Από την «Ελλάδα» στις Ελληνίδες και στους Έλληνες

Ήταν αναμφίβολα η μεγαλύτερη αλλαγή στην πολιτική σκηνή της χώρας, όταν στις 25 Ιανουαρίου με ένα άλμα η χώρα πήγε από δεξιά, αριστερά. Όταν ένα, επί δεκαετίες, ακλόνητο σύστημα κατέρρευσε, όταν η αλήθεια συνάντησε την αλήθεια, όταν το «όλον» ηττήθηκε από τα «μέρη».

Τα τελευταία χρόνια η «Ελλάδα» βρέθηκε να κυριαρχεί στη γλώσσα πολιτικών, αναλυτών, οικονομολόγων, διεθνών και εγχώριων ΜΜΕ. Η «Ελλάδα» στο όριο της χρεοκοπίας, η «Ελλάδα» χώρα της ΕΕ, η «Ελλάδα» σε διαπραγματεύσεις, η «Ελλάδα» μέσα και έξω από το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα, η «Ελλάδα» ως όνομα εταιρίας, η «Ελλάδα» πρέπει να σωθεί.

Η «Ελλάδα» όμως δεν είναι μόνο μια χώρα, ένα σημείο στον χάρτη, το εξοχικό της Ευρώπης. Η «Ελλάδα» των συζητήσεων, των αναλύσεων, και των αποφάσεων της –τέως;– τρόικας και των προηγούμενων κυβερνήσεων αποτελείται από πολίτες, από ανθρώπους, γυναίκες, άνδρες, παιδιά. Και εδώ αρχίζει να φαίνεται το πρόβλημα. Στη γλώσσα. Στη σκέψη. Στη πράξη [1].

Η «Ελλάδα» είναι μία μετωνυμία. Όπως είναι η «Γερμανία» και το «Βερολίνο», η «Γαλλία» και το «Παρίσι». Είναι το όλον, που «στέκεται» για τα μέρη, π.χ. για τις υποδομές, την οικονομία, τους πολίτες κ.ά. [2]. Και να το πρόβλημα. Η μετωνυμία μπορεί να κρύψει όσα αντιπροσωπεύει. Μπορεί να κρύψει, τα μέρη για χάριν του όλου. Μπορεί να κρύψει τα θύματα [3]. Μπορεί να ξεγελάσει [4]. Η Ελλάδα σε κρίση, δεν είναι οι πολίτες αυτής της χώρας, είναι μία κακή εταιρία. Η Ελλάδα που στέκεται όρθια στα δύσκολα, δεν είναι οι πολίτες της, οι οποίοι έχουν γονατίσει. Η Ελλάδα που θα τα καταφέρει, δεν είναι οι πολίτες της που έχουν αποτύχει. Αυτοί μπορούν να πεινάσουν, να διψάσουν, να κλάψουν, αρκεί να γλιτώσει η «Ελλάδα». Τι σχέση έχουν όμως όλα αυτά με τη νέα κυβέρνηση και την –αριστερή– πολιτική της;

Είναι πραγματικά πρώτη φορά που Έλληνες πολιτικοί, ειδικότερα σε διεθνές επίπεδο, αναφέρονται «ευθαρσώς» στους πολίτες αυτής της χώρας και όχι στη χώρα. Αναφέρονται στην αλήθεια μιας μετωνυμίας. Στον μέχρι πρότινος λόγο των πολιτικών οι Eλληνίδες και οι Έλληνες «έβαζαν πλάτη». Περνούσαν δύσκολα. Υπέφεραν. Πάντα όμως για να σώσουν την «Ελλάδα». Σε αντίθεση, εδώ και λίγες μέρες οι πολίτες αυτής της ρημαγμένης χώρας, του ρημαγμένου «όλου», βρίσκονται στο προσκήνιο του λόγου των Ελλήνων πολιτικών σε συναντήσεις με Γάλους, Βρετανούς, Γερμανούς. Και όχι μόνο οι Έλληνες, αλλά και «ο μέσος ευρωπαίος πολίτης». Αλλά ποια είναι η διαφορά; Και τι έγινε που αντί για «Ελλάδα» μιλάνε για τους πολίτες αυτής της χώρας;

Αυξάνεται η πίεση. Αυξάνεται η πίεση προς τους Ευρωπαίους πολιτικούς. Αυξάνεται και η πίεση των κάθε Ντάισεπλουμ, Μέρκελ, Σόιμπλε. Όταν λες ότι η Ελλάδα κινδυνεύει, θα σου πουν να τη σώσεις, και στο παρασκήνιο –αυτό που κρύβει μια μετωνυμία– ας πεινάσουν και μερικοί, και ας αυτοκτονήσουν και άλλοι τόσοι. Αν όμως αν εκεί μπροστά τούς πεις ότι πολίτες πεινάνε, και πεθαίνουν, δεν μπορούν να σου πούνε, «ε! ας πεθάνουν», εκεί θα έχει πεθάνει και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Κι εδώ η νέα ελληνική κυβέρνηση κάνει τη διαφορά. Και όχι στο ότι δεν φοράει γραβάτα ή tuxedo.

Και το ίδιο σημείο είναι που οι προηγούμενες κυβερνήσεις έκαναν φάουλ, και ας φορούσαν γραβάτα. Πόσο εύκολο είναι να πειστεί ο ευρωπαίος πολιτικός ή ο «μέσος ευρωπαίος πολίτης» με ένα «όλον»; Αν ακούσουμε ότι πλημμύρησε ο Έβρος πόσο θα μας πονέσει; Αν μας πούνε ότι βομβαρδίστηκε η Βαγδάτη δεν θα πάμε για καφέ; Όμως, αν μάθουμε ότι οι κάτοικοι των περιοχών δίπλα στον Έβρο πεινάνε, και παγώνουν εξαιτίας του ποταμού που πλημμύρησε; Αν μάθουμε ότι δολοφονήθηκαν πολίτες από το βομβαρδισμό στη Βαγδάτη; –τον καφέ δεν θα τον χάσουμε βέβαια–, αλλά μπορεί να κυλίσει και κάνα δάκρυ.

Και αυτό είναι η ενσυναίσθηση. Πώς μπορείς να ταυτιστείς και να πονέσεις για μια «Ελλάδα», για ένα «Παρίσι»; Όμως για τους πολίτες; Για τα παιδιά; Για τους σκιτσογράφους και δημοσιογράφους της Charlie Hebdo; Θα ήταν το ίδιο αν μαθαίναμε, μόνο, ότι τζιχαντιστές επιτέθηκαν στο Παρίσι; Ε και; Ας τους πιάσουν. Για ποιο λόγο οι άλλοι ευρωπαίοι να νοιαστούν για την Ελλάδα; Γιατί να μη συναινέσουν στην εξαθλίωσή της; [5] Αυτή τους φροντίζει το καλοκαίρι στη παραλία ή στο ξενοδοχείο που μένουν; Αυτή τους περιποιήθηκε το τραύμα από την τσούχτρα; Με αυτή πίνανε ουζάκια στην ακρογιαλιά; Αυτή ήταν ο καλοκαιρινός τους έρωτας; Ή μήπως στον ώμο της έγειραν το κεφάλι τους κοιτάζοντας την αυγουστιάτικη πανσέληνο;

Από την Ελλάδα στις Ελληνίδες και στους Έλληνες, λοιπόν! Είναι μία μικρή αλλαγή που έφερε αυτή η κυβέρνηση, η κυβέρνηση χωρίς γραβάτα, που όμως είναι αρκετή για να αλλάξει την οπτική γωνία των –υπόλοιπων– Ευρωπαίων. Και στο εσωτερικό μας όμως είναι η πρώτη φορά που μία κυβέρνηση συνειδητοποιεί ουσιαστικά ότι εκπροσωπεί πολίτες. Πολίτες που της ζήτησαν να μιλήσει εκ μέρους τους. Και το πετυχαίνει, έστω και στα λόγια…

[1] Lakoff, G. & Wehling, E. 2012. The little blue book: The essential guide to thinking and

talking democratic. New York: Simon & Schuster.

[2]Kӧvecses, Z. 2002. Metaphor: a practical introduction. 2nd edition. New York: Oxford

University Press.

[3]Reisigl, M.2006. Rhetorical Tropes in Political Discourse. Encyclopedia of Languages

and Linguistics. 2nd edition, pp.597-604. Oxford: Pergamon.

[4] Blass, R. 2000. Manipulation in the speeches and writings of Hilter and the NSDAP from

the relevance theoretic point of view. In: Saussure, Louis de and Peter J. Schulz (eds.), Manipulation and Ideologies in the Twentieth Century: Discourse, language, mind. 2005. xvi, 312 pp. (pp. 147–168)

[5] Allott, N. 2000. The role of misused concepts in manufacturing consent. A cognitive

account. In: Saussure, Louis de and Peter J. Schulz (eds.), Manipulation and Ideologies in the Twentieth Century: Discourse, language, mind. 2005. xvi, 312 pp. (pp. 147–168)