Φασίστες, anti-fa και «φασίστες»

Η προσωπικότητα του Ντόναλντ Τραμπ είναι τόσο συντριπτική που αυτές οι εκλογές φαίνονται σαν δημοψήφισμα υπέρ ή κατά του πρώην προέδρου· υπέρ ή κατά αυτής της χυδαίας αντίληψης για την πολιτική και για τις κοινωνικές σχέσεις. Στις 5 Νοεμβρίου αναμετρήθηκε η ανθρώπινη ευπρέπεια, ο πολιτικός πολιτισμός κατά κάποιον τρόπο, με τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ενός αρνητικού στερεοτύπου για τους Αμερικανούς το οποίο ενσαρκώνει καθ’ υπερβολήν ο Ντόναλντ Τραμπ. 

Έτσι όπως έχει εξελιχθεί στον σύγχρονο κόσμο ο όρος «φασίστας» -αποκομμένος από την μουσολινική του καταγωγή- ο Ντόναλντ Τραμπ δεν μπορεί να περιγραφεί εύκολα ως φασίστας. Δεν έχει ιδέα από τη φασιστική ιδεολογία, ούτε πιστεύει στο μεγάλο κράτος-εργοδότη, αν και εμφανίζει αυταρχισμό, μισογυνία, κοινωνικό συντηρητισμό, εθνικισμό, ρατσισμό και μισαλλοδοξία. Πράγματι, συγκεντρώνει πολλά στοιχεία που έχουμε συνδέσει με τη φασιστική προσωπικότητας: έξαλλο λαϊκισμό, καρναβαλίστικη αισθητική, ανεξέλεγκτη ψευδολογία, ασέβεια προς τους πολιτικούς αντιπάλους, παραβίαση των κανόνων κοινωνικής αγωγής, φτωχό και συνθηματολογικό λεξιλόγιο, παρέκκλιση από το παραδεκτό πρότυπο της ψυχικής υγείας. Αλλά, αν και το πλαίσιο της επιτυχίας του μοιάζει με εκείνο της ανόδου των φασιστών, είναι ένα πλαίσιο αρκετά συνηθισμένο: όντως, στη δεκαετία του 1920 και του 1930 ήταν διάχυτο το αίσθημα της απώλειας του ελέγχου· οι μάζες αποζητούσαν ισχυρούς άνδρες που θα έπαιρναν την κατάσταση στα στιβαρά τους χέρια. Σήμερα, μπροστά στα μεταναστευτικά κύματα, στις δημογραφικές μετατοπίσεις, στη woke κουλτούρα, στις διεθνείς συγκρούσεις, οι δημοκρατίες εμφανίζονται ανίσχυρες· αυταρχικά καθεστώτα τις αμφισβητούν· γίνεται πολύ λόγος για παρακμή του φιλελεύθερου μοντέλου διακυβέρνησης. Όμως δεν είναι σίγουρο ότι όλα αυτά συμβαίνουν πραγματικά.

Μεγάλο μέρος της ευθύνης για την αναβίωση ολοκληρωτικών ιδεολογιών ως «λύση» για την αντιληπτή ή αληθινή αταξία έχουν τα ηλεκτρονικά δίκτυα τα οποία υπονόμευσαν την αυθεντία, εξίσωσαν όλες τις γνώμες -ακόμα και τις πιο εξωφρενικές- διέδωσαν συστηματική παραπληροφόρηση και χαμήλωσαν το επίπεδο του γούστου· της αισθητικής. Και επειδή η αισθητική είναι πολιτική, χαμήλωσαν το επίπεδο της πολιτικής: παρά τις διακυμάνσεις ποιότητας των ηγεσιών, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, ποτέ στο παρελθόν δεν έχει παρατηρηθεί τέτοια έκπτωση στην προεδρία· υπήρξαν τσαρλατάνοι, αμόρφωτοι και άξεστοι τοπικοί αξιωματούχοι, αλλά όχι πρόεδροι. Όλα αυτά είναι βεβαίως σχετικά.

Είναι ο Ντόναλντ Τραμπ «επικίνδυνος»; Κι αν είναι επικίνδυνος, ποιον, ποιους, απειλεί; Πολλοί ισχυρίζονται ότι είναι επικίνδυνος επειδή μπορεί να εξελιχθεί σε δικτάτορα: ίσως υπερβάλλουν, αλλά οι αντιτραμπικοί τον θεωρούν «φασίστα» εξαιτίας του τρόπου με τον οποίον απευθύνεται στον όχλο και η σχέση την οποία έχει συνάψει με ένα μεγάλο μέρος του αμερικανικού λαού, και της άγνοιάς του για τη συνταγματική τάξη και το κράτος δικαίου. Προπάντων, εκτός του ότι θαυμάζει δικτάτορες, περιφρονεί τους νόμους και προσπαθεί να διοικήσει την κοινωνία σαν να πρόκειται για επιχείρηση, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει μια σειρά από κοινότυπα ελαττώματα: δεν είναι ιδιαίτερα έξυπνος, δεν είναι έντιμος, δεν εκδηλώνει ανθρώπινη καλοσύνη και συμπόνοια, στερείται χιούμορ, αυτοθαυμάζεται με γελοίο τρόπο, είναι νοσηρά ανασφαλής, αναξιόπιστος και απαίδευτος. Όλα αυτά έχουν υπάρξει ελαττώματα δικτατόρων: χρειάζεται «τυραννική προσωπικότητα» για να γίνεις τύραννος· χωρίς αυτή δεν τα καταφέρνεις. 

Σχετικά με το πρόγραμμα του Ντόναλντ Τραμπ, παρατηρεί κανείς τα εξής συστατικά:

• τάση για στρατιωτικοποίηση και χρήση βίας στην πολιτική
• ασύστολα ψέματα και ολοκληρωτική προπαγάνδα
• ακραία δαιμονοποίηση του αντιπάλου
• παραμερισμός των δημοκρατικών διαδικασιών, εκλογών, δημόσιου διαλόγου κτλ.

Εξάλλου, αν όσο κατηγορούνται για φασίστες προβάλλουν μια ιδεολογία που ισχυρίζεται ότι τερματίζει τους ταξικούς αγώνες και ενώνει τα έθνη σε δικτατορική βάση καταργώντας το Κοινοβούλιο και όλα τα πολιτικά κόμματα εκτός από το δικό τους, ίσως ο Ντόναλντ Τραμπ ταυτίζεται μαζί τους ως προς τις προθέσεις. Ως οπαδοί μιας αυστηρής κοινωνικής ιεραρχίας, οι φασίστες έχουν στόχο να σχηματίσουν έναν «εσώτερο κύκλο» με εκτεταμένες εξουσίες και να ελέγχουν την πληροφόρηση, την εκπαίδευση και τον πολιτισμό με ολοκληρωτικό τρόπο - και σ’ αυτό κατηγορείται ότι ταυτίζεται ο Τραμπ και ο «τραμπισμός». Τέλος, οι φασίστες είναι, κατά δική τους ομολογία, επαναστάτες, εθνικιστές, ξενοφοβικοί και οπαδοί της στρατιωτικής κατάκτησης αυτοκρατορικού τύπου. Όλα αυτά ισχύουν λίγο-πολύ και για τον τραμπισμό.

Η αμερικανική ιδιαιτερότητα είναι ότι ο Τραμπ είναι πολυεκατομμυριούχος που ισχυρίζεται ότι υπερασπίζεται τα δικαιώματα του αμερικανικού λαού έναντι των «διεφθαρμένων ελίτ». Η ρητορεία για τις διεφθαρμένες ελίτ είναι παλιό τροπάριο του λαϊκισμού αλλά το ταξικό του status διαφοροποιείται από το φασιστικό που είναι, ιστορικά, μικροαστικό. Οι υπερπλούσιοι πολιτικοί δεν είχαν ποτέ πέραση στην Ευρώπη όπου γεννήθηκαν οι ολοκληρωτισμοί: η συνιστώσα του φασίστα δήθεν επιτυχημένου υπερ-επιχειρηματία είναι αμερικανικής εμπνεύσεως.

Πώς φτάσαμε ώς εδώ; Ήρθαν στην επιφάνεια τα πάθη που είχαν αποσοβηθεί για μερικές δεκαετίες· τα ολοκληρωτικά στοιχεία της αμερικανικής κοινωνίας ενισχύθηκαν μέσω αυτής της συγκεκριμένης προσωπικότητας η οποία αναμόχλευσε χαμηλά ένστικτα και εμφυλιοπολεμικά υπολείμματα. Οι ΗΠΑ είναι, εκ γενετής, κατακερματισμένη χώρα: η στροφή του Δημοκρατικού Κόμματος προς τον ολοκληρωτισμό μέσω της woke κουλτούρας επιδείνωσε τον διχασμό της και διευκόλυνε την ανάδυση στάσης και ρητορικής αντι-woke, αντι-anti-fa· δύο αρνήσεις συνιστούν μια κατάφαση. Σήμερα είναι τέτοιο το χάσμα μεταξύ των δύο τμημάτων του αμερικανικού λαού ώστε ακόμα κι ένας ενωτικός πρόεδρος θα δυσκολευόταν πολύ να επιτύχει συμφιλίωση: ο Ντόναλντ Τραμπ δεν έχει καμιά τέτοια επιθυμία· όσο για την Κάμαλα Χάρις, παρά την περιφρόνηση που δείχνει το Δημοκρατικό κόμμα για τους ψηφοφόρους των Ρεπουμπλικανών, υποσχόταν κάποια προσπάθεια για ενότητα.