Ένα Χρονολόγιο του 2014

Ιανουάριος

Η χρονιά ξεκινά με την πολιτική ελίτ της Ευρώπης να συγκεντρώνεται στην ελληνική πρωτεύουσα, καθώς η χώρα αναλαμβάνει την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, η είδηση ότι η ελληνική οικονομία το 2013 παρουσίασε για πρώτη φορά πρωτογενές πλεόνασμα, κάποια σημάδια ανάκαμψης στο λιανεμπόριο, αλλά ακόμα και η εμφανής αύξηση των μετακινήσεων των πολιτών με Ι.Χ. αυτοκίνητα μοιάζει να αποτελούν τα πρώτα σημάδια αντιστροφής του γενικότερου κλίματος. Η κοινή γνώμη, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, αρχίζει να διαμορφώνει την πεποίθηση ότι η χώρα έχει περάσει πλέον το πιο σκοτεινό σημείο της κρίσης και εκτιμά ότι η τελική έξοδος από αυτήν θα έρθει σε περίπου πέντε χρόνια. Χαρακτηριστικό είναι ότι για πρώτη φορά καταγράφεται μια έστω και αμυδρή βελτίωση των προσδοκιών των πολιτών για τη νέα χρονιά, τόσο για την προσωπική οικονομική κατάστασή τους όσο και για την οικονομία της χώρας.

Το εορταστικό κλίμα θα τερματιστεί με την είδηση του ναυαγίου στο Φαρμακονήσι, που θα κοστίσει τη ζωή σε 11 πρόσφυγες, κυρίως μικρά παιδιά. Η στάση της ελληνικής κυβέρνησης στο μεταναστευτικό τίθεται ξανά υπό κριτική, καθώς δεν θα λείψουν εκείνοι που θα επιρρίψουν την ευθύνη της τραγωδίας στο Λιμενικό Σώμα. Την ίδια στιγμή, το 80% των συμπολιτών μας θεωρούν ότι «οι ξένοι μετανάστες έχουν αυξηθεί σημαντικά, με αρνητικές επιπτώσεις για τη χώρα», ενώ σχεδόν ο ένας στους δύο (45%) φτάνει στο σημείο να δηλώνει απερίφραστα ότι «οι μετανάστες τον ενοχλούν προσωπικά».

Φεβρουάριος

Ιδρύεται το πολιτικό κόμμα «Το Ποτάμι» από το δημοσιογράφο Σ. Θεοδωράκη. Το γεγονός συγκεντρώνει για μέρες υψηλό ενδιαφέρον από τα ΜΜΕ, κάτι που θα αποτελέσει και αντικείμενο κριτικής, με διάφορα σενάρια να διακινούνται. Η ελληνική κοινή γνώμη πάντως αναζητά εμφατικά το καινούργιο στην πολιτική σκηνή του τόπου, θεωρώντας στη μεγάλη της πλειοψηφία (82%) ότι «οι σημερινές πολιτικές δυνάμεις αποτελούν περισσότερο μέρος του προβλήματος παρά της λύσης» και δηλώνοντας ότι θα ήθελαν «μια κυβέρνηση χωρίς κανέναν από τους παλιούς πολιτικούς» (81%).

Ο Έλληνας πρωθυπουργός δηλώνει στη γερμανική εφημερίδα «Bil» ότι η χώρα δεν θα χρειαστεί ένα Τρίτο Πρόγραμμα Βοήθειας για να βγει από την κρίση. Μέσα στο κλίμα αυτό αρχίζει να ενισχύεται στην κοινωνία η άποψη ότι «η Ελλάδα έχει σήμερα τις δυνάμεις εκείνες που απαιτούνται για να βγει μόνη της από την κρίση» (60% το 2014, 47% το 2013).

Μάρτιος

Η κυβέρνηση, επιχειρώντας μεταξύ άλλων να υποστηρίξει το εκκολαπτόμενο «success story» της ελληνικής οικονομίας, δεσμεύεται ότι θα προβεί σε διανομή κοινωνικού μερίσματος από το πλεόνασμα του προηγούμενου έτους. Η πλειοψηφία της κοινής γνώμης βέβαια (61%) θα υποστηρίξει ότι το πλεόνασμα αυτό αποτελεί απλά ένα «επικοινωνιακό τέχνασμα», ενώ δεν θα λείψουν οι φωνές που θα το θεωρήσουν προϊόν της εξαντλητικής φορολόγησης των πολιτών. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο ένα πολύ μικρό μερίδιο των φορολογούμενων (15%) δηλώνουν ότι εξυπηρετεί κανονικά τις σχετικές υποχρεώσεις του προς το δημόσιο.

Τέλος του μήνα θα ανακοινωθεί η απόφαση του ΤΑΙΠΕΔ να ανακηρύξει τον επιχειρηματικό όμιλο του οποίου είναι επικεφαλής η Lamda Developments, ως τον προτιμητέο επενδυτή για το Ελληνικό, έναντι τιμήματος που πλησιάζει το ένα δισεκατομμύριο ευρώ. Η επιλογή αυτή θα σχολιαστεί κριτικά από την αντιπολίτευση, παρότι η «αξιοποίηση του Ελληνικού» φαίνεται να αποτελεί την πλέον δημοφιλή δράση μεταξύ μιας σειράς μεγάλων έργων που εκκρεμούν. Χαρακτηριστικό της σημασίας που αποδίδει η κοινή γνώμη στα έργα τέτοιας κλίμακας, είναι το γεγονός ότι τα δύο τρίτα περίπου των πολιτών θεωρούν ότι «η οικονομική ανάπτυξη θα έρθει μόνο μέσα από μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις».

Απρίλιος

Πραγματοποιείται βομβιστική επίθεση στο κέντρο της Αθήνας με στόχο την ΤτΕ, μερικές μέρες πριν την συμβολική «έξοδο της χώρας στις αγορές» και την επίσκεψη της καγκελαρίου Ά. Μέρκελ στη χώρα. Την ευθύνη αναλαμβάνει ο «Επαναστατικός Λαϊκός Αγώνας». Είναι γεγονός ότι το ζήτημα της τρομοκρατίας και της πολιτικής βίας δεν έχει κλείσει για τη χώρα, ενώ ένα όχι αμελητέο μερίδιο της ελληνικής κοινωνίας (19%) δεν είναι έτοιμο να καταδικάσει απερίφραστα αντίστοιχες πράξεις.

Διαρρέουν στη δημοσιότητα αποσπάσματα συζήτησης μεταξύ του γενικού γραμματέα της κυβέρνησης Τ. Μπαλτάκου και του υπόδικου βουλευτή της Χ. Αυγής Η. Κασιδιάρη, η οποία εμφανώς φαίνεται να έχει πραγματοποιηθεί σε μια ατμόσφαιρα ιδιαίτερης οικειότητας. Το πολιτικό κλίμα οξύνεται καθώς στη συζήτηση αυτή γίνονται αναφορές για πολιτικές παρεμβάσεις προς τη δικαιοσύνη, που υποτίθεται ότι συνέβαλαν στην απόφαση προφυλάκισης των στελεχών της οργάνωσης. Πάντως η κοινή γνώμη στη μεγάλη της πλειοψηφία (70%) δηλώνει «ικανοποιημένη από την προφυλάκιση των ηγετικών στελεχών της Χρυσής Αυγής».

Μάιος

Πραγματοποιούνται οι «τριπλές» εκλογές. Ο Σύριζα θα συγκεντρώσει τις περισσότερες ψήφους στις ευρωεκλογές, θα κερδίσει κάποιες κρίσιμες μάχες στις περιφέρειες της χώρας και παρότι δεν θα παρουσιαστεί κάποια έντονη κοινωνική δυναμική υπέρ του, θα καταστεί σαφές ότι ο χρόνος της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας είναι πλέον περιορισμένος. Για πρώτη φορά η κοινή γνώμη αρχίζει να βλέπει θετικά (58%) το ενδεχόμενο να γίνουν βουλευτικές εκλογές στους επόμενους μήνες, ενώ σχεδόν ο ένας στους δύο (45%) θεωρούν ότι «ο ΣΥΡΙΖΑ θα αντικαταστήσει πλήρως το ρόλο που έπαιζε μέχρι σήμερα το ΠΑΣΟΚ στο πολιτικό σύστημα της χώρας».

Η επικράτηση και πάλι στους μεγάλους δήμους της χώρας,πολιτικών προσωπικοτήτων που δεν προέρχονται από την παραδοσιακή πολιτική σκηνή, καθώς και η νίκη του νεοεμφανισθέντα συνδυασμού «Πειραιάς Νικητής», θα πιστοποιήσουν ξανά την αποστασιοποίηση της κοινής γνώμης από τα παραδοσιακά σχήματα προσέγγισης της πολιτικής διαδικασίας. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε ότι τα τρία τέταρτα των πολιτών δηλώνουν «αδιάφοροι για το αν οι λύσεις (των προβλημάτων της χώρας) είναι αριστερής ή δεξιάς απόχρωσης».

Ιούνιος

Σε έκθεση για την Ελλάδα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπιστώνει τηνσυνεχόμενη βελτίωση των οικονομικών δεικτών και εκτιμά ότι θα υπάρξει μια πρώτη μικρή (0,6%) ανάκαμψη από το τρέχον έτος. Στην ίδια έκθεση εκτιμάται επίσης ότι η ανεργία θα υποχωρήσει το 2014 στο 26% από το ιστορικά υψηλό 27,3% του 2013. Παρότι τα μεγέθη της οικονομίας φαίνεται να βρίσκονται σε θετική τροχιά, οι πολίτες δηλώνουν έντονα προβληματισμένοι από τα δύο σημαντικότερα προβλήματα της καθημερινότητάς τους, που είναι «το κόστος ζωής» και «η ανεργία». Παράλληλα, δηλώνουν την αδυναμία τους να καλύψουν τις τρέχουσες βασικές υποχρεώσεις τους, καθώς για παράδειγμα μόνο το 23% εξ αυτών πληρώνουν κανονικά τα έξοδα του νοικοκυριού τους για κοινόχρηστα & θέρμανση, ενώ από όσους έχουν λάβει στεγαστικό δάνειο μόνο το 12% μπορεί και το εξυπηρετεί κανονικά.

Μέσα σε αυτό το κλίμα ο πρωθυπουργός θα προβεί σε ριζικό ανασχηματισμό της κυβέρνησης, σε μια προσπάθεια να ανακόψει την αρνητική τάση που έχει αρχίσει να διαμορφώνεται. Το νέο σχήμα θα επιδιωχθεί να έχει ένα μάλλον πιο φιλολαϊκό και λιγότερο τεχνοκρατικό ύφος σε σχέση με το προηγούμενο, αποστρέφοντας όμως παράλληλα την έμφασή του από τις όποιες εξαγγελμένες δομικές μεταρρυθμίσεις. Η εξέλιξη αυτή θα καταγραφεί ως αρνητική από μια κρίσιμη μερίδα της κοινής γνώμης, η οποία άλλωστε στη μεγάλη πλειοψηφία της (66%),θεωρεί καθοριστικής σημασίας τις μεταρρυθμίσεις για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.

Ιούλιος

Ο Τουρισμός για άλλη μια χρονιά θα αναδειχθεί ως ο δυναμικότερος κλάδος της εγχώριας οικονομίας, καταγράφοντας νέα επίπεδα ρεκόρ και σημειώνοντας πρωτιά στη γερμανική αγορά. Την ίδια στιγμή, το νομοσχέδιο για τη «Μικρή ΔΕΗ», που αποσκοπεί στην περαιτέρω απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας της χώρας, προκαλεί οξείες αντιδράσεις από τους εργαζόμενους στη ΔΕΗ θέτοντας υπό απειλή την ομαλή ηλεκτροδότηση της χώρας στο αποκορύφωμα της τουριστικής περιόδου. Οι πολίτες δηλώνουν σε μεγάλο βαθμό σύμφωνοι (66%) με τις απεργιακές κινητοποιήσεις, ενώ η αξιωματική αντιπολίτευση θα υποστηρίξει ότι η αγορά της Ενέργειας θα πρέπει να παραμείνει υπό δημόσιο έλεγχο και θα αντιπροτείνει τη δημοφιλή λύση του δημοψηφίσματος. Μέσα από αυτό το θέμα θα αναδειχθεί και πάλι η αμφιθυμία που διακατέχει την ελληνική κοινωνία σε ό,τι αφορά τη σχέση της με το Δημόσιο και το Κράτος, καθώς ενώ θεωρεί ότι ένας «ισχυρός Δημόσιος Τομέας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη» (62%) παράλληλα δηλώνει ότι έχει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε μια μεγάλη ιδιωτική εταιρεία παρά στο ίδιο το κράτος (62%).

