Θα έπρεπε, προκειμένου να περιοριστούν οι παράγοντες ανόδου των τιμών των ενοικίων, να μην είχε κατασκευαστεί το Μετρό, που αναπόφευκτα επηρεάζει (αυξάνει) τις αξίες των ακινήτων;
Γιατί η φράση «πλησίον Μετρό» σε αγγελίες σπιτιών επηρεάζει ανοδικά τον καθορισμό της τελικής τιμής ενοικίασης.
Η οικονομική ανάπτυξη αποτελεί θεμελιώδες πρόταγμα και διακαή πόθο στην αιχμή του δόρατος του πολιτικού προγράμματος κάθε κυβέρνησης οιασδήποτε πολιτικής απόχρωσης και σε οποιαδήποτε δημοκρατική χώρα, ακριβώς επειδή μέσα από την επιδίωξη απτών και μετρήσιμων οφελών για τους πολίτες γεννάται η προσδοκία ότι, ως ψηφοφόροι, θα εκφράσουν εμπράκτως ευγνωμοσύνη για την ευημερία τους στην κάλπη της επόμενης εκλογικής αναμέτρησης.
Στην οικονομική επιστήμη, η ανάπτυξη αποτυπώνεται στον ρυθμό αύξησης του πραγματικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, αλλά στην καθημερινή ζωή (στην πραγματικότητα που βιώνουν συστηματικά οι πολίτες) αντανακλάται μέσα από την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών, μεταφραζόμενη ως δυνατότητα να μπορούν να ικανοποιούν βασικές βιοτικές και καταναλωτικές ανάγκες.
Τα δύο αυτά στοιχεία δεν συγχρονίζονται πάντοτε με ακρίβεια ούτε πορεύονται με τον ίδιο βηματισμό στις ράγες μίας πανομοιότυπης πορείας, είτε λόγω του εμπροσθοβαρούς χαρακτήρα που έχει η βελτίωση των γενικών οικονομικών μεγεθών, ώστε πρώτα να δημιουργηθεί ή να μεγαλώσει η πίτα της αναδιανομής, είτε διότι πρακτικά δεν αναπτύσσονται όλοι οι τομείς της οικονομίας με τις ίδιες ευκαιρίες, στον ίδιο χρόνο, με τον ίδιο ρυθμό ή αποβλέποντας στα ίδια επιτεύγματα. Σαν αποτέλεσμα, οι παραγόμενες άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις σε μία δεδομένη στιγμή ενδέχεται να εισπράττονται με αρκετά διαφοροποιημένους τρόπους από τους πολίτες και, αίφνης, η οικονομική ανάπτυξη δείχνει ορισμένες φορές να αποκτά πολλές όψεις (φαινομενικά όχι πάντα ισόρροπες, αλλά σίγουρα με αγαθές προθέσεις).
Ας πάρουμε ως χαρακτηριστικό παράδειγμα την αγορά των ενοικίων, που σημειώνει ραγδαία αύξηση τα τελευταία χρόνια και προκαλεί τρόμο και ασφυξία στους οικογενειακούς προϋπολογισμούς των ενοικιαστών. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η μέση αύξηση την τελευταία πενταετία είναι της τάξης του 52%, όταν η αντίστοιχη αύξηση του κατώτατου μισθού σε ανάλογο χρονικό διάστημα δεν θα ξεπερνά συνολικά το 25% (20% την τετραετία 2019-2023 και κατ’ εκτίμηση 4,7% το 2025).
Ας απομονώσουμε προς στιγμή τις γενικές αιτίες αυτής της αύξησης (ανισορροπία προσφοράς και ζήτησης, έκρηξη λόγω της υπο-απόδοσης προηγούμενων ετών, μείωση τραπεζικής χρηματοδότησης για αγορά νέων κατοικιών, μείωση οικοδομικής δραστηριότητας, άνοδος βραχυχρόνιων μισθώσεων, κ.λπ.) και ας εστιάσουμε, χάριν της κουβέντας, αποκλειστικά στην αύξηση των ενοικίων που προκαλείται εξαιτίας της γειτνίασης ενοικιαζόμενων κατοικιών με σταθμούς του Μετρό.
Πανθομολογούμενα, το Μετρό είναι ένα τεράστιο αναπτυξιακό έργο, που όχι μόνο δημιουργεί νέες εσωτερικές θέσεις εργασίας, αλλά συμβάλλει επιπλέον καθοριστικά στην τόνωση του εμπορίου και στην ενίσχυση οικονομιών κλίμακας με τη δημιουργία νέων καταστημάτων γύρω από τους σταθμούς του, που και αυτά με τη σειρά τους ευνοούν αλυσιδωτά το άνοιγμα νέων θέσεων εργασίας, καθώς και τη δραστηριοποίηση μιας σειράς άλλων προμηθευτών που τα προμηθεύουν με αγαθά. Αμέσως-αμέσως, δημιουργείται μία παραγωγική αλυσίδα και έχουμε μία μεγάλη ομάδα ανθρώπων, που είτε ως υπάλληλοι είτε ως μικροεπιχειρηματίες αποκτούν εισόδημα και γίνονται οικονομικά (ακόμα πιο) ενεργοί.
Εύλογα, όμως, η λειτουργία του Μετρό αλλάζει και την εικόνα της αγοράς ακινήτων, αφού διευρύνει τις προσφερόμενες παροχές. Έτσι, στη δελεαστική περιγραφή ενός ακινήτου προς ενοικίαση ως, φερ’ ειπείν, επιπλωμένου, ανακαινισμένου, νεόδμητου, 3ου ορόφου, με πάρκινγκ, κ.λπ. σε κάποια αγγελία, έρχεται και η φράση «πλησίον Μετρό» να προστεθεί σε εκείνους τους συντελεστές που συνολικά επηρεάζουν ανοδικά τον καθορισμό της τελικής τιμής ενοικίασης.
Τώρα, ας απαλείψουμε από το μυαλό μας τη λανθασμένη και στερεοτυπική ιδέα ότι όλοι ανεξαιρέτως οι ιδιοκτήτες ακινήτων είναι προνομιούχοι, πλούσιοι και ευκατάστατοι (μερικοί σίγουρα είναι) και ας βάλουμε με τη σκέψη μας ότι υπάρχουν και εκείνοι οι συμπολίτες μας που τυχαίνει να διαθέτουν ένα όχι και τόσο ειδυλλιακό ακίνητο από οικογενειακή κληρονομιά και που με την πρόσοδο του ενοικίου προσδοκούν απλώς να συμπληρώσουν το μικρό τους εισόδημα για να καλύψουν, έτσι, με λίγο μεγαλύτερη άνεση τις ανάγκες τους. Ας επεκτείνουμε περαιτέρω τη σκέψη μας, συνυπολογίζοντας ότι ενδεχομένως μιλούμε και για κάποιους ιδιοκτήτες που για όσο χρόνο διήρκεσαν τα έργα της κατασκευής του Μετρό (δεκαετία και βάλε) έβλεπαν την περιουσία τους να απαξιώνεται, να γεννά μόνο έξοδα και καθόλου παθητικό εισόδημα, καθώς βρισκόταν στα αζήτητα πίσω από περιφραγμένα εργοτάξια.
Την ίδια στιγμή, βέβαια, αυτό που από τη μία πλευρά έρχεται να αποτελέσει μοναδική ευκαιρία προς αξιοποίηση και συμπλήρωμα-ανάσα για τον ιδιοκτήτη του παραδείγματος συνιστά, από την άλλη, οικονομική απώλεια-εφιάλτη για τον ενοικιαστή. Και κάπως έτσι, το αναπτυξιακό momentum με τη λειτουργία του Μετρό, που αυτή καθ’ αυτή είναι επωφελής για όλους, καταλήγει δευτερογενώς να βιώνεται με διαφορετικό οικονομικό πρόσημο, αναλόγως τον αποδέκτη.
Να πάμε λίγο και στον εισερχόμενο τουρισμό, τη «βαριά βιομηχανία» της Ελλάδας; Το 2022 και το 2023 είχαμε, αντίστοιχα, 27,8 εκατ. και 32,7 εκατ. αφίξεις αλλοδαπών τουριστών. Σε καθένα από αυτά τα έτη, η τουριστική οικονομία έδωσε λίγο πάνω 800.000 δουλειές στην αγορά εργασίας, που αντιστοιχούν περίπου στο 19% της συνολικής απασχόλησης, και συνέβαλε ταυτόχρονα στο ΑΕΠ της χώρας κατά 17,3 δισ. ευρώ (18,5%) και κατά 19,7 δισ. ευρώ (19,2%).
Από τον τουρισμό ευνοούνται, εκτός από τους ιδιοκτήτες ξενοδοχειακών μονάδων και επιχειρήσεων εστίασης, μία σειρά πολλών άλλων επαγγελματιών που η βιωσιμότητά τους τελεί σε άμεση συνάρτηση με τον συγκεκριμένο τομέα οικονομικής δραστηριότητας, καθώς επίσης ένα τεράστιο ανθρώπινο δυναμικό που εργάζονται ως (εποχικοί) υπάλληλοι σε αυτές τις επιχειρήσεις. Επίσης, μέρος των εσόδων του τουρισμού εισρέουν δια της φορολογικής και άλλων νόμιμων οδών στα δημόσια ταμεία, είτε για να επιστρέψουν εν συνεχεία στους πολίτες ως μισθοί και συντάξεις ή για να στηρίξουν δαπανηρές δημόσιες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας (παιδεία, υγεία), καθώς και διάφορες μορφές κοινωνικών-προνοιακών παροχών είτε για να καλύψουν άλλες υποχρεώσεις του κράτους είτε για να δημιουργηθεί απόθεμα, ώστε σε κάθε περίπτωση να εξασφαλίζονται η δημοσιονομική ισορροπία και η οικονομική σταθερότητα (που και πάλι, μακροπρόθεσμα, είναι προς το συμφέρον όλων μας).
Από την άλλη πλευρά, σε πρόσφατο (4-12-2024) άρθρο της στην Athens Voice («Η υποκειμενική και η αντικειμενική φτώχεια των Ελλήνων»), η κ. Αναστασία Πανοπούλου επισημαίνει το γεγονός ότι πολλοί ξένοι έρχονται για διακοπές στην Ελλάδα και καταναλώνουν εξαγόμενες τουριστικές υπηρεσίες σε τιμές που, λογικά και αναμενόμενα (από τη σκοπιά των επιχειρηματιών), είναι προσαρμοσμένες στο μέσο εισόδημά τους (κοντά στα 19 χιλ. ευρώ), δημιουργώντας έτσι όμως ένα εγχώριο περιβάλλον ακρίβειας και σχετικά υψηλών τιμών, στο οποίο δυσκολεύεται να ανταποκριθεί ο μέσος, έχων συγκριτικά χαμηλότερο εισόδημα Έλληνας.
Ακόμα και υπό τέτοιες συνθήκες, όμως, σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, οι αφίξεις ημεδαπών σε τουριστικά καταλύματα σημείωσαν αύξηση κατά 47% το 2022 σε σχέση με το 2023, όπως επίσης μεγάλη αύξηση κατά 41,6% την ίδια χρονική περίοδο σημείωσε και ο αριθμός των διανυκτερεύσεων, δείγμα ότι παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες, ο μέσος Έλληνας κατορθώνει με κάποιον τρόπο να μην στερείται τις διακοπές του.
Για να το θέσουμε λίγο προβοκατόρικα: Θα έπρεπε, προκειμένου να περιοριστούν οι παράγοντες ανόδου των τιμών των ενοικίων, να μην είχε κατασκευαστεί το Μετρό, που αναπόφευκτα επηρεάζει (αυξάνει) τις αξίες των ακινήτων; Δεν νομίζω. Θα ήταν λύση, προκειμένου να συγκρατηθεί το κόστος του εγχώριου τουριστικού προϊόντος στα επίπεδα του μέσου ελληνικού εισοδήματος, να το καταστήσουμε εσωστρεφές, περιορίζοντας την εξαγωγιμότητά του, τη στιγμή που αποφέρει τόσα πολλά οφέλη στην εθνική οικονομία; Και πάλι δεν το πιστεύω. Θα είχε, γενικότερα, νόημα να παρασυρθούμε σε μια νοοτροπία κοινωνικού αυτοματισμού, κατά την οποία να επικρίνουμε τη σπουδαιότητα ενός τομέα οικονομικής ανάπτυξης διότι είναι άμεσα επωφελής και ανακουφιστικός για μία κοινωνική ομάδα, αλλά επειδή την ίδια στιγμή ίσως δημιουργεί πίεση σε κάποια άλλη; Τον θεωρώ εντελώς λάθος τρόπο σκέψης. Αν τυχόν μπορεί να υποστηριχθεί αντίθετη άποψη, θα είχε ενδιαφέρον να την ακούσουμε. Αν όχι τεκμηριωμένα με στοιχεία, έστω ως σοβαρό ισχυρισμό.
Το, κατά τη γνώμη μου, ορθό συμπέρασμα είναι ότι λόγω της δομής και της λειτουργίας της, η οικονομία δεν είναι ένα κουμπί που το πατάς και που με ένα μαγικό τρόπο τους ωφελεί όλους, την ίδια στιγμή, υπό τις ίδιες προϋποθέσεις και με τα ίδια αποτελέσματα. Γι’ αυτό και ο σχεδιασμός αναπτυξιακής πολιτικής διακρίνεται σε τομείς και στοχεύει σε συγκεκριμένες ανάγκες κάθε φορά. Υπό αυτή την έννοια, βασικό ζητούμενο είναι, πρώτον, να υπάρχει γενικώς οικονομική ανάπτυξη και, κατόπιν, αυτή να μπορεί να διαγράφει ικανοποιητικά μία ευρεία τροχιά κυκλικής πορείας, ώστε από την αρχή μέχρι το τέλος να διαχέεται όσο το δυνατόν περισσότερο και να επιφυλάσσει μερίδιο στον καθένα με διαφορετικό μεν, αλλά συμπεριληπτικό, δίκαιο και αναλογικό τρόπο.
10°
