Δημιουργία μόνιμου και σταθερού Κοινωνικού Ιστού Ασφάλειας

Το Σχέδιο Νόμου επιχειρεί να αναμετρηθεί με σοβαρά θέματα και πιεστικά προβλήματα που αφορούν στις κοινωνικές συνέπειες της κρίσης. Αυτή είναι η προμετωπίδα της ονομασίας του, και εμφανίζεται κάπως σαν ναυαρχίδα της κοινωνικής πολιτικής.

Δυστυχώς πρόκειται για προσχηματική προσπάθεια, που είναι ταυτόχρονα επιφανειακή, πρόχειρη και ρηχή. Η αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης αναφέρονται μόλις σε 5 από τα συνολικά 36 άρθρα. Από τις 7 τροπολογίες, μόνο 2 αναφέρονται στις κοινωνικές συνέπειες της κρίσης (είχαμε για τις ληξιπρόθεσμες οφειλές στο δημόσιο, είχαμε για τις ηλεκτρονικές συμβάσεις και τις λαϊκές αγορές, για την Προεδρία της Δημοκρατίας, είχαμε για την ΕΡΤ), και αυτές με τρόπο φωτογραφικό και διεκπεραιωτικό (εργάτες Ναυπηγείων, νομικοί και υγεινομικοί). Το χειρότερο είναι πως εισάγει μια έντονη δυσαρμονία ανάμεσα στη ρητορική ένταση και στην κλίμακα της πολιτικής παρέμβασης. Η ακραία ρητορική που διεκτραγωδεί την επέκταση της ακραίας φτώχειας δεν συνοδεύεται από κανέναν ορισμό ή κριτήριο με βάση το οποίο να κατατάσσεται κάποιος σε αυτή την κατηγορία.

Αν η ανθρωπιστική κρίση μπορεί να αντιμετωπιστεί με το 0.1% του ΑΕΠ μιας χώρας που έχασε το 1/4 του πλούτου της, τότε ή η χώρα κολυμπάει στα χρήματα, ή το φαινόμενο δεν είναι ανθρωπιστική κρίση, ή αν είναι ανθρωπιστική κρίση, τότε τα προτεινόμενα μέτρα είναι εντελώς περιθωριακής εμβέλειας.

Το Ν/Σ συγχέει την έννοια της ανθρωπιστικής κρίσης (μια έννοια που στη διεθνή συζήτηση έχει ένα πολύ συγκεκριμένο περιεχόμενο) με την απότομη μείωση του εισοδήματος (ένα φαινόμενο που αφορά το μεγαλύτερο τμήμα της κοινωνίας). Η απότομη και σημαντική απώλεια εισοδήματος (κατά μέσο όρο σε ποσοστό 25%) για περίπου όλους και όλες συγχέεται με τις καταστάσεις ακραίας φτώχειας (άλλες από τις οποίες δημιουργεί η κρίση, και άλλες έχουν μονιμότερο χαρακτήρα).

Δίνοντας τον τίτλο «Ανθρωπιστική Κρίση» προκειμένου να περιγράψει πολύ διαφορετικές πραγματικές καταστάσεις, στην πραγματικότητα διεκτραγωδεί ένα διαδεδομένο φαινόμενο (την μείωση του εισοδήματος) και το βάζει στην ίδια κατηγορία με ακραίες καταστάσεις στέρησης και ανέχειας. Δημιουργείται έτσι μια πολύ μεγάλη δεξαμενή αναξιοπαθούντων, μέσα στην οποία η πλειοψηφία μπορεί να αναγνωρίσει τον εαυτό της. Ο καθένας, λοιπόν, τοποθετεί τη δική του περίπτωση μέσα στο κάδρο και προωθεί το δικό του αίτημα.

Έτσι, αντί να εστιαστεί η προσπάθεια της κοινωνικής πολιτικής σε εκείνους και εκείνες που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη, δημιουργείται μια ασαφής και πολυπληθής δεξαμενή δυνάμει δικαιούχων. Η ασάφεια τροφοδοτείται από την έλλειψη ορισμών και κριτηρίων. Αυτές οι «μικρές λεπτομέρειες» παραπέμπονται σε μελλοντικές υπουργικές αποφάσεις.

Ατυχώς το πνεύμα και το γράμμα του Ν/Σ καταδεικνύουν πως επικρατεί σύγχυση στους συντάκτες του ως προς το τι είναι, τελικώς, η Κοινωνική Πολιτική.

Κοινωνική Πολιτική είναι η συνεπής εφαρμογή απρόσωπων κανόνων. Δεν είναι να δίνω στον γνωστό μου που είναι μάλλον φτωχότερος από τους περισσότερους φίλους μου, και επιπλέον μου μοιάζει (και γι’ αυτό τον καταλαβαίνω και συμπάσχω….).

Για να είναι η κοινωνική υποστήριξη Κοινωνικό Δικαίωμα και όχι πελατειακή παροχή, πρέπει να προκύπτει από την απαρέγκλιτη εφαρμογή απρόσωπων κανόνων. Κανόνων, δηλαδή, με σαφή, σταθερά και απρόσωπα κριτήρια.

Αλλιώς έχουμε κοινωνικές παρεμβάσεις τύπου Εβίτα Περόν – δηλαδή πελατειακή διαχείριση της ανάγκης στα όρια της αγιοποίησης. Η Εβίτα άκουγε τις ατομικές δραματικές ιστορίες, και όταν έκρινε πως έπρεπε να κάνει κάτι, ζητούσε από τον διοικητή της κεντρικής τράπεζας (που καθόταν δίπλα της μαζί με σημαντική ποσότητα ρευστών) να ανοίξει το σεντούκι και να δώσει… Στα Βυζαντινά χρόνια δεν χρειαζόταν καν να ακουστούν οι πικρές ατομικές και οικογενειακές ιστορίες. Ο Αυτοκράτορας είχε τη συνήθεια σε μεγάλες θρησκευτικές εορτές να μοιράζει δεξιά και αριστερά από το άλογο νομίσματα.

Από τότε έχει αλλάξει ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την κοινωνική πολιτική. Στην εποχή μας η κοινωνική πολιτική σημαίνει την υποστήριξη ατόμων κάνοντας χρήση κριτηρίων που έχουν οριστεί εκ των προτέρων.

Ο τρόπος που είναι διατυπωμένο αυτό το Σ/Ν, αλλά και οι πολύωρες συζητήσεις επί της αρχής και κατ’ άρθρο στην Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής τις περασμένες μέρες, δείχνει ξεκάθαρα πως η κυβέρνηση ΔΕΝ επιθυμεί να προχωρήσει με το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα – δηλαδή με τη μόνη επιλογή πολιτικής που προσφέρει μια σταθερή δομική απάντηση σε ένα μόνιμο διαρθρωτικό πρόβλημα.

Δείχνει, λοιπόν, έτοιμη να μοιράσει κάποια χρήματα όχι για να φτάσουν σε εκείνους που τα έχουν περισσότερη ανάγκη (δεν δείχνει διάθεση να τους αναζητήσει, θα τους βρει ο υπουργός στις επόμενες αποφάσεις του) αλλά για να συμπληρώσει ένσημα κοινωνικής ευαισθησίας.

Με άλλα λόγια, αυτό το Σ/Ν δεν βοηθάει αυτούς που έχουν περισσότερη ανάγκη, και οφείλουν να λαμβάνουν τη βοήθεια, αλλά γίνεται για το καλό εκείνου που την προφέρει. Ως προς αυτό το χαρακτηριστικό, ακολουθεί μια μακρά παράδοση, τόσο θρησκευτικο-εκκλησιαστική, όσο και πολιτική. Θυμηθείτε το επίδομα κοινωνικής αλληλεγγύης επί Γ. Παπανδρέου (δόθηκε τότε μόνο η πρώτη δόση που ήταν 500 εκατομμύρια). Θυμηθείτε και το περίφημο κοινωνικό μέρισμα των κ. Σαμαρά & Βενιζέλου λίγο πριν βγούμε ηρωικά στις αγορές… Τα χρήματα πήγαν ίσως και σε κάποιους που τα είχαν ανάγκη, αλλά ολόκληρη η επιχείρηση είχε μηδενική επίπτωση στην καταπολέμηση της φτώχειας και λαμπρή επίδοση στην κοινωνική ευαισθησία των πολιτικών που το εισηγήθηκαν…

Τα μέτρα για την καταπολέμηση της ακραίας φτώχειας που εισηγείται το Σ/Ν δυστυχώς δεν εντάσσονται σε μια ευρύτερη και συντονισμένη προσπάθεια να δημιουργηθεί ένας μονιμότερος μηχανισμός για την καταπολέμηση της ακραίας φτώχειας. Δεν επιχειρεί να κάνει ούτε καν ένα πρώτο βήμα σε αυτή την κατεύθυνση. Δεν προσπαθεί να αφήσει μια κληρονομιά συστηματικότερης αντιμετώπισης…

Εμείς από το Ποτάμι κάναμε πολλές προτάσεις που απαντούν στα βασικά προβλήματα ενός συστήματος κοινωνικής πολιτικής που δεν επιχειρεί να στοχεύσει τις προσπάθειές του στους φτωχότερους, που δεν θέτει εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια στο 92% των παρεμβάσεών του, που μεταβιβάζει κοινωνικά επιδόματα στα μεσαία εισοδήματα και όχι στα χαμηλότερα. Μιλήσαμε για την ανάγκη συντονισμού αυτών των δράσεων με το πιλοτικό πρόγραμμα για το Ελάχιστο Κοινωνικό Εισόδημα, για τη συνδυασμένη παραγωγή και αξιοποίηση γνώσης μέσα από την υλοποίηση αυτών και άλλων συναφών προγραμμάτων παρέμβασης, για την ανάγκη γενναίας αξιολόγησης και γρήγορου προσδιορισμού κριτηρίων. Όλες μας οι εποικοδομητικές προτάσεις, μαζί με το υποστηρικτικό στατιστικό υλικό αγνοήθηκαν μεγαλοπρεπώς.

Επιχειρηματολογήσαμε για τη σημασία της στόχευσης και των σαφών προτεραιοτήτων. Αν αρνηθούμε τη στόχευση, την ιεράρχηση και την αξιολόγηση, αν δηλαδή αρνηθούμε την επιτακτική ανάγκη δημιουργίας μονιμότερων και διαφανών δομών, τότε αφήνουμε την πόρτα ανοιχτή για να θεσπιστεί ακόμα ένα πελατειακό επίδομα.

Στο Σ/Ν δεν υπάρχουν κριτήρια, ούτε ορισμοί της φτώχειας και των δικαιούχων. Αυτό, στην πραγματικότητα, σημαίνει «λευκή επιταγή» («δώστε μας τώρα τα χρήματα και εμείς στη συνέχεια θα αποφασίσουμε πώς να τα χρησιμοποιήσουμε»). Δυστυχώς το κράτος έχει βεβαρυμένο παρελθόν πελατειακών προτιμήσεων.

Τα κριτήρια και η μέθοδος εξακρίβωσης έχουν δύο λειτουργίες: Πρώτον, να αποκλείσουν αυτούς που κακώς θα προσέλθουν. Και δεύτερον, να προσελκύσουν αυτούς που θα έπρεπε να προσέλθουν, αλλά συνήθως δεν έρχονται.

Εμείς στο Ποτάμι υποστηρίζουμε ότι: Η ακραία φτώχεια είναι διαρθρωτικό πρόβλημα και για το λόγο αυτό απαιτεί μόνιμη και δομική λύση.

Το Σ/Ν αναγνωρίζει πως υπάρχει κοινωνικό πρόβλημα, αλλά αρκείται να πετάξει χρήματα προς την κατεύθυνση του προβλήματος.

Το Ποτάμι θέλει δομική και μόνιμη παρέμβαση κατά της ακραίας φτώχειας, όχι πυροτέχνημα. Αυτό που πραγματικά έχει ανάγκη η χώρα είναι μια ουσιαστική Μεταρρύθμιση στην Κοινωνική Πολιτική. Χρειαζόμαστε Κοινωνικό Ιστό Ασφάλειας, με πρώτο βήμα την καθιέρωση του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος.

Δυστυχώς, το Σ/Ν χαρακτηρίζεται από 4 «χωρίς»:

Είναι χωρίς κριτήρια

Είναι χωρίς δομές εφαρμογής

Είναι χωρίς ιεράρχηση αναγκών και προτεραιοτήτων

Είναι, τέλος, χωρίς αξιολόγηση.

