Το τέλος του τσαμπουκά πρωθυπουργού

Η χώρα πλησιάζει σε ένα σταυροδρόμι όπου πρέπει να αποφασίσει αν θα πληρώσει τις υποχρεώσεις της ή θα καταφύγει στη ρήξη και τη χρεοκοπία. Η ευθύνη βαραίνει πάνω από όλα τον αρχηγό της κυβέρνησης. Μπορεί άραγε ο ηγέτης της χώρας να ανταποκριθεί; Αν δεν μπορεί ο ίδιος, μήπως μπορεί κάποιος άλλος; Τα ερωτήματα αυτά δεν μπορούν να απαντηθούν εύκολα αν δεν κατανοήσουμε τον τρόπο που προέκυψε αυτός ο ηγέτης στο τιμόνι της χώρας και τις κοινωνικές δυναμικές που εκφράζει.

Στο άκουσμα της λέξης «ηγέτης» μπορεί να έρθει στο μυαλό μας μία ισχυρή προσωπικότητα όπως ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Χαρίλαος Τρικούπης. Ο εκάστοτε ηγέτης μίας χώρας, όμως, δεν είναι απαραίτητα ένα σπουδαίο πρόσωπο ή ένας χαρισματικός άνθρωπος. Σύμφωνα με σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις, ο ηγέτης είναι η ενσάρκωση των νορμών, των κανόνων και των ιδεωδών μίας ομάδας. Όσο πιο κοντά είναι ένας άνθρωπος στο πρότυπο μίας ομάδας, ή, με όρους κοινωνικής ψυχολογίας, όσο πιο πρωτοτυπικός είναι ένας άνθρωπος για μία ομάδα, τόσο πιο πιθανό να αναδειχθεί ως ηγέτης. Ο τωρινός πρωθυπουργός μας δεν αποτελεί εξαίρεση.

Όμως, ποιο ακριβώς πρότυπο ενσαρκώνει επακριβώς ο πρωθυπουργός και σε ποια ομάδα ηγείται; Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι ενσαρκώνει το πρότυπο του γνήσιου εκπροσώπου της εργατικής τάξης, αν και φαντάζομαι ότι οι εκπρόσωποι του ΚΚΕ μάλλον θα γελάσουν. Κάποιος άλλος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ενσαρκώνει το πρότυπο του γνήσιου αριστερού που παλεύει για την πρώτη κυβέρνηση της αριστεράς, αν και κάτι τέτοιο είναι σε ευθεία σύγκρουση με το ρόλο που έχει αναθέσει στον Πάνο Καμμένο ή με την σαφώς δεξιόστροφη, εθνικιστική ρητορική που έχει υιοθετήσει.

Ο Αλέξης Τσίπρας δεν φαίνεται να εκφράζει τους αριστερούς πολίτες και τους εργάτες, αλλά, πολύ απλά, τους «τσαμπουκάδες», ή αλλιώς, τους λεγόμενους «αγανακτισμένους». Αν κάτι τον κάνει πρωτοτυπικό ηγέτη της ελληνικής κοινωνίας, είναι ότι ενσαρκώνει το πρότυπο του γνήσιου τσαμπουκά, που έχει μάθει από μικρός να εξωτερικεύει τις αντιρρήσεις και τις ενστάσεις του, να κάνει καταλήψεις και να αντιστέκεται στο κατεστημένο.

Η ευνοϊκή δημοσκοπική εικόνα της κυβέρνησης εδράζεται ακριβώς στην πρωτοτυπικότητα του αρχηγού της. Το έργο της κυβέρνησης ή η αντιστοιχία του με τις προεκλογικές εξαγγελίες δεν έχει καμία σημασία. Εξάλλου το έργο της είναι ανύπαρκτο και η αντιστοιχία ανέκδοτο. Για το λαό, η επιτυχία της κυβέρνησης και του πρωθυπουργού είναι ευθέως ανάλογη του τσαμπουκά που πουλά.

Ο τσαμπουκάς είναι, μάλιστα, αυτοσκοπός για την κυβέρνηση. «Καλά τους τα λέει ο Βαρουφάκης», λένε πολλοί. Εστιάζουν όμως στην ικανότητά του να λέει ευθαρσώς την άποψή του και δεν κρίνουν καθόλου, για παράδειγμα, τη θέση του για περαιτέρω πολιτική ενοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και περαιτέρω παραχώρηση της εθνικής μας κυριαρχίας στα όργανα της ΕΕ. «Προχώρα πρωθυπουργέ μου με τον Πούτιν», λένε άλλοι. Δεν έχει σημασία σε ποια βάση ή με ποιο σχέδιο, αρκεί να δίνεται η εντύπωση ότι εναντιωνόμαστε στον Σόιμπλε. Υπάρχουν ακόμη κι εκείνοι που λένε: «Καλά τους τα λέει η Κωνσταντοπούλου». Δεν έχει σημασία καν αν σέβεται την ουσία του ρόλου που της έχει ανατεθεί, δηλαδή να είναι πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, και όχι της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ. Τελικά, πάνω από όλα φαίνεται ότι έχει σημασία να πουλάμε τσαμπουκά στους Ευρωπαίους ή στους πολιτικούς μας αντιπάλους.

Εξού και η μέγιστη πλάνη της «εθνικής αξιοπρέπειας»: Η εθνική αξιοπρέπεια ως συνώνυμο του τσαμπουκά. Δεν μας νοιάζει τίποτα αρκεί να έχουμε τσαμπουκά, εεε συγγνώμη, εθνική αξιοπρέπεια. Μπορεί να χάσουμε τα πάντα, αλλά θα έχουμε κερδίσει το τσαμπουκά μας, εεε πάλι λάθος, την εθνική μας αξιοπρέπεια. Δεν έχει σημασία το δίκιο, δεν έχει σημασία το αποτέλεσμα. Η μαγκιά πάνω από όλα.

