Το παράσιτο του πελατειασμού στην Ελλάδα και η αντιμετώπισή του

Οι προστατευόμενοι μάρτυρες είναι, αυτή τη φορά, η αφορμή. Για μια ακόμη φορά, ένας θεσμός δυτικοστραφής, με θετικά αποτελέσματα όσον αφορά την στόχευσή του, δηλαδή, την αποκάλυψη εγκλημάτων κρατικών αξιωματούχων, στη χώρα μας διαστράφηκε, χρησιμοποιήθηκε για εντελώς αλλότριους σκοπούς και απέτυχε.

Τα ίδια έχουν επαναληφθεί και με άλλες ευκαιρίες. Η «επανίδρυση του κράτους», για παράδειγμα, που υπήρξε μια μεγάλη κινητοποίηση θεωρητικών και πρακτικών της Δημόσις Διοίκησης και της Θεωρίας των Οργανώσεων στον δυτικό κόσμο προκειμένου να εισάγουν και να εμπεδώσουν μεταρρυθμίσεις που έμειναν γνωστές ως «Νέο Δημόσιο Μάνατζμεντ», κατέληξε, στη χώρα μας, ένας λόγος κενός που η διακωμώδησή του ήταν το μόνο που έμεινε να θυμόμαστε.

Τα ίδια συνέβησαν και με το «επιτελικό κράτος» το οποίο, εν τοις πράγμασιν, δεν ήταν ούτε είναι τίποτα περισσότερο από μια υπερμεγέθης γραμματεία του Πρωθυπουργού. Κάνενα στρατηγικό πρόγραμμα δεν εκπορεύτηκε απ’ αυτήν, από συστάσεώς της, πολλώ δε μάλλον, κανένας άξιος λόγου συντονισμός στις κρίσεις και καταστροφές που ενέσκηψαν, δεν επετεύχθη χάρι στις δικές της ενέργειες. Η επιτελικότητα μεταφράστηκε ως ανέκδοτο για τους πολιτικούς αντιπάλους της κυβέρνησης και προεξοφλείται ότι θα έχει την ίδια τύχη με την επανίδρυση.

Τι είναι εκείνο, όμως, που μετατρεπει μεταρρυθμίσεις μεγάλου βεληνεκούς που επιτυγχάνουν σ’ άλλες χώρες σε παρωδία όταν μεταφέρονται στην δική μας χώρα;

Είναι η βαθύτατη όσμωση του κράτους με το πολιτικό σύστημα, είναι, με μια λέξη, ο πελατειασμός. Πρόκειται για ένα μοντέλο διοίκησης που στηρίζεται και αναπαράγεται στη βάση μιας διχοτομίας που χαρακτηρίζει πρόσωπα (οι δικοί μας/οι άλλοι) αλλά όχι θεσμούς.

Ο πελατειασμός διακωμωδήθηκε στις ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου (πχ «Μαυρογυαλούρος») αλλά συνέχισε ανενόχλητος και εδραιώθηκε στην κοινωνία, την πολιτική και τη διοίκηση.

Έναν εχθρό είχε- κι έχει- ο πελατειασμός: Τους θεσμούς. Η ανάπτυξή τους, όμως, γίνεται εξαιρετικά αργά, με πολλά «μπρος-πίσω» και σήμερα οι περισσότεροι εξ αυτών συνεχίζουν να είναι καχεκτικοί και αδυναμοι να στηρίξουν την κοινωνία στις μάχες που δίνει για την αντιμετώπιση εγχώριων και εισαγόμενων προκλήσεων. Από τις πανταχόθεν βαλλόμενες Ανεξάρτητες Αρχές μέχρι τις αιρετές Περιφέρειες και τα αξιοθρήνητα αστυνομικά τμήματα, όλες οι δημόσιες οργανώσεις μας παρουσιάζουν απαράδεκτες ελλείψεις και εικόνα μιζέριας.

Αντιθέτως, τα πελατειακά δίκτυα δείχνουν- και είναι- ιδιαιτέρως εύρωστα με τεχνικές οργάνωσης και διοίκησης κατά πολύ πιο αναπτυγμένες και αποδοτικές σε σχέση με τις αντίστοιχες του κρατικού μηχανισμού.

Ποτέ το ελληνικό πελατειακό σύστημα -είτε στην παλαιότερη εκδοχή του ως «ρουσφέτι» για μια «θεσούλα» στο Δημόσιο είτε ως σύστημα διοίκησης με βάση το οποίο αποφασίζονται διαδικασίες, δομές και έλεγχοι στο σύνολο του κρατικού μηχανισμού με καθοριστικό ρόλο στην αναδιανομή ισχύος και πλούτου- δεν αναλύθηκε επαρκώς. Πρωθυπουργοί και κυβερνήσεις υπό το πρόσχημα του «ανήκομεν εις την Δύση» θόλωναν τα νερά της θεσμικής και κοινωνικής χειραφέτησης με κάποιες επιλεκτικές μεταρρυθμίσεις, αφήνοντας ανέπαφο το κύριο όγκο του πελατειακού παγόβουνου.

Εξαιρέσεις σ’ αυτό τον κανόνα αποτελούν οι λαμπρές εκείνες στιγμές που ελήφθηκαν αποφάσεις εξ ίσου λαμπρών ηγετών με αποτέλεσμα την απομείωση η και εξαφάνιση των πελατειακών σχέσεων/δικτύων σε μια συγκεκριμένη λειτουργία/δομή του κράτους.

Τέτοιες μνημειώδεις μεταρρυθμίσεις είναι το ΑΣΕΠ, τα ΚΕΠ, ο Συνήγορος του Πολίτη και η Διαύγεια. Όλες αυτές οι μεταρρυθμίσεις πολεμήθκαν λυσσαλέα από τα πελατειακά δίκτυα με κύριους εκφραστές τους κυβερνήσεις, πολιτικά κόμματα, συνδικάτα και συστήματα παραδιοίκησης και παρασιτισμού.

Ο πόλεμος του πελατειασμού εναντίον των μεταρρυθμίσεων δεν είναι εμφανής. Αυτός λειτουργεί εν είδει παρασίτου. Εμφιλοχωρεί σε κάθε λειτουργική περιοχή και δομή του κράτους. Υποσκάπτει, ακυρώνει, αλλοιώνει το νόημα και μεταθέτει την ισχύ των μεταρρυθμίσεων. Η κοινωνική και, ειδικότερα, η διοικητική έρευνα που θα αποκαλυπτε πως ακριβώς λειτουργεί το παράσιτο είναι ανύπαρκτη ενώ πακτωλός εκατομμυρίων ξοδεύεται σε επιμορφώσεις περί του φύλου των αγγέλων και του τετραγωνισμού του κύκλου.

Σ’ αυτή την ανειρήνευτη μάχη μεταξύ των δυνάμεων που προσβλέπουν σε μια μη πελατειακή Ελλάδα και των άλλων που την θελουν καθηλωμένη και ελεγχόμενη, καθένας που υπηρετεί από όποια θέση στο κράτος, έχει να αναμετρηθεί όχι μόνον με το σύστημα αξιών του αλλά και με την ιστορία των φωτεινών σηματοδοτών εκείνων που ανέκοψαν την καταστροφική δραστηριότητα του παρασίτου του πελατειασμού.