Το νόημα της πόλης

Υπάρχουν στιγμές που το μέλλον μοιάζει ανοιχτό. Η επιστροφή στην πόλη είναι μια τέτοια στιγμή. Ας μην τη χάσεις. Με την ξεπλυμένη στο θερινό ορίζοντα φρέσκια ματιά σου, κάθε γνώριμη εικόνα διεκδικεί ξανά νόημα, το νόημα της πόλης. Όσο δεν τα έχεις ακόμη συνηθίσει, τα καλά και τα κακά μπαίνουν σε ξεχωριστές λίστες. Όσο δεν έχεις ακόμη κουραστεί κι απογοητευθεί, κάτι που θα συμβεί γρήγορα, άλλα βρίσκουν τρυφερότητα στο συναίσθημα κι άλλα καταφύγιο στο θυμό σου. Είσαι έτοιμος να σκεφτείς τους άνεργους φίλους, να παρατηρήσεις τα άδεια μαγαζιά, τα ενοικιαστήρια που παραμένουν κρεμασμένα στα διαμερίσματα. Στο μπαλκόνι σου, η μοναδική γλάστρα που επέζησε από το φετινό καύσωνα σου υπενθυμίζει τη δύναμη της φύσης. Από μια άποψη, φύση είμαστε κι εμείς. Οι συμπεριφορές του συναδέλφου, του ταμία της εφορίας, του ταξιτζή, σου υπενθυμίζουν τη δύναμη της κοινωνικής συμπεριφοράς. Παρατηρείς τις συγκοινωνίες, τα ντελίβερι μπόις, τους ποδηλάτες συγκινητικά επίμονους στις ανηφόρες, τις ηρωικές μαμάδες με τα καρότσια, το γάιδαρο που συνεχίζει να παρκάρει στον πεζόδρομο το αυτοκίνητό του. Περνάς από την πλατεία-με-το-έτσι-θέλουμε της Χαριλάου Τρικούπη, από την πλατεία-με-το-έτσι-δεν-θέλουμε των Εξαρχείων, το παρκάκι του αγίου Νικολάου με τους άστεγους στα παγκάκια να έχουν πληθύνει, το Bios στην Πειραιώς που γιορτάζει κιόλας τα όγδοα γενέθλιά του. Συναντάς τα παιδιά του ξενώνα που γράφτηκαν στο σχολείο μετά από ένα χρόνο μαθήματα σε σπίτια γειτόνων, με δασκάλους φίλους, με τετράδια χαρισμένα, με ροζ κάρτα και πολλή ανασφάλεια. Όσα δίνουν το «παρών» κι όσα απουσιάζουν εγγράφονται στο φθινοπωρινό προσωπικό απολογισμό σου. Αυτή είναι η πόλη σου, αυτή είναι η γειτονιά σου, εδώ είσαι εσύ, πιο κει οι φίλοι σου, οι φρέσκιες μνήμες από τις τελευταίες διαδηλώσεις και την πυρκαγιά της Μάρφιν, η σφραγίδα της κρίσης μια μεγάλη μελανιά. Η δική σου πόλη είναι τόπος, είναι δημόσιο και ιδιωτικό που συμβιώνουν και σε διεκδικούν. Πριν αποσυρθείς στο διαδίκτυο, στον κατάλογο με τις δουλειές, στο ουφ! πάμε να ξεσκάσουμε, συλλογίσου ότι η πόλη είναι πρόσωπα, λειτουργίες, μηχανισμοί. Ανήκεις στην πλειονότητα των ανθρώπων του πλανήτη. Το 2005, για πρώτη φορά στη ιστορία της ανθρωπότητας, οι κάτοικοι των πόλεων ξεπέρασαν αυτούς που ζουν στην ύπαιθρο. Είναι ο τρόπος να αισθανόμαστε  πιο ελεύθεροι, να ζούμε τη ζωή μας με περισσότερες επιλογές και λιγότερες διακρίσεις, αλλά και με περισσότερο άγχος. 