Αν μάλιστα οι Ευρωπαίοι δεν υποχωρήσουν μπροστά στην «αξιοπρέπειά» μας, ο πρωθυπουργός έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι ελλοχεύει ο κίνδυνος εκτροχιασμού του κράτους και περαιτέρω ισχυροποίησης της Χρυσής Αυγής. Εδώ έχει πράγματι δίκιο. Αν αποτύχει ο τωρινός εκπρόσωπος των τσαμπουκάδων, δηλαδή ο πρωθυπουργός μας, υπάρχει η επόμενη «τσαμπουκαλίδικη» λύση: Νίκος Μιχαλολιάκος. Βεβαίως την πρώτιστη ευθύνη για περαιτέρω ενδυνάμωση της Χρυσής Αυγής θα φέρει ο τωρινός πρωθυπουργός γιατί ο ίδιος έχει εκθρέψει και στηριχτεί στο τέρας του τσαμπουκά της ελληνικής κοινωνίας.

Καλώς ή κακώς, όμως, η ώρα του τσαμπουκά για την κυβέρνηση τελειώνει. Είναι πια προφανές: τα νούμερα δε βγαίνουν. Το ασφαλιστικό καταρρέει, οι επιχειρήσεις συνεχίζουν να κλείνουν, η ανεργία παραμένει σε υψηλά επίπεδα, η νεολαία μεταναστεύει. Για να λυθούν αυτά τα ζητήματα, ο πρωθυπουργός πρέπει να παραγάγει έργο που θα μετασχηματίσει την ελληνική κοινωνία σε κρίσιμα μέτωπα. Σε αυτό το δύσκολο έργο, ο τσαμπουκάς είναι εχθρός. Ζητούμενο είναι η συναίνεση, τόσο εντός της χώρας, με τους πολίτες που πρέπει να στηρίξουν τις μεταρρυθμίσεις, όσο και εκτός της χώρας, με τους Ευρωπαίους εταίρους μας που πρέπει να συνεχίσουν να χρηματοδοτούν τα ελλείμματά μας (ελπίζουμε μόνο τα δευτερογενή, καθώς η νυν κυβέρνηση έχει ορθώς δεσμευτεί στο στόχο του πρωτογενούς πλεονάσματος).

Τι θα γίνει όμως στο μεταξύ με τους τσαμπουκάδες; Χωρίς αυτούς θα καταρρεύσει ο πρωθυπουργός! Σε τελική ανάλυση, δύο είναι οι δρόμοι για τον πρωθυπουργό. Ή θα συνεχίσει να τροφοδοτεί το τέρας του τσαμπουκά μέχρι να ηττηθεί ο ίδιος, οι τσαμπουκάδες και η υπόλοιπη Ελλάδα μαζί τους ή θα προσπαθήσει να μετασχηματίσει τους τσαμπουκάδες σε παραγωγική δύναμη της κοινωνίας που θα είναι έτοιμη να επωμιστεί το βάρος των δύσκολων αλλαγών. Θεωρητικά, θα μπορούσαμε να περιμένουμε έναν επόμενο ηγέτη που θα ήταν ικανός για αυτή τη μεταστροφή αλλά δεν έχουμε το χρόνο μέχρι την απαραίτητη ζύμωση της κοινωνίας, την υποχώρηση του τσαμπουκά και την ανάδειξη μίας νέας, υγιούς, ρηξικέλευθης κοινωνικής δύναμης, καθώς και του νέου της πρωτοτυπικού ηγέτη.

Στα ασφυκτικά χρονικά περιθώρια που έχουμε, ο μόνος που μπορεί να κάνει αυτή τη βαθιά μεταστροφή είναι ο τσαμπουκάς πρωθυπουργός. Ο Αλέξης Τσίπρας έχει χρέος να αλλάξει πρώτα τον εαυτό του και έπειτα την κοινωνία. Σύγχρονες μετασχηματιστικές προσεγγίσεις της ηγεσίας μάλιστα τονίζουν το ρόλο του ηγέτη να προκαλεί κατεστημένες νοοτροπίες και να παρέχει όραμα που θα εμπνεύσει το λαό. Είναι λοιπόν εφικτό ένα τέτοιο σενάριο, όσο ο πρωθυπουργός έχει την προσοχή του λαού.

Μπορεί ο τσαμπουκάς πρωθυπουργός να μας έχει φέρει στο παρόν, κρίσιμο πολιτικό σταυροδρόμι αλλά η θητεία του έρχεται σιγά σιγά στο τέλος της. Είναι πλέον η ώρα για τον πρωθυπουργό της συναίνεσης, που θα πρωτοστατήσει στη σύγκλιση των κοινωνικών δυνάμεων και στην παροχή ενός ξεκάθαρου οράματος για μία διαφορετική ελληνική κοινωνία, με βαθιές τομές στο κράτος και στις κοινωνικές δομές. Είναι η ώρα για τον πρωθυπουργό που θα θέσει τέλος στον τσαμπουκά προς την Ευρώπη και τους πολιτικούς του αντιπάλους και θα επιζητήσει την ομόνοια που είναι απολύτως απαραίτητη για ριζικές αλλαγές. Μην ψάχνετε όμως αλλού. Χρόνος δεν υπάρχει. Ο πρωθυπουργός της συναίνεσης πρέπει να είναι ο Αλέξης Τσίπρας.