5 κρίσιμα ερωτήματα για την παράταση της πολιτικής αβεβαιότητας

Παρακολουθώντας την άμμο στην κλεψύδρα των ταμειακών διαθεσίμων του δημοσίου να αδειάζει με ταχύτητα, και ταυτόχρονα οι διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές να μην καταλήγουν σε συμφωνία, εμφανίζονται κίνδυνοι σε δύο επίπεδα,

α) να δημιουργηθεί πρόβλημα στις ελληνικές τράπεζες σε σχέση με την πρόσβαση στη ρευστότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, με αποτέλεσμα την εφαρμογή μέτρων ελέγχου κίνησης κεφαλαίων

β) να δημιουργηθεί πρόβλημα στην εξυπηρέτηση των υποχρεώσεων του ελληνικού δημοσίου, το οποίο να οδηγήσει στη δημιουργία παράλληλου νομίσματος.

Σε γενικές γραμμές, τα παρακάτω πέντε ερωτήματα απασχολούν την ελληνική κοινή γνώμη:

1. Ποια θα είναι η στάση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της ευρωζώνης σε σχέση με το Grexit;

 Οι Ευρωπαίοι εταίροι θα εξαντλήσουν κάθε μέσο για να αποτραπεί κάποιο διεθνές χρεοκοπικό γεγονός ή Grexit. Το θέμα είναι κυρίως πολιτικό και ειδικά για την Ελλάδα υπάρχουν και σοβαρές γεωπολιτικές προεκτάσεις. Εντέλει δεν αφήνεις πχ τους Δήμους Μενιδίου ή Ζακύνθου να φύγουν από την Ελλάδα επειδή χρεοκόπησαν.

Αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει η ΕΚΤ θα αυξήσει το ποσό των εντόκων που μπορούν να αγοραστούν από τις ελληνικές τράπεζες για να χρηματοδοτήσουν το ελληνικό δημόσιο. Σημαίνει όμως ότι θα παρακολουθεί προσεκτικά το επίπεδο της ρευστότητας που θα αντλούν οι ελληνικές τράπεζες από το ευρωσύστημα, αυξάνοντας σταδιακά το πλαφόν του ELA.

Στο ίδιο πλαίσιο, η ευρωζώνη ενδεχομένως να εκταμιεύσει υπο-δόσεις εάν υπάρξει συμφωνία για το σύνολο των μεταρρυθμίσεων και κατόπιν ψήφισης μέρους των νομοσχεδίων από τη Βουλή.

Σε κάθε περίπτωση, το μαρτύριο της σταγόνας δεν μπορεί να συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κι αυτό γιατί, οι χρηματοδοτικές υποχρεώσεις του ελληνικού δημοσίου για τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο είναι υψηλές και προϋποθέτουν συμφωνία μέχρι το τέλος Ιουνίου.

2. Θα εφαρμοστούν μέτρα ελέγχου κίνησης κεφαλαίων στις ελληνικές τράπεζες; Και σε ποια φάση;

Όσο η Ελλάδα θα αποπληρώνει κανονικά τις διεθνείς υποχρεώσεις (πχ προς ΔΝΤ), η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα συνεχίζει να την στηρίζει με τη σταδιακή αύξηση του ELA. Εάν αυτό σταματήσει να συμβαίνει, τότε η ΕΚΤ θα κλείσει την πρόσβαση των ελληνικών τραπεζών στη ρευστότητα του ELA. Αυτό θα σημάνει την εφαρμογή μέτρων ελέγχου κίνησης κεφαλαίων.

Η εφαρμογή αυτών των μέτρων παραπέμπει σε διακοπή της λειτουργίας των τραπεζικών καταστημάτων, σε αναλήψεις με ημερήσιο ή εβδομαδιαίο πλαφόν και σε ουρές στα ΑΤΜ. Στην Ελλάδα, οι επιπτώσεις θα είναι εξαιρετικά αρνητικές, ειδικά για τους συνταξιούχους, οι οποίοι συστηματικά αρνούνται την έκδοση τραπεζικών καρτών για την ανάληψη μετρητών από τα ΑΤΜ.

Τα μέτρα δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο στην ευρωζώνη, είχαμε κάτι παρόμοιο στην Κύπρο πριν δύο χρόνια, αλλά για διαφορετικό λόγο. Εκεί υπήρχε σοβαρό πρόβλημα κεφαλαιακής επάρκειας (φερεγγυότητας) των κυπριακών τραπεζών, το οποίο είναι σημαντικότερο και προστίθεται στο πρόβλημα ρευστότητας. Στην ελληνική περίπτωση, οι συστημικές τράπεζες έχουν περάσει με επιτυχία τα πρόσφατα stress tests και είναι επαρκώς κεφαλαιοποιημένες (άρα δεν τίθεται ζήτημα κουρέματος καταθέσεων).

