Ήταν αριστερός ο Σημίτης;

«Ο Κώστας Σημίτης με τη στάση του αποτέλεσε μια εξαίρεση στον πολύβουο χώρο των συνθημάτων και στην υπερβολή των ακραίων κομματικών αντιπαραθέσεων». Η φράση είναι από τον επικήδειο του Κυριάκου Μητσοτάκη. Η απάντηση στο πώς ένας τέτοιος πολιτικός κυβέρνησε τη χώρα για μια οκταετία, δόθηκε αμέσως μετά από τον Γιάννη Βούλγαρη. Τον Κώστα Σημίτη, είπε, τον επέβαλε στο ΠΑΣΟΚ η κοινωνία.

Πράγματι θα ήταν πολύ δύσκολο να καταλάβει κανείς την οκταετία Σημίτη χωρίς να λάβει υπόψη του το κλίμα που επικρατούσε στις αρχές της δεκαετίας του ‘90. Ήταν μια δεκαετία ρευστότητας και μεγάλων αλλαγών. Το τείχος του Βερολίνου είχε πέσει το 1989 σηματοδοτώντας τον θρίαμβο της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της οικονομίας της αγοράς. Στην Ευρώπη, το 1990 ξεκινούσε το τεράστιο εγχείρημα της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης που θα οδηγούσε στο ενιαίο νόμισμα, το ευρώ. Υπήρχε λοιπόν η αίσθηση ότι οι προηγμένες οικονομίες της Ευρώπης έκαναν ένα μεγάλο άλμα με υπαρκτό πλέον τον κίνδυνο η χώρα μας να μείνει στο περιθώριο αν δεν προχωρούσε σε ριζικές μεταρρυθμίσεις. Την ίδια στιγμή, παρά τις προφητείες για το τέλος της ιστορίας, όπως ήταν ο τίτλος του βιβλίου του Φράνσις Φουκουγιάμα που εκδόθηκε το 1992, στη γειτονιά μας επικρατούσε μεγάλη γεωπολιτική αβεβαιότητα με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και τον εμφύλιο που ακολούθησε. Οι μεγάλες προκλήσεις ήταν μπροστά μας, η χώρα ωστόσο έμοιαζε παντελώς ανέτοιμη. Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη είχε καταρρεύσει μετά από μια τριετία έντονων κοινωνικών εντάσεων αλλά και μεγάλων διαδηλώσεων για το «Μακεδονικό». Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ που ακολούθησε είχε στο ενεργητικό της μια μεγάλη επιτυχία, την αποτροπή της χρεοκοπίας που πολλοί θεωρούσαν αναπόφευκτη. Τότε μπήκε ως στόχος και η σύγκλιση με την ΕΕ. Η ασθένεια του Ανδρέα Παπανδρέου ωστόσο είχε σαν αποτέλεσμα να επικρατήσει σταδιακά εικόνα διάλυσης. Όλοι έβλεπαν ότι δεν ήταν πλέον σε θέση να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της θέσης του.

Αρχηγός της αντιπολίτευσης ήταν ο Μιλτιάδης Έβερτ, ένας κλασσικός πολιτευτής της «λαϊκής» δεξιάς. Για ένα διάστημα, όταν απέναντί του ήταν ο Ανδρέας, οι δημοσκοπήσεις τον ευνοούσαν. Ήταν σχεδόν βέβαιο ότι θα είναι ο επόμενος πρωθυπουργός. Η εικόνα ανατράπηκε άρδην όταν ανέλαβε πρωθυπουργός ο Σημίτης. Είχε γίνει σαφές σε όλους ότι η χώρα δεν άντεχε άλλο τα μεγάλα λόγια. Ήθελε ηρεμία, ήθελε να μπορέσει να βγει με αυτοπεποίθηση στη νέα εποχή της παγκοσμιοποίησης που είχε ανατείλει. Και γι’ αυτό είχε ανάγκη έναν πολιτικό με την προσωπικότητα, την πείρα και τα διανοητικά εφόδια που θα του επέτρεπαν να κατανοήσει τα μεγάλα προβλήματα της νέας εποχής. Έναν πολιτικό με όραμα γι’ αυτό το δύσκολο αύριο αλλά και με συγκεκριμένο σχέδιο για τις μεταρρυθμίσεις που θα έβαζαν την Ελλάδα στον δρόμο της σύγκλισης. Σχεδόν ξαφνικά, χωρίς καν ο ίδιος να το καταλάβει, ο συμπαθής «μπουλντόζας» ξεπεράστηκε, ανήκε στο παρελθόν που αφήναμε πίσω. Ήταν η ώρα του Κώστα Σημίτη.

Ήταν αριστερός ο Σημίτης; Εξαρτάται πώς το εννοεί ο καθένας. Αν μιλάμε για την αριστερά του Μαδούρο, προφανώς όχι. Αν μιλάμε για την Ευρωπαϊκή Αριστερά, τότε χωρίς αμφιβολία ναι. Του έχει γίνει κριτική ότι ήταν «νεοφιλελεύθερος», ότι εφάρμοσε τις συνταγές της λιτότητας και των ιδιωτικοποιήσεων. Πράγματι, στη διάρκεια της οκταετίας μειώθηκαν τα ελλείμματα, ο πληθωρισμός και το χρέος. Πώς αλλιώς θα μπαίναμε στην ΟΝΕ; Στο ίδιο διάστημα ωστόσο οι δημόσιες επενδύσεις και οι κοινωνικές δαπάνες αυξήθηκαν ως ποσοστό του ΑΕΠ, η χώρα πέτυχε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, από τους υψηλότερους στην Ευρώπη, ενώ αυξήθηκαν τόσο τα πραγματικά εισοδήματα όσο και οι ιδιωτικές επενδύσεις. Στη διάρκεια της οκταετίας το βιοτικό επίπεδο της Ελλάδας από το 65% του κοινοτικού μέσου όρου έφτασε σχεδόν στο 75% το 2004. Τι άλλο θα ήταν μια αριστερή πολιτική; Απλώς ο Σημίτης είχε πάρει το μάθημα της πρώτης οκταετίας του ΠΑΣΟΚ, ότι η σταθεροποίηση της οικονομίας είναι προϋπόθεση της ανάπτυξης. Κάποιοι δεν το έχουν πάρει ακόμα, ούτε καν μετά την εμπειρία της χρεοκοπίας. Λεφτά, ως γνωστόν, υπάρχουν.

Σε αυτό αλλά και σε πολλά άλλα, η δεκαετία του ‘90 μοιάζει με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Όπως και τότε, έτσι και σήμερα προϋπόθεση είναι σταθερότητα στην οικονομία με πρωτογενή πλεονάσματα. Όπως και τότε, έτσι και σήμερα η χώρα έχει ανάγκη μεγάλες μεταρρυθμίσεις για να αλλάξει το περίφημο παραγωγικό μοντέλο και να αποφύγουμε μια μελλοντική χρεοκοπία. Όπως και τότε αλλά ακόμα περισσότερο σήμερα βρισκόμαστε σε ένα γεωπολιτικό περιβάλλον μεγάλης αστάθειας και αβεβαιότητας. Όπως και πάλι είπε ο Γιάννης Βούλγαρης σε τέτοιες κρίσιμες στιγμές ο ρόλος της ηγεσίας είναι καθοριστικός. Γι’ αυτό όπως και τότε έτσι και σήμερα έχουμε μεγάλη ανάγκη από έναν πολιτικό και μια πολιτική ηγεσία που θα μπορέσει να συνεχίσει την κληρονομιά του Σημίτη.