Στο τέλμα της καθημερινότητας

Υπάρχει ένας αλάνθαστος δείκτης για το αν μια κυβέρνηση έχει πρόβλημα: η στροφή στην καθημερινότητα. Όταν ακούς ότι στο εξής αυτή θα είναι η προτεραιότητα, τότε γνωρίζεις ότι στην πραγματικότητα η κυβέρνηση βλέπει τη δημοτικότητά της να κατρακυλάει και δεν γνωρίζει πώς μπορεί να την ανατάξει. Στρέφεται λοιπόν στην καθημερινότητα, ό,τι και αν σημαίνει αυτό, ελπίζοντας, σε πείσμα της εμπειρίας όλων των κυβερνήσεων που έχουν προηγηθεί, ότι θα βελτιώσει τη διάθεση των πολιτών απέναντί της. Πρόκειται φυσικά για ένα βαρέλι δίχως πάτο, αυτό ωστόσο είναι το μικρότερο κακό. Το χειρότερο είναι ότι την ατζέντα της καθημερινότητας την ορίζουν οι πρωινές εκπομπές της τηλεόρασης, οι οποίες αναγκάζουν την κυβέρνηση να τρέχει πίσω από τα προβλήματα σαν ζαλισμένο κοτόπουλο. Ακόμα χειρότερα όμως, η μάχη της καθημερινότητας μετατρέπει την πολιτική σε ένα μονοδιάστατο κυνήγι πόρων ή έκτακτων παρεμβάσεων για να ικανοποιηθούν τα προβλήματα ή τα αιτήματα που βγάζει η επικαιρότητα. Κάθε έννοια πολιτικού σχεδίου εγκαταλείπεται με το απλό σκεπτικό ότι η συγκυρία επιβάλλει διαφορετικές προτεραιότητες. Τι είχες Γιάννη, τι είχα πάντα.

Υπό κανονικές συνθήκες τα προβλήματα της κυβέρνησης δεν θα έπρεπε να μας απασχολούν. Σε τελευταία ανάλυση, όπως στρώνεις θα κοιμηθείς. Το κακό είναι ότι στην πραγματικότητα παρακολουθούμε το ίδιο έργο που βλέπουμε στα 50 σχεδόν χρόνια της μεταπολίτευσης. Δεν είναι ότι οι πολιτικοί μας δεν ξέρουν τι πρέπει να γίνει. Αντιθέτως, στις μεγάλες επιλογές που έπρεπε να κάνουμε ως χώρα, έχουν ληφθεί οι σωστές αποφάσεις. Δεν βρισκόμαστε τυχαία στον πυρήνα της Ευρώπης, δεν είναι από τύχη ισχυρή η Δημοκρατία μας, ούτε από τύχη έχουμε αποφύγει τους γεωπολιτικούς σκοπέλους της περιοχής χτίζοντας ισχυρές συμμαχίες. Στα ζητήματα υψηλής πολιτικής, παρά τις κάποιες παραφωνίες, το πολιτικό μας σύστημα έχει αριστεύσει. Η μεγάλη μας αποτυχία είναι στην άλλη πλευρά της πολιτικής, αυτήν που έχει να κάνει με την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου και τη δημιουργία ενός σύγχρονου αποτελεσματικού κράτους. Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες, άλλωστε όλοι γνωρίζουμε πού θέλουμε να πάμε, ωστόσο όλες ή σχεδόν όλες έχουν καταλήξει σε αποτυχία. Η αδράνεια, το πολιτικό κόστος, οι κοινωνικές αντιστάσεις, η κουλτούρα μας, τα μικρά ή λιγότερο μικρά συμφέροντα, όλα είναι σαν να έχουν συνωμοτήσει για να μην προχωρήσει καμία αλλαγή.

Και πάλι αυτό μπορεί να μην ήταν τόσο τραγικό αν το είχαμε αποδεχθεί. Ως κοινωνία όμως θέλουμε να ζούμε διαφορετικά. Απαιτούμε ένα επίπεδο ζωής απολύτως αναντίστοιχο με τις πραγματικές μας δυνατότητες. Το χρηματοδοτούσε, έως ότου χρεοκοπήσαμε, το δημόσιο έλλειμμα. Σήμερα, χάρη στα μνημόνια, τα δημόσια οικονομικά έχουν τεθεί υπό έλεγχο. Εξακολουθούμε όμως να ζούμε πάνω από τις δυνατότητές μας κι αυτό φαίνεται από έναν άλλο δείκτη, το εξωτερικό μας έλλειμμα. Κάνουμε περισσότερες εισαγωγές από εξαγωγές επειδή η οικονομία μας δεν είναι ανταγωνιστική. Τα έσοδα από τον τουρισμό κλείνουν λίγο την τρύπα, αλλά δεν φτάνουν για να καλύψουν τη διαφορά. Η ανάπτυξη για την οποία υπερηφανεύεται η κυβέρνηση, εξακολουθεί να στηρίζεται κυρίως στην κατανάλωση. Στις επενδύσεις πάλι, που θα έπρεπε να πρωτοπορούμε για να πετύχουμε την περίφημη σύγκλιση, παραμένουμε ουραγοί στην Ευρώπη παρά την αύξηση που παρουσιάζουν. Εξακολουθούμε έτσι να ζούμε με δανεικά, απλώς δεν είναι το κράτος που δανείζεται. Είναι όμως περίπου το ίδιο: όπως επεσήμανε ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννης Στουρνάρας, οι άλλες χώρες που μπήκαν σε μνημόνιο δεν είχαν πρόβλημα με τα δημόσια οικονομικά τους, τα οποία ήταν υπό έλεγχο. Από τον ιδιωτικό δανεισμό, τις τράπεζες δηλαδή, οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο. Αργά ή γρήγορα λοιπόν θα επέλθει η διόρθωση. Κι αν δεν κάνουμε κάτι εγκαίρως θα είναι το ίδιο βίαιη. Θα είμαστε μάλιστα, ακόμα πιο ευάλωτοι καθώς το χρέος μας σήμερα είναι πολύ μεγαλύτερο από ότι ήταν το 2010.

Το αφήγημα της πρώτης τετραετίας έχει προ πολλού εξαντλήσει τα όριά του. Είχε νόημα μόνο ως προϋπόθεση για να προχωρήσουν οι διαρθρωτικές αλλαγές που όλοι ξέρουμε ότι χρειάζονται.

Θα περίμενε κανείς ότι αυτό θα ήταν το κεντρικό ζήτημα της πολιτικής αντιπαράθεσης: Πώς θα πάψουμε δηλαδή να ζούμε κάτω από τη δαμόκλειο σπάθη μιας νέας χρεοκοπίας. Πώς θα αποκτήσουμε την περίφημη «ανθεκτικότητα» ως κοινωνία και ως οικονομία, σε συνθήκες μάλιστα οι οποίες διαρκώς θα χειροτερεύουν. Είτε λόγω της κλιματικής αλλαγής είτε λόγω του δημογραφικού είτε λόγω των γεωπολιτικών προκλήσεων. Ιδού λοιπόν το αφήγημα το οποίο αναζητεί ο πρωθυπουργός. Αντί να καταφεύγει στην καθημερινότητα, να βγει να μιλήσει με ειλικρίνεια για την πραγματική κατάσταση της χώρας και, ακόμα καλύτερα, να μας εξηγήσει το σχέδιό του για να πάμε μπροστά. Το αφήγημα της πρώτης τετραετίας, η επιστροφή στην κανονικότητα, έχει προ πολλού εξαντλήσει τα όριά του. Ήταν άλλωστε εξ αρχής παγίδα. Είχε νόημα μόνο ως προϋπόθεση για να προχωρήσουν οι διαρθρωτικές αλλαγές που όλοι ξέρουμε ότι χρειάζονται. Χωρίς αυτές καμία κανονικότητα δεν είναι δυνατή.

Υ.Γ. Εννοείται ότι κάτι ανάλογο περιμένουμε και από τους υποψήφιους αρχηγούς του ΠΑΣΟΚ. Όχι να διαγκωνίζονται για το ποιος είναι ο πιο κατάλληλος για να νικήσει τον Μητσοτάκη. Κι ένας προηγούμενος αρχηγός του βιαζόταν να πάρει την εξουσία κι είδαμε τι έπαθε.