Κάθε πόλη χρειάζεται να επινοεί, με το πέρασμα των δεκαετιών, ξανά και ξανά την πραγματικότητα και την ταυτότητά της στη βάση των λειτουργιών της (Doreen Massey, World City). Αναρωτιέμαι ποιος ή ποια (αλλά αυτό το κοινωνικό φύλο δεν έχει καταφέρει να δραπετεύσει ακόμη από τις σελίδες της Β. Γουλφ για να βάλει υποψηφιότητα) είναι σε θέση να επινοήσει την Αθήνα το 2010. Επινοώ την πόλη μου σημαίνει ένα σχέδιο συμμετοχής των πολιτών, ένα σχέδιο παραγωγικής ανάπτυξης των επαγγελματιών, ένα σχέδιο ικανοποίησης των επισκεπτών, ένα σχέδιο επενδύσεων, αλλά, πριν απ’ όλα, ένα όραμα αξιοποίησης του συμβολικού κεφαλαίου ολόκληρης της πόλης. Δεν πίστεψα ποτέ στις υποσχέσεις και τις θριαμβολογίες δημάρχων, υπουργών και επικοινωνιολόγων, γιατί κανείς δεν είχε ένα σχέδιο για το κέντρο της πόλης. Αλλά το νόημα της πόλης δημιουργείται  στο κέντρο της, εκεί φτιάχνεται το ιδεόγραμμα της αστικής ζωής για να αγκαλιάσει την περιφέρεια, εκεί είναι το εργαστήριο, εκεί γίνεται το πείραμα. Το ξέρουν καλά αυτοί στα προάστια, μας το είπε κι ο Λάνθιμος πέρσι τι σημαίνει εξόριστη ζωή. Τα νέα πολιτιστικά κτίρια στο θαλάσσιο μέτωπο, τα πληγωμένα τοπία, οι υποβαθμισμένες περιοχές, τα εγκαταλειμμένα κτίρια, το ποτάμι, τα Μεσόγεια, ο Μαραθώνας, η Πάρνηθα, ο Υμηττός και η Πεντέλη, η Ραφήνα, το Λαύριο και η Βραυρώνα, τα μουσεία, ο Ελαιώνας, είναι μέρη που συναπαρτίζουν την πόλη και το πολιτισμικό της κεφάλαιο. Αρκεί η πόλη να έχει κέντρο που ζει και δίνει τον τόνο, που τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από το δίκτυο της περιφέρειας, με γρήγορες αμφίδρομες ροές, με σημεία αναφοράς, με συμπληρωματικές λειτουργίες που διαμορφώνουν έναν αστερισμό. Το συμβολικό κεφάλαιο της Αθήνας πρέπει να ξαναοριστεί και να αναλυθεί. Δεν μπορεί να είναι η Ακρόπολη-της-γης-το-δαχτυλίδι. Δεν μπορεί να είναι μια ακόμη ρομαντική  κοινοτοπία, τουριστική σάχλα, αφελής αρχαιολατρεία κομπλεξαρισμένων επιγόνων. Το συμβολικό κεφάλαιο της πόλης δεν είναι εκεί, στο επέκεινα. Είναι εδώ, για να γεννήσει μια φαντασιακή πόλη με συμμέτοχους πολίτες-δημότες. Είναι κέντρο βάρους, σημείο αναφοράς, πολιτικό σχέδιο, πρόγραμμα και δέσμευση του αυριανού δημάρχου που θα ψηφίσουμε.

Χτίζεται η νέα Λυρική Σκηνή και η Εθνική Βιβλιοθήκη από το Ίδρυμα Νιάρχος και η πόλη μένει αποκλεισμένη και αμέτοχη. Η Εθνική Βιβλιοθήκη μπορεί και πρέπει να αλλάξει τη θέση της πόλης στο χάρτη της γνώσης και της εκπαίδευσης, να λειτουργήσει μέσα και έξω από τη χώρα σαν ένας κόμβος πληροφόρησης, διανοητικών ανταλλαγών, πολιτισμικών προτάσεων και σχεδίων. Ούτε τη σύμβαση του Ιδρύματος με το ελληνικό δημόσιο δεν μπορεί κάποιος να διαβάσει – απόρρητη.

Δεν ξέρω πόσος Καλλικράτης χωράει σε όλα αυτά. Ξέρω όμως ότι χωρίς αυτά δεν υπάρχει πόλη, δεν υπάρχουν δημότες, δεν υπάρχει δήμαρχος άξιος του ονόματός του. Υπάρχει μάζα, υπάρχει αδιαφορία. Χρειαζόμαστε ένα δήμαρχο που να έχει έμπνευση, άποψη και φωνή, να συνεργάζεται και να εφαρμόζει τα σχέδια των ειδικών. Που να μπορεί να μπαίνει και να βγαίνει στις «αρμοδιότητες» για να αναπτύσσει σκεπτικά, να ανατρέπει λογικές, να εξηγεί και να κερδίζει στην άποψή τους πολίτες-δημότες και όχι ψηφοφόρους-δημότες, όχι τις συντεχνίες και τα συμφέροντα των σκουπιδιών, των λαϊκών αγορών, των τραπεζοκαθισμάτων, των αδειών λειτουργίας των μπαρ, των νεκροταφείων, του real estate. Ένα δήμαρχο που να σέβεται το δημόσιο χώρο και το δημόσιο συμφέρον, που να τιμά όλους τους κατοίκους της πόλης χωρίς διακρίσεις. Ένα δήμαρχο που να διακρίνει την καθαριότητα των σκουπιδιών από την εκκαθάριση των ανθρώπων, που να έχει στις πρώτες του προτεραιότητες τις κοινωνικές υπηρεσίες, την αλληλεγγύη, την κοινωνική συνοχή. Που να αναγνωρίζει το δικαίωμα όλων των κατοίκων στην πόλη και να ξέρει να το δικαιώνει με εντιμότητα και αξιοκρατία, με αίσθημα δικαίου. Που να ξέρει να λύνει τα μεγάλα ζητήματα με τη συμμετοχή των κατοίκων. Που να ξέρει να αντιστέκεται σε κομματικούς και διακομματικούς  μηχανισμούς. Η πόλη πρέπει να βγει από την ομίχλη και ν’ αποκτήσει νόημα για τους κατοίκους της και αυτό χρειάζεται περισσότερη δημοκρατία, νέα ταυτότητα και καθαρή φωνή.