Γιατί δεν μπορούμε να δώσουμε θετική ψήφο: Το ευκολότερο θα ήταν να συνταχθούμε με όλα τα άλλα κόμματα και να δείξουμε κι εμείς πως δεν υστερούμε σε κοινωνική ευαισθησία. Και θα μας παρηγορούσε η ιδέα, πως τουλάχιστον κάποιοι από τους δικαιούχους ίσως τελικά να είχαν μεγάλη ανάγκη… Και ακόμα πως αυτό το Σ/Ν, με όλη τη ρητορεία του, στην πραγματικότητα μιλάει για ποσά που δεν θα ρίξουν την οικονομία έξω. Και εξάλλου, το Ποτάμι έχει πει επανειλημμένα πως θα στηρίζει τα σωστά και δεν θα κάνει άγονη γενικευμένη κριτική.

Γιατί, λοιπόν, στο πρώτο νομοσχέδιο στο οποίο τοποθετείται το Ποτάμι, και μάλιστα σε ευαίσθητο και συμβολικό πεδίο, η στάση μας να είναι Άρνηση Θετικής Ψήφου;

1. Για να σταματήσει η χρήση της Κοινωνικής Πολιτικής για άλλα πράγματα: για να σταματήσει το κλείσιμο του ματιού και η υποκρισία. Να μη χρησιμοποιηθεί ακόμα μια φορά η «κοινωνική ευαισθησία» προκειμένου να δοθεί ξανά άλλοθι για πιθανή πελατειακή διανομή, χωρίς προσυμφωνημένα και σαφή κριτήρια.

2. Για να μη δώσουμε πράσινο φως στον αναχρονισμό – να μοιράζονται πόροι μέσα από τον μηχανισμό της εκκλησίας και άλλες αδιαφανείς διαδικασίες.

3. Ειδικά σε δύσκολους καιρούς, μια κοινωνική πολιτική πρέπει να διασφαλίζει πως εκείνοι που ωφελούνται βρίσκονται σε χειρότερη θέση από εκείνους που χρηματοδοτούν τα μέτρα.

4. Τέλος, δυσανασχετούμε με τη διπλή εργαλειακή χρήση της επίκλησης και επίδειξης της ακραίας φτώχειας, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό ακροατήριο. Της επίκλησης και επίδειξης που δεν έχει στόχο να τη διορθώσει, αλλά να προωθήσει λύσεις σε άλλα θέματα που δεν έχουν καμία σχέση με τη φτώχεια.

α. Στο εξωτερικό, γίνεται επίκληση ακραίας φτώχειας στα όρια της ανθρωπιστικής κρίσης προκειμένου να ελαφρυνθούν οι όροι δανεισμού της χώρας. Προσπαθούν να στρατολογήσουν τον ανθρωπισμό των Ευρωπαίων έναντι των φτωχών της Ελλάδας ώστε να μεταχειριστούν ευνοϊκότερα όλους του Έλληνες…

β. Στο εσωτερικό, η επίκληση της ακραίας φτώχειας προσφέρει ένσημα κοινωνικής ευαισθησίας στην κυβέρνηση: ένσημα που μάλλον θα εξαγορασθούν ασμένως όταν αρχίσει να κυβερνάει.

5. Το Ποτάμι δεν έχει λόγο να συμμετέχει στην ομαδική ψυχοθεραπεία. Πιστεύει ειλικρινά στην κοινωνική πολιτική. Και ακριβώς για το λόγο αυτό δεν θέλει να δώσει τη συγκατάθεσή του στο ευτελισμό της Πολιτικής για την Καταπολέμηση της Φτώχειας σε μια επιχείρηση αυταρέσκειας της κυβέρνησης.

Εν κατακλείδι: Θετική ψήφος θα σήμαινε πως θεωρούμε ότι κάνουμε το καθήκον μας απέναντι στους φτωχούς στη χώρα μας. Όμως αυτό το Ν/Σ δεν υπηρετεί αυτό το καθήκον. Το χειρότερο είναι πως προωθώντας αποσπασματικά μέτρα κινδυνεύει να βγάλει από την ατζέντα των αναγκαίων μετρρυθμίσεων την ουσιαστικότερη, ίσως, μεταρρύθμιση που χρεάζεται η χώρα: τη δημιουργία ενός μόνιμου και σταθερού Κοινωνικού Ιστού Ασφάλειας, με πρώτο αναγκαίο βήμα την καθιέρωση του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος.