Ουκρανία: Tο παγόβουνο μπροστά μας

Πρόκειται για έναν «τσακωμό σε μια μακρινή χώρα ανάμεσα σε ανθρώπους για τους οποίους δεν γνωρίζουμε τίποτα». Όχι η φράση δεν είναι του Ντόναλντ Τραμπ και δεν αναφέρεται στην Ουκρανία. Ανήκει στον Νέβιλ Τσάμπερλεν ο οποίος αντέδρασε με αυτόν τον τρόπο όταν ο Χίτλερ προσάρτησε μέρος της Τσεχοσλοβακίας , όπως ο Πούτιν σήμερα στην Ουκρανία, για να προστατεύσει, όπως υποστήριζε, τη γερμανική μειονότητα. Ήταν το αποτέλεσμα της συμφωνίας του Μονάχου, τις συνέπειες της οποίας πλήρωσε πανάκριβα η Ευρώπη. Κάτι ανάλογο, ας ελπίσουμε όχι με τις ίδιες συνέπειες, φαίνεται ότι πρόκειται να ζήσουμε σύντομα καθώς ο Τραμπ έχει καταστήσει σαφές ότι η Ουκρανία θα πρέπει να αποδεχθεί την απώλεια εδαφών της προκειμένου να σταματήσει ο πόλεμος με τη Ρωσία.

Ουκρανία: Η επίκειμενη απώλεια εδαφών της από τη Ρωσία και η Ελλάδα

Θα περίμενε κανείς ότι για τους Έλληνες, με ανοιχτή ακόμα την πληγή της Κύπρου, αυτός και μόνο θα ήταν ικανός λόγος για να μην υποστηρίζουν κανέναν από τους δύο ηγέτες, τον Τραμπ και τον Πούτιν. Δεν είναι καθόλου έτσι. Κι όπως προκύπτει από την τελευταία δημοσκόπηση της MRB, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων, με ποσοστό 45,4% έναντι 44,6%, θεωρούν θετική την εκλογή του Τραμπ. Το γιατί, ένας από τους λόγους τουλάχιστον, θα πρέπει να αναζητηθεί στην πολύ μεγάλη πλειοψηφία, 68.8%, όσων προτιμούν να τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία ακόμα και αν χρειαστεί να παραχωρήσει «οριστικά μεγάλο μέρος» των εδαφών της. Μπορεί να κατηγορούμε τις χώρες της Δύσης για την αδιαφορία τους στο κυπριακό, ανάμεσα στο Ζελένσκι και τον Πούτιν όμως διαλέγουμε και μάλιστα με μεγάλη διαφορά τον δεύτερο. Όσο για τη Δημοκρατία, λέμε μεγάλα λόγια, ας μην τα παίρνουμε τοις μετρητοίς ωστόσο. Μας αρέσουν κάτι τύποι όπως ο Τραμπ κι ο Πούτιν κι ας βυσσοδομούν σε βάρος της. Για πολλούς συμπολίτες η Δημοκρατία είναι μια υπερτιμημένη αξία.

Τέτοιου είδους ερωτήσεις μας επιτρέπουν συχνά να έχουμε μια διαφορετική και ίσως πιο ολοκληρωμένη ματιά στις διαθέσεις και τα πιστεύω του εκλογικού σώματος. Και βέβαια αποκαλύπτουν την μεγάλη απόσταση που υπάρχει ανάμεσα στις κατεστημένες απόψεις των συστημικών πολιτικών και στις απόψεις αν όχι της πλειοψηφίας σίγουρα ενός μεγάλου μέρους του εκλογικού σώματος.

Αν θεωρήσουμε ότι η μεγάλη ρήξη και ο μεγάλος θυμός εμφανίστηκαν την περίοδο της οικονομικής κρίσης, η απόσταση που έχουμε διανύσει από τότε είναι πολύ μικρότερη από ότι φαίνεται. Αυτό προκύπτει και από τα ίδια τα εκλογικά αποτελέσματα όπου μερικές φορές τα ποσοστά λειτουργούν παραπλανητικά. Για παράδειγμα θεωρούμε ότι το 2023 η ΝΔ θριάμβευσε και με 2,115 εκατομμύρια ψήφους πήρε το 41%. Με τους ίδιους ψήφους ωστόσο τον Ιανουάριο του 2015 θα είχε έρθει δεύτερη με 33%! Στην πραγματικότητα από το 2015 η μετακίνηση ψηφοφόρων προς τα συστημικά κόμματα, τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ, δεν ξεπερνά τις 320.000. Η συντριπτική πλειοψηφία, περίπου 1.000.000 ψηφοφόροι, έχουν πάει σπίτι τους. Οι περισσότεροι εξ αυτών δεν έχουν αλλάξει άποψη, απλώς έχουν απογοητευθεί κυρίως από την εμπειρία της διακυβέρνησης Σύριζα. Από εκεί και πέρα υπάρχει μια σαφής «εσωτερική» μετακίνηση από την αντισυστημική αριστερά προς την ακροδεξιά. Άλλαξαν απλώς στέγη.

Ένας άλλος τρόπος για να δει κανείς αυτή την όχι και τόσο σκοτεινή πλευρά του παγόβουνου, είναι το ερώτημα στις δημοσκοπήσεις για το πώς πηγαίνουν τα πράγματα στη χώρα. Όλα αυτά τα χρόνια οι αρνητικές απαντήσεις πλειοψηφούν με ένα ποσοστό που δεν πέφτει κάτω από το 60%. Ακόμα και τον πρώτο χρόνο της διακυβέρνησης Μητσοτάκη, όταν είχε δημιουργηθεί ένα κλίμα αισιοδοξίας, οι αρνητικές απαντήσεις ξεπερνούσαν το 50%.

Είναι φυσικό να αποδίδουμε αυτή την αντισυστημική στροφή στις παρενέργειες της οικονομικής κρίσης. Είναι όμως έτσι; Σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο του στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, ο Janan Ganesh σημειώνει το αυτονόητο: σε όλες σχεδόν τις χώρες του πρώτου κόσμου έχουμε αυτή την επανάσταση κατά των ελίτ παρόλο που οι οικονομικές επιδόσεις είναι ριζικά διαφορετικές. Το φαινόμενο παρατηρείται σε οικονομίες της αγοράς, όπως οι ΗΠΑ αλλά και σε οικονομίες με ισχυρό κοινωνικό τομέα, όπως η Γαλλία. Σε εποχές υψηλού πληθωρισμού, όπως σήμερα με τη νίκη Τραμπ, αλλά και όταν δεν υπάρχει το πρόβλημα, όπως πάλι με τον Τραμπ το 2016. Ακόμα και στην Ελλάδα ο θυμός, όπως εκδηλώθηκε με αφορμή τον φόνο Γρηγορόπουλου, προϋπήρχε της κρίσης. Η ίδια η κρίση άλλωστε, ανεξάρτητα από τις ευθύνες της κυβέρνησης Καραμανλή, μπορεί να ειδωθεί ως αποτέλεσμα της ανελέητης πίεσης μιας μονίμως ανικανοποίητης κοινής γνώμης. Ο Ganesh μιλά χαρακτηριστικά για την «ηδονιστική προσαρμογή», το γεγονός δηλαδή ότι ξεσηκωνόμαστε πολύ πιο εύκολα όσο τα εισοδήματα μας αυξάνονται. Κάτι τέτοιο σίγουρα παρατηρήθηκε στην Ελλάδα του 2000. Τότε που οι μεγάλες αυξήσεις στους μισθούς αντιμετωπίζονταν μονίμως ως «ψίχουλα». Δεν αποκλείεται κάτι ανάλογο να έχει αρχίσει να παρατηρείται και σήμερα.

Όποιες και αν είναι οι αιτίες το αποτέλεσμα είναι ότι στην Ελλάδα είμαστε μπροστά σε ένα κατακερματισμένο πολιτικό σκηνικό. Πρόκειται για δίκοπο μαχαίρι. Βραχυπρόθεσμα επέτρεψε στη Νέα Δημοκρατία να κυριαρχήσει και να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση δημιουργώντας συνθήκες πολιτικής σταθερότητας. Πρόκειται ωστόσο για μια συνθήκη με ορατή ημερομηνία λήξης. Και στο προσεχές μέλλον η πρόκληση για τα κόμματα του «κέντρου» θα είναι να το προστατεύσουν από τη διάβρωση που επιχειρούν τα κόμματα της περιφέρειας. Στην Ευρώπη σχολιάζουν σχεδόν διθυραμβικά την πολιτική σταθερότητα στην Ελλάδα, εμείς όμως ξέρουμε ότι το παγόβουνο είναι εδώ, μπροστά μας. Και θα συνεχίσει να είναι όσο τα κόμματα συνεχίσουν να παριστάνουν ότι δεν το βλέπουν ή ακόμα χειρότερα το διογκώνουν με έναν πολιτικό λόγο που δεν αφήνει περιθώρια συναινέσεων και συνεργασίας.