έγγραφα που έδειχναν ότι ο πόλεμος στο Βιετνάμ ήταν εξαρχής χαμένος. Πολλοί θεατές, βγαίνοντας από τις αίθουσες, παραλληλίζουν την υπόθεση με τη διαμάχη του «Πολίτη» και της εισαγγελέως.

Στην ταινία, ο Tom Hanks, υποδυόμενος τον διευθυντή σύνταξης της Post, Ben Bradlee, πείθει τελικά την εκδότρια Key Graham να εκδώσουν τα έγγραφα, παρακούοντας το δικαστικό διάταγμα και φλερτάροντας με την οικονομική κατάρρευση της εφημερίδας, προκειμένου να υπερασπιστούν την ίδια την ελευθερία του Τύπου. Όπως έλεγε ο Bradlee, «ο μοναδικός τρόπος για να προστατέψεις το δικαίωμα να δημοσιεύεις, είναι να δημοσιεύεις».