Αύγουστος

Ο οίκος αξιολόγησης Moody’s αναβαθμίζει τα ελληνικά ομόλογα κατά δύο βαθμίδες. Η αγορά, με τη βοήθεια και του τουρισμού, δείχνει σημάδια ανάκαμψης. Μέσα από το «βαρόμετρο υποκειμενικής ευημερίας» (well-being monitor) του «Ελλάδα 2.0» καταγράφονται, για πρώτη φορά από την εμφάνιση της κρίσης, σαφή σημάδια βελτίωσης της ψυχικής και συναισθηματικής κατάστασης του ατόμου, που είχαν βρεθεί στάσιμα στο ναδίρ της σχετικής κλίμακας από το 2012. Τα αρνητικά συναισθήματα όπως ο θυμός και ο φόβος αρχίζουν να αποκλιμακώνονται και να δίνουν τη θέση τους σε πιο θετικά. Οι νέοι έως 30 ετών μοιάζει να ανακάμπτουν αρκετά ταχύτερα, με αποτέλεσμα να έχουν ήδη καλύψει την απόσταση μέχρι το σημείο που βρίσκονταν το 2011. Η κρίση παράλληλα μοιάζει να στρέφει την έμφαση του ατόμου προς το άμεσο πλαίσιο αναφοράς του, καθώς αξίες όπως η οικογένεια, η φιλία και η γειτονιά τείνουν να ενισχύονται.

Σεπτέμβριος

Τον Σεπτέμβριο θα έρθει η σειρά του οίκου αξιολόγησης Standard & Poor’s για να αναβαθμίσει τις προβλέψεις του για την ελληνική οικονομία. Μέσα στο μήνα θα ψηφιστεί ο ΕΝΦΙΑ από τους βουλευτές του κυβερνητικού σχήματος, πολλοί από τους οποίους θα πιέσουν μέχρι τελευταία στιγμή για εξαιρέσεις και τροποποιήσεις, προκειμένου να διασφαλίσουν τα συμφέροντα του προσωπικού τους πολιτικού ακροατηρίου. Οι φορολογούμενοι πάντως θα δηλώσουν στην πράξη την αδυναμία αντιμετώπισης των νέων φορολογικών βαρών, καθώς σύμφωνα με τις δηλώσεις τους μόνο το 15% φέρεται να πληρώνει κανονικά τον ΕΝΦΙΑ, το 80% το κάνει με δυσκολία, ενώ το 5% δεν θα τον πληρώσει καθόλου.

Οι ανασκαφές στην Αμφίπολη σταδιακά μετατρέπονται σε ένα ενορχηστρωμένο από την κυβέρνηση επικοινωνιακό γεγονός, διεκδικώντας την πρώτη θέση της ημερήσιας διάταξης. Είναι γεγονός ότι η ανάκτηση μιας κάποιας «εθνικής αυτοπεποίθησης» φαίνεται να αποτελεί κεντρικό ζητούμενο της κοινής γνώμης.

Οκτώβριος

Καθημερινά αρχίζει να γίνεται ορατό ότι ένα μειοψηφικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας αρχίζει να επανέρχεται σε ρυθμούς ζωής που θυμίζουν την προ κρίσης εποχή. Άλλωστε το ένα τέταρτο των πολιτών δηλώνει ότι το εισόδημα του νοικοκυριού τους δεν έχει μειωθεί μέσα στην κρίση, ενώ κάποιοι λίγοι άλλοι (1,7%) φαίνεται να βρίσκονται σε καλύτερη οικονομική κατάσταση σήμερα παρά ποτέ. Οι πωλήσεις πολυτελών αυτοκινήτων αρχίζουν να παρουσιάζουν μια δειλά ανοδική τάση. Μέσα σε αυτό το κλίμα, η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός θα επιχειρήσουν να υποστηρίξουν την άποψη ότι έφθασε το τέλος του Μνημονίου και θα αρχίσουν να προβάρουν-προβάλλουν εντός και εκτός της χώρας εικόνες μιας αισιόδοξης επόμενης μέρας. Η διάψευση από την ευρωπαϊκή πολιτική ηγεσία και τις αγορές υπήρξε άμεση και απόλυτη.

Νοέμβριος

Η Ά. Μέρκελ και το ΔΝΤ μιλούν για ένα νέο Μνημόνιο, διάρκειας τουλάχιστον ενός έτους. Η αντίδραση αυτή των Ευρωπαίων εταίρων στους χειρισμούς της κυβέρνησης θα οδηγήσουν σε περαιτέρω απομάκρυνση της κοινής γνώμης από αυτήν και θα ανοίξουν το δρόμο για τις εκλογές. Η Νέα Δημοκρατία, που για μήνες υποστήριζε με έμφαση ότι ο κύκλος της κρίσης είχε κλείσει για τη χώρα και συνέβαλε στην παγίωση αυτής της πεποίθησης στην κοινή γνώμη, τώρα θα επιλέξει να επαναφέρει στο επίκεντρο της πολιτικής αντιπαράθεσης το φόβο της ολικής καταστροφής. Ένα φόβο που η κοινή γνώμη είχε καταλήξει να πιστέψει ότι ανήκε στο παρελθόν. Η κοινωνία μοιάζει να αρνείται ακόμα και να ακούσει αυτή την αποστροφή, θεωρώντας ότι αυτός ο κύκλος έχει κλείσει οριστικά. Χαρακτηριστικό της αντίδρασης είναι ότι το 62% των πολιτών θα δηλώσει εκείνη τη στιγμή ότι «δεν επιθυμεί την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας από την παρούσα βουλή».

Δεκέμβριος

Η κυβέρνηση αιφνιδιάζει ανακοινώνοντας την επίσπευση της εκλογής του ΠτΔ. Διακινείται μια σειρά από φήμες, για πιέσεις και κίνητρα προς διάφορους βουλευτές της αντιπολίτευσης, προκειμένου να ψηφίσουν τον Σ. Δήμα για Πρόεδρο, σενάρια τα οποία μάλιστα η κοινή γνώμη σε μεγάλο βαθμό (69%) θεωρεί πιθανό να ισχύουν.

Όλα δείχνουν ότι η χώρα οδηγείται σε πρόωρες βουλευτικές εκλογές. Οι αξιωματούχοι της Τρόικας θα σπεύσουν να ξεκαθαρίσουν με δηλώσεις όπως αυτή του επικεφαλής της ΕΚΤ Μ. Ντράγκι ότι «κάθε νέα κυβέρνηση θα πρέπει να σεβαστεί τις δεσμεύσεις των προκατόχων της», ενώ επανέρχεται στη δημόσια ατζέντα το ενδεχόμενο ενός «Grexit». Ο Σύριζα θα σπεύσει να επιβεβαιώσει την προσήλωσή του στο ευρωπαϊκό ιδεώδες, επιχειρώντας να καθησυχάσει και την εγχώρια κοινή γνώμη, που δηλώνει σταθερά τον προσανατολισμό της προς την ΕΕ και το ευρώ, (69% και 67% αντίστοιχα).

Η προεκλογική περίοδος θα ξεκινήσει, με τους δύο διεκδικητές της εξουσίας να αντιπαρατίθενται σε ένα δίπολο που διαμορφώνεται μεταξύ φόβου και ελπίδας. Μέσα σε αυτό το κλίμα, το ένα τρίτο των πολιτών δηλώνουν ότι έχουν δημιουργήσει ένα μικρό απόθεμα τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης «για την περίπτωση που κάτι δεν πάει καλά στο μέλλον», ενώ είναι πολλοί εκείνοι που εμφανίζονται έτοιμοι να εγκαταλείψουν τη χώρα αν βρουν μια καλή ευκαιρία στο εξωτερικό (54%). Στον αντίποδα, κάποιοι άλλοι εμφανίζονται έτοιμοι για τη μεγάλη «αλλαγή», ακόμα και αν αυτή συνοδεύεται από υψηλό ρίσκο. Ο Σύριζα φαίνεται να είναι σε θέση να γίνει ο κυρίαρχος φορέας αυτής της τάσης, καθώς για ένα σημαντικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας (42%) αποτελεί σαφώς «ένα κόμμα αλλαγής και προόδου».

Το Ερευνητικό Πρόγραμμα Ελλάδα 2.0 της qed

Το project Ελλάδα 2.0 της qed, από το 2009 που ξεκίνησε, εξετάζει τάσεις και μεταβολές της ελληνικής κοινωνίας μέσα στην κρίση. Τα ποσοτικά δεδομένα στηρίζονται σε συστηματικά επαναλαμβανόμενη πανελλαδική έρευνα που καταγράφει τις στάσεις του κοινού (18-65 ετών) σε περισσότερες από 500 μεταβλητές. Κατά τη διάρκεια του 2014 πραγματοποιήθηκαν συνολικά περισσότερα από 4.500 ερωτηματολόγια.

Ο Γιώργος Μαυρογένης (PhD) είναι πολιτικός επιστήμονας, σύμβουλος κοινωνικοπολιτικής έρευνας και επικοινωνίας. Είναι επιστημονικός σύμβουλος του τμήματος κοινωνικοπολιτικών ερευνών της qed και του προγράμματος Ελλάδα 2.0.