Κώστας Σημίτης: Νέα Πολιτική Ήπειρος

Οι μεταβατικοί καιροί διεγείρουν πάντοτε το πολιτικό ένστικτο εκείνων των ανθρώπων, που επιχειρούν να χαράξουν και να περπατήσουν νέους δρόμους. Θεωρώντας την πολιτική μέτρο πολιτισμού, αποστρέφονται τα παραδοσιακά ιδεολογικά υποδείγματα, τους γερασμένους θεωρητικούς φορμαλισμούς, το στοιχειωμένο παρελθόν. Υιοθετούν την κριτική σκέψη. Αποβάλλουν τα αισθήματα ενοχής και νοσταλγίας. Πιστεύουν ότι ο νους και η καρδιά δεν χωρίζονται με σινικά τείχη. Αναζητούν ένα νέο πολιτικό εαυτό, στην προσπάθειά τους να βρίσκονται σε αρμονία με τη ζώσα πραγματικότητα.

Όταν προβάλλει μια νέα εποχή, αυτονόητη ανάγκη είναι ότι χρειάζονται νέες προσεγγίσεις, διαφορετικές πολιτικές και το κυριότερο επαναχάραξη των ορίων που διαπερνούν τα ποικιλώνυμα ιδεολογικοπολιτικά ρεύματα. Άλλωστε η πολιτική σε πείσμα της αποστεωμένης σκέψης και των μηχανισμών εξουσίας, δεν παύει να παραμένει μια δύσκολη, σύνθετη και απαιτητική άσκηση. Η απεξάρτηση απ’ το χθες και η δημιουργική αφομοίωσή του, είναι εφαλτήριο προόδου. Ο παρών χρόνος και ο παρελθών, για να θυμηθούμε τον Έλιοτ, συνυπάρχουν στον μέλλοντα, αρνούμενοι έτσι την ακίνητη, απολιθωμένη και στατική πραγματικότητα.

Η πολιτική, ιδίως για τους αριστερά σκεπτόμενους, για εκείνους που αναζητούσαν την αλήθεια, αφήνοντας πίσω τους τους παραμορφωτικούς φακούς των ιδεοληπτικών εμμονών και αγκυλώσεων, υπήρξε πάντα μια περιπέτεια ιδεών, ένας χώρος όπου το ιδιωτικό συναντούσε το δημόσιο και δυναμικά μεταμορφωνόταν.

Σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, η ιδεολογικοπολιτική μούχλα της οπισθοδρομικής και συντηρητικής δεξιάς και αριστεράς, ήταν εύλογο να στρέψει το ενδιαφέρον των προοδευτικών πολιτών, σε εκείνες τις πολιτικές προσωπικότητες που μπορούσαν στη συγκεκριμένη συγκυρία να υπηρετήσουν με αποτελεσματικό τρόπο, τις ανάγκες και απαιτήσεις της χώρας. Η απελευθέρωση τους από τα περιβλήματα που είχαν ξεπεραστεί στην πράξη, ήταν δείκτης επίγνωσης των δυνατοτήτων και των ευκαιριών που προσφέρονταν στον τόπο.

Έτσι κατά τη γνώμη μου εξηγείται η αποδοχή που απέσπασε το 1996 από ένα ευρύτερο κοινωνικό σώμα, καταλύοντας τις φορτισμένες παραδοσιακές γραμμές, ο Κώστας Σημίτης. Το ουσιαστικό πολιτικό νόημα της εμπιστοσύνης στο πρόσωπό του, σε καμμιά περίπτωση δεν ήταν η επιβράβευση του χθες, αλλά η επιθυμία για ριζική αναδιάρθρωση, ακόμη και υπέρβασή του.

Στο μεγαλορρήμονα δημόσιο λόγο, αντιπαρέβαλλε με διακριτό και ισχυρό τρόπο, την ανάγκη αλλαγής πολιτικής κουλτούρας. Το πρόταγμα του εκσυγχρονισμού, που με επιμέλεια είχε επεξεργαστεί και θεμελιώσει επί πολλά χρόνια και στη συνέχεια με συνέπεια υπηρέτησε ως Πρωθυπουργός, συνιστούσε μια ολοκληρωμένη και φωτεινή στρατηγική για την υπέρβαση της πολλαπλής υστέρησης, οικονομικής, κοινωνικής, θεσμικής, αναπτυξιακής που επί δεκαετίες αντιμετώπιζε ο τόπος.

Ο Κώστας Σημίτης διέθετε αξιόλογες πολιτικές αποσκευές. Η θεωρητική και διανοητική του κατάρτιση, ήταν ξεχωριστή. Υπήρξε φορέας νέων ιδεών από τα νεανικά του χρόνια. Πνεύμα ανήσυχο και ρηξικέλευθο, υπερασπίστηκε με πάθος την αυθυπαρξία του. Ενσάρκωσε την ανάγκη συνύπαρξης λογικής και πολιτικής. Αποστρέφονταν τους βερμπαλισμούς και τις κούφιες διακηρύξεις. Εναντιώθηκε εμπράκτως με σοβαρότητα και υπευθυνότητα στον εθνοκεντρικό, στην αρχαιοπληξία, στην θρησκοληψία, στον λαϊκισμό και στα φοβικά σύνδρομα.

Ο πρώην Πρωθυπουργός αντιτάχθηκε στις ιδεοληπτικές εμμονές, αναχρονιστών της αριστεράς και στις πατριδοκαπηλίες των συντηρητικών δεξιών. Ορκισμένος αντίπαλός της αδράνειας και της στασιμότητας, υπήρξε ενεργός πολίτης σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Η αντιστασιακή και πολύχρονη πολιτική του δράση συμβάδιζε με τις ιδεολογικές και διανοητικές του αναζητήσεις. Το συγγραφικό του έργο το αποδεικνύει.

Σήμερα που η πολιτική ζωή κατακλύζεται από απαίδευτους, η βαθιά πολιτικότητα του Κώστα Σημίτη υπήρξε ξεχωριστή. Όπως χαρακτηριστικά είχε πει λίγα χρόνια πριν ο Γερμανός φίλος του, ο φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας, ο Κώστας Σημίτης αντιπροσώπευε τη Βιοπολιτική κόντρα στη Βιοεξουσία. Εξάλλου την άποψη αυτή επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο, το υπόδειγμα δημόσιας συμπεριφοράς που ακολούθησε.

Ο βιωματικός του χώρος ήταν οι αρχές και οι αξίες μιας κοσμοπολίτικης Αριστεράς. Θεωρώντας τη Σοσιαλδημοκρατία, Αριστερά του μέλλοντος, έδωσε μεγάλες ιδεολογικές μάχες για να μεταλαμπαδεύσει το κοινωνικό της πρόταγμα στην Ελλάδα. Ουσιαστικά οι σοσιαλδημοκρατικές αρχές καθόρισαν την αυθύπαρκτη ταυτότητά του, επηρεάζοντας την κοσμοθεωρία και την υπόστασή του. Αναμφίβολα οι οικογενειακές του καταβολές λειτούργησαν ως φύτρα για την πολιτικότητά του, αλλά και τους προσανατολισμούς του.

Ο κατεξοχήν ευρωπαϊστής και αυθεντικός σοσιαλδημοκράτης, ακολουθώντας το δρόμο του ορθολογισμού, έδωσε σκληρές και αμέτρητες μάχες, εντός και εκτός του ΠΑΣΟΚ, για την επικράτηση των ιδεών που πρέσβευε. Μάλιστα όταν βρέθηκε στα όρια της πολιτικής ασφυξίας, επέλεξε την αξιοπρέπεια της παραίτησης. Το έπραξε το 1977 με αφορμή την αφίσα, για την Ευρώπη των λαών, που εξέδωσε ως υπεύθυνος τομεάρχης του κόμματος. Το 1987 παραιτήθηκε από υπουργός Εθνικής Οικονομίας, εξαιτίας της κυβερνητικής εγκατάλειψης του σταθεροποιητικού προγράμματος. Την ίδια επιλογή έκανε και το 1995, όταν παραιτήθηκε από το Υπουργείο Βιομηχανίας και Εμπορίου, αρνούμενος να συνταχθεί με πολιτικές που δεν τον εξέφραζαν. Την απόφασή του να παραιτηθεί από την πρωθυπουργία, υποστήριξε και στο ιστορικό συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 1996, λίγο μετά τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, απορρίπτοντας δίχως δεύτερη σκέψη την πρόταση διαρχίας σε κόμμα και κυβέρνηση.