Παρόλα αυτά, όπως συνέβη και στην περίπτωση της Κύπρου, θα προκληθεί ανακοπή της οικονομικής δραστηριότητας και κοινωνική αναστάτωση. Σε καμία περίπτωση, αυτές οι εξελίξεις δεν παραπέμπουν σε Grexit

3. Η κυβέρνηση εάν θα πρέπει να επιλέξει, να επιλέξει να μην αποπληρώσει τις υποχρεώσεις προς το εσωτερικό; Ή τις διεθνείς υποχρεώσεις;

Μέχρι την επίτευξη συμφωνίας, η ελληνική πλευρά θα πρέπει να αποπληρώνει όλες τις υποχρεώσεις της, αποκλειστικά με τους φόρους που θα συλλέγει και τα διαθέσιμα που υπάρχουν στα ΝΠΔΔ. Έχουμε διεθνείς υποχρεώσεις ύψους 0,62 δις ευρώ τον Απρίλιο, 1,09 δις ευρώ το Μάιο και 2,62 δις ευρώ τον Ιούνιο.

Γίνεται αντιληπτό ότι η κατάσταση δυσκολεύει μήνα με το μήνα. Και φυσικά είναι πολύ δύσκολο να αποπληρωθούν οι διεθνείς υποχρεώσεις του Ιουλίου (5,12 δις ευρώ) και Αυγούστου (3,69 δις ευρώ).

Εάν η κυβέρνηση όντως δεν επιθυμεί τη ρήξη και επιθυμεί την γρήγορη επαναφορά της πολιτικής σταθερότητας και της ανάπτυξης μετά την επίτευξη της συμφωνίας, τότε δεν θα πρέπει να επιλέξει τη μη αποπληρωμή των διεθνών υποχρεώσεών της. Κι αυτό γιατί εάν θα έχουμε διεθνές πιστωτικό γεγονός, αυτό δεν θα είναι αναστρέψιμο σε μεσοπρόθεσμό χρονικό ορίζοντα, με αποτέλεσμα η ελληνική οικονομία να εισέλθει σε μία νέα φάση ύφεσης.

Άρα μία λογική επιλογή θα ήταν, η κυβέρνηση να αναγκαστεί να μην αποπληρώσει τις υποχρεώσεις προς το εσωτερικό.

4. Η στάση πληρωμών προς το εσωτερικό σημαίνει χρεοκοπία; μπορεί να συμβεί χρεοκοπία στο πλαίσιο της ευρωζώνης;

Η στάση πληρωμών προς το εσωτερικό αποτελεί χρεοκοπικό γεγονός αλλά συγκρινόμενη με την αθέτηση της αποπληρωμής των διεθνών υποχρεώσεων, είναι χαμηλότερης έντασης. Παρόλα αυτά, η στάση πληρωμών θα εντείνει την έλλειψη ρευστότητας, θα παρατείνει την εσωτερική υποτίμηση αυξάνοντας με αυτό τον τρόπο και την πολιτική αβεβαιότητα.

Η στάση πληρωμών προς προμηθευτές και κατασκευαστές έχει ήδη ξεκινήσει. Το πρόβλημα θα ενταθεί εάν η στάση πληρωμών παραταθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα κι αν συμπεριλάβει μισθούς και συντάξεις.

5. Τι είναι τα IOUs; Πού έχουν εφαρμοστεί; Μπορεί αυτό να συμβεί στην ευρωζώνη;

Όσο δεν έχουμε την επίτευξη συμφωνίας, τόσο η αβεβαιότητα θα παρατείνεται. Σταδιακά η ελληνική κυβέρνηση θα δυσκολεύεται να πληρώσει το σύνολο των μισθών και συντάξεων. Τότε ενδεχομένως να αναγκαστεί να εκδώσει διατακτικές/κουπόνια/IOUs (συντομογραφία του «I owe you») για τις οφειλές της. Για παράδειγμα θα μπορούσε να πληρώνει τους μισθούς/συντάξεις σε ευρώ και τα επιδόματα/επικουρικές σε IOUs

Η πληρωμή με IOUs δεν έχει ξανασυμβεί στην ευρωζώνη αλλά συνέβη πριν λίγα χρόνια σε μία πολιτεία των ΗΠΑ, η οποία είναι ζώνη ενιαίου νομίσματος όπως η ευρωζώνη. Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, συνέβη στην πολιτεία της Καλιφόρνια, στην 8η σε μέγεθος οικονομία στον κόσμο, εάν ήταν ανεξάρτητο κράτος.

Το 2008 η Καλιφόρνια αντιμετώπιζε σοβαρά ταμειακά προβλήματα. Ο τότε κυβερνήτης της Καλιφόρνια, Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ πρότεινε στο τοπικό Κογκρέσο ένα πρόγραμμα περικοπών ύψους $16 δις. Για να εγκριθούν οι περικοπές έπρεπε να υπερψηφιστούν από πλειοψηφία 2/3 των αντιπροσώπων. Αυτό δεν ήταν δυνατό γιατί οι Ρεπουμπλικάνοι δεν συμφωνούσαν στην αύξηση των φόρων και Δημοκρατικοί δεν συμφωνούσαν στη μείωση των κοινωνικών παροχών.

Η κυβέρνηση της Καλιφόρνια δεν μπορούσε να εκδώσει ομόλογα και ζήτησε την εγγύηση της Ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα αρνήθηκε να εγγυηθεί την έκδοση τοπικών ομόλογων γιατί μία τέτοια κίνηση θα ήταν αντίθετη στο σύνταγμα (κάτι παρόμοιο συμβαίνει με ΕΚΤ). Λόγω των πολιτικών διαφωνιών, υπήρξε παράταση της αβεβαιότητας μέχρι την 1η Ιουλίου 2009, οπότε η τοπική κυβέρνηση πλήρωσε τις υποχρεώσεις της με ΙOUs.

Κι αυτό γιατί οι κάτοχοι IOUs μόλις τα έλαβαν, έτρεξαν να τα ρευστοποιήσουν στις τράπεζες με επιβάρυνση. Για παράδειγμα εάν πχ ελάμβαναν IOUs ονομαστικής αξίας $1000, όταν πήγαιναν για ρευστοποίηση λάμβαναν μετρητά ύψους πχ $800. Άρα τα IOUs λειτούργησαν ως παράλληλο νόμισμα, και με τη χρήση τους πραγματοποιήθηκε ένα ντε φάκτο κούρεμα μισθών και συντάξεων.

Αυτό κράτησε για πέντε ημέρες, μέχρι που όλες οι μεγάλες αμερικανικές τράπεζες γνωστοποίησαν στην τοπική κυβέρνηση την απόφαση τους να μην δέχονται IOUs. Όπως ήταν αναμενόμενο, η αξία των IOUs κατακρημνίστηκε και η αγορά στέρεψε από ρευστότητα. Τρεις εβδομάδες μετά, η τοπική Βουλή ενέκρινε το πρόγραμμα περικοπών που πρότεινε ο κυβερνήτης της Καλιφόρνια. Το πρόβλημα λύθηκε πολιτικά και φυσικά δεν ποτέ τέθηκε θέμα να αποχωρήσει η Καλιφόρνια από τις ΗΠΑ.

Συνοψίζοντας, η μεγάλη εικόνα δείχνει ότι μετά τη συμφωνία της 20ης Φεβρουαρίου, το ενδεχόμενο Grexit έχει ελαχιστοποιηθεί. Κι αυτό γιατί η ελληνική πλευρά συμφώνησε στην 4μηνη παράταση του μνημονίου και στη λίστα των μεταρρυθμίσεων. Από τότε η κυβέρνηση έχει επιδοθεί σε ένα επικοινωνιακό μασάζ προς την ελληνική κοινή γνώμη και κυρίως προς το εσωτερικό των κομμάτων του κυβερνητικού συνασπισμού, με στόχο την προσγείωση στην πραγματικότητα. Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο και εγκυμονεί πολλούς κινδύνους. Εάν η κατάσταση πολιτικής αβεβαιότητας συνεχιστεί, ενδεχομένως να δούμε την εφαρμογή μέτρων ελέγχου κίνησης κεφαλαίων. Επίσης, στην προσπάθεια αποπληρωμής υποχρεώσεων προς το εσωτερικό, η ελληνική κυβέρνηση ενδεχομένως να χρησιμοποιήσει IOUs, τα οποία θα λειτουργήσουν ως δεύτερο νόμισμα μέχρι την αποκατάσταση της σταθερότητας.

Σε κάθε περίπτωση, τα παραπάνω μέτρα εάν εφαρμοστούν θα είναι εξαιρετικά αρνητικά για την οικονομία και την κοινωνία. Παρόλα αυτά, ενδεχομένως να αποτελέσουν τους καταλύτες για την επίτευξη συμφωνίας και την αποκατάσταση της πολιτικής σταθερότητας.