Μια από τις εκπλήξεις των βρετανικών εκλογών ήταν η σχετική αδιαφορία των ψηφοφόρων για τη σχέση της Βρετανίας με την Ευρώπη. Μολονότι ο Τόνυ Μπλερ περιέγραψε το κόστος της ενδεχόμενης αποχώρησης της Βρετανίας από την ΕΕ, ούτε η προεκλογική εκστρατεία, ούτε τα εκλογικά αποτελέσματα ανέδειξαν το ζήτημα. Όσο για την αποτυχία του Νάιγκελ Φαράτζ, ο οποίος επικεντρώθηκε σ’ αυτό το μάλλον αδιάφορο ζήτημα, επιβεβαιώνει ότι η Ευρώπη δεν αποτελεί προτεραιότητα για τους Βρετανούς. Τους απασχολούν άλλα προβλήματα – κυρίως, τους απασχολεί το πώς θα διαχειριστούν μια πολυπληθή underclass που ακροβατεί μεταξύ ανεργίας και βολέματος στα προστατευτικά κοιλώματα του κράτους προνοίας.
Πράγματι, αν το κοινό ερωτηθεί περί δημοψηφίσματος για τη θέση ή την αποχώρηση της Βρετανίας από την ΕΕ, θα πει ότι επιθυμεί δημοψήφισμα. Το ίδιο θα πει και για μια σειρά άλλα ερωτήματα: οι λαοί πιστεύουν ότι τα δημοψηφίσματα είναι εκδήλωση αυθεντικής δημοκρατίας. Όμως, κατά κανόνα, η υπεραπλούστευση του ερωτήματος –ναι ή όχι;– υπονομεύει το ερώτημα. Παίρνω ως παράδειγμα το δημοψήφισμα για τον γάμο μεταξύ ατόμων ίδιου φύλου που έγινε στην Ιρλανδία: παρότι δεν είμαι υπέρ του γάμου των ομοφυλοφίλων –αλλά υπέρ του συμφώνου ελεύθερης συμβίωσης με πλήρη δικαιώματα– θα ψήφιζα «ναι» σ’ αυτό το δημοψήφισμα. Για δύο λόγους: πρώτον διότι βρίσκω επιθετικό το «όχι» σε κάτι που έχει εξελιχθεί σε «ανθρώπινο δικαίωμα» και δεύτερον διότι το «όχι» δεν περιλαμβάνει μια σειρά από όρους που μου φαίνονται δίκαιοι. Άρα, θα ψήφιζα κάτι στο οποίο δεν πιστεύω για να μην ψηφίσω κάτι, ας πούμε, «ακραίο» στο οποίο επίσης δεν πιστεύω.
Ο Ντέιβιντ Κάμερον δικαιολογεί την αναγκαιότητα του δημοψηφίσματος (το οποίο τοποθετεί στο 2017: πολλά μπορούν να συμβούν μέχρι τότε...) διότι θεωρεί ότι η υποστήριξη των Βρετανών στην ΕΕ είναι «ισχνή». Από την άλλη πλευρά, δηλώνει ότι ο ίδιος επιθυμεί την παραμονή της Βρετανίας στην ΕΕ – οι δηλώσεις του όμως είναι εξίσου ισχνές. Κολακεύει τα εθνικιστικά και απομονωτικά αισθήματα των Βρετανών που υποφέρουν από την ανεξέλεγκτη μετανάστευση (την οποία αποδίδουν στους κανονισμούς της ΕΕ), διακινδυνεύοντας έτσι να υποβιβάσει τη Βρετανία σε «μικρό νησί». Έχει παρέλθει ο καιρός της αυτοκρατορίας: αν η Βρετανία αποχωρήσει από την Ένωση, θα συρρικνωθεί – κι αν η Σκοτία θυμηθεί για άλλη μια φορά ότι, επί αιώνες, αυτό που την ένωνε με την Αγγλία ήταν οι πολυαίμακτοι πόλεμοι, η Βρετανία θα γίνει κομματάκια.
Ίσως ο Ντέιβιντ Κάμερον και οι Βρετανοί ευρωσκεπτικιστές πρέπει να καταλάβουν ότι δεν υπάρχει «ολίγη Ευρώπη» όπως δεν υπάρχει «ολίγον έγκυος». Είτε η Βρετανία θα αποδεχθεί τα σχετικά μειονεκτήματα της ΕΕ (π.χ. τη γραφειοκρατία, την υπερβολικά παρεμβατική πολιτική στις χρηματοπιστωτικές αγορές του Λονδίνου), και θα συνεργαστεί με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες για να τα διορθώσει, είτε θα γίνει «μικρό νησί». Δεν μπορούμε να τα έχουμε όλα: δεν μπορούμε να είμαστε μέλος της ΕΕ αλλά να ασκούμε βέτο για όποια νομοθεσία δεν μας αρέσει· ούτε να θέτουμε ξανά και ξανά τα ίδια ερωτήματα – επιτέλους, ας προχωρήσουμε όλες οι ευρωπαϊκές χώρες σε έναν κοινό δρόμο, χωρίς το διαρκές ράβε-ξήλωνε.
Αντιθέτως προς τους προβληματισμούς των Βρετανών, πιστεύω ότι, αντί να απομακρυνθούν από την ΕΕ, θα ωφελούσε τη Βρετανία να γίνει μέρος της ευρωζώνης, άρα του ευρωπαϊκού πυρήνα. Μου φαίνεται απολύτως φυσικό, παρότι καταλαβαίνω ότι η στιγμή έχει αντίθετη ροπή. Ωστόσο, το Λονδίνο παραμένει το χρηματιστηριακό κέντρο της Ευρώπης και η βρετανική οικονομία έχει αποφασιστική σημασία· πολλά από τα τραπεζικά προβλήματα της Βρετανίας οφείλονται στη λίρα.
Πράγματι, η αποτυχία θέσπισης κοινού ευρωπαϊκού συντάγματος σήμανε ότι οι συνθήκες δεν ήταν ώριμες: τι σημαίνει όμως «ώριμες συνθήκες»; Πολλοί νόμοι έχουν ψηφιστεί από πρωτοβουλίες φωτισμένων ηγεσιών χωρίς καμιά συναίνεση των μαζών: οι μάζες απλώς ακολουθούν – αν περιμένει κανείς να ωριμάσουν οι συνθήκες, θα περιμένει υπερβολικά. Θέλω να πω: η αρχή της πλειοψηφίας είναι απατηλή· συχνά η «πλειοψηφία» επιθυμεί και πιστεύει παράλογα ή απάνθρωπα πράγματα.
Οι ανερχόμενοι ευρωσκεπτικιστές εκμεταλλεύονται μια δύσκολη περίοδο για την Ευρώπη. Χρειάζεται όμως περισσότερη υπομονή και επιμονή: δεν έχουμε τίποτα καλύτερο από το ευρωπαϊκό ιδεώδες – όλες οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν ευνοηθεί από αυτό το ιδεώδες. Ό,τι κι αν ισχυρίζονται οι ευρωσκεπτικιστές, πέφτουν σε λογική πλάνη: αποδίδουν τα επιμέρους προβλήματα των χωρών στην ΕΕ – πράγμα που μένει να αποδειχθεί. Δεν ξέρουμε ποια θα ήταν η φυσιογνωμία της Βρετανίας, της Γαλλίας, ακόμα και της Ελλάδας, αν δεν είχε μεσολαβήσει η συμμετοχή στην ΕΕ. Όμως, είναι σίγουρο ότι η ΕΕ δεν ευθύνεται ούτε για την ανεξέλεγκτη μετανάστευση από χώρες του Τρίτου Κόσμου, ούτε για την άνοδο του ισλαμικού φονταμενταλισμού, ούτε για την αποβιομηχανοποίηση και την «εξαΰλωση» της πραγματικής οικονομίας. Η πλανητική ανισότητα, οι πολιτικοί και ενεργειακοί ανταγωνισμοί, το παγκοσμιοποιημένο εμπόριο δεν αποτελούν επιπτώσεις της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Για μια ακόμη φορά, η άκρα αριστερά συμφωνεί με την άκρα δεξιά, τη λαϊκιστική δεξιά και τους εθνικιστές: η νησιωτική νοοτροπία μεταμορφώνει σε νησιά ακόμα και χώρες που δεν είναι νησιά.
11°