Ο Κώστας Σημίτης ήταν μια πολυδύναμη προσωπικότητα. Μολονότι ορισμένοι τον θεωρούσαν συντηρητικό και μετριοπαθή με δεξιόστροφες αντιλήψεις, στην πραγματικότητα ήταν το ακριβώς αντίθετο. Η αξιόλογη πολιτική του διαδρομή το επιβεβαιώνει με τον πιο αποκαλυπτικό τρόπο. Ο βομβιστής που τοποθετούσε μαζί με τον Σάκη Καράγιωργα εκρηκτικούς μηχανισμούς σε διάφορους στόχους, στα μαύρα χρόνια της δικτατορίας στην Ελλάδα, συνέχισε να πετάει βόμβες σε όλη τη διάρκεια της μεταπολιτευτικής περιόδου με τις τολμηρές, καινοτόμες και ρηξικέλευθες ιδέες και θέσεις τις οποίες με πάθος εξέφραζε. 

Η αποδοχή του άλλωστε, σ’ αυτές ακριβώς εδράζονταν. Παρότι το εκσυγχρονιστικό ρεύμα, ήταν και παραμένει μειοψηφικό σε μια κοινωνία που οι θύλακες του αναχρονισμού παραμένουν ισχυροί, εντούτοις ο πρώην Πρωθυπουργός, διεύρυνε την απήχησή του, προσελκύοντας το ενδιαφέρον πολιτών που προέρχονταν από την ανανεωτική αριστερά και τη φιλελεύθερη δεξιά.

Τώρα που αποχαιρετούμε τον Κώστα Σημίτη, στη σκέψη μου έρχεται η πρωτοφανής υποδοχή την οποία επέδειξαν οι σύνεδροι του Συνασπισμού, όταν ο πρώην Πρωθυπουργός το 1996 παραβρέθηκε και μίλησε στο Συνέδριό τους, καταθέτοντας μια ολοκληρωμένη στρατηγική πρόταση για την ανάταση των προοδευτικών δυνάμεων, αφήνοντας στην άκρη τα στερεότυπα του παρελθόντος. Το θετικό κλίμα που είχε δημιουργηθεί, απέδωσε την επόμενη μέρα πολύ χαρακτηριστικά ο Ανδρέας Πετρουλάκης, σε σκίτσο του στην εφημερίδα Αυγή, γράφοντας πως οι σύνεδροι του Συνασπισμού, ψήφισαν για Πρόεδρό τους τον Κώστα Σημίτη.

Δε θα ξεχάσω ποτέ τα δάκρυα συγκίνησης που δεν μπόρεσε να κρύψει ο ιστορικός ηγέτης της ανανεωτικής αριστεράς Λεωνίδας Κύρκος, λέγοντάς μου λίγο μετά, ότι ο Κωνσταντίνος Σημίτης είναι η μεγάλη μας ελπίδα.

Ο ιστορικός του μέλλοντος θα κρίνει και θα αξιολογήσει την προσφορά και το έργο του Κώστα Σημίτη στον τόπο, μακριά από σκοπιμότητες και υστεροβουλίες, αγκυλώσεις και στρεβλώσεις, εθνικολαϊκιστικές μιζέριες και ψεκασμένες θεωρίες. Τις τελευταίες μέρες έχει αναδειχθεί το αποτύπωμα που άφησαν οι κυβερνήσεις του. Όπως η συμμετοχή μας στην Ο.Ν.Ε, η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Συμφωνία του Ελσίνκι, τα μεγάλα έργα, η προετοιμασία και η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων, οι Ανεξάρτητες Αρχές, η εξάρθρωση της 17Ν και άλλα. Τα όποια σκιερά κρούσματα εμφανίστηκαν στη διάρκεια της διακυβέρνησής του, «οφείλονται στη μικροφυσική της εξουσίας» για να επικαλεστώ τον Μισέλ Φουκώ, σε καμιά περίπτωση δεν επισκιάζουν το δημιουργικό του έργο.  

Γνωρίζοντας από κοντά τον άνθρωπο, τον πολιτικό, τον διανοητή, ανακαλώ στη μνήμη μου τα όσα έγραψε  η Πηνελόπη Δέλτα για τον Ελευθέριο Βενιζέλο. « Στο πλατύ του πέταγμα δεν μπορέσαμε να τον ακολουθήσουμε. Ήταν πάρα πολύ μεγάλος για μας…»    

* Ο Γιώργος Πανταγιάς διετέλεσε εκπρόσωπος τύπου του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη