Επαγγελματισμός στην πολιτική;

Ξέρω ότι το ερώτημα προκαλεί, στην καλύτερη περίπτωση, σκεπτικισμό και απόρριψη τόσο από τη δεξιά όσο και την αριστερή πλευρά του πολιτικού φάσματος. Οι αιτιολογίες ποικίλουν: Από εννοιολογικές συγχύσεις και παρανοήσεις μέχρι ιδεολογικές αγκυλώσεις σχημάτων και προσώπων που έχουν μείνει προσκολλημένοι στα προτάγματα του προηγούμενου αιώνα, ο επαγγελματισμός στην πολιτική αντιμετωπίζεται καχύποπτα.

Συνδυάζονται η πολιτική με τον επαγγελματισμό και πόσο;

Κι όμως η πραγματικότητα είναι επίμονη. Στο δικό μας παράδειγμα, που κυριάρχησε στα ΜΜΕ την περασμένη εβδομάδα, εάν ήταν η δεν ήταν έλλειψη επαγγελματισμού η καθολικά καταδικαστέα συμπεριφορά του βουλευτή απέναντι στον εργαζόμενο του αεροδρομίου, δεν δόθηκαν επαρκείς απαντήσεις. Ως τέτοιες θα αντιλαμβανόμουν απαντήσεις που διαφοροποιούνται είτε από τις πολιτικές είτε από ευκαιριακά ψυχογραφήματα του ήρωα του συμβάντος. Θα ήθελα απαντήσεις στο κατά πόσον η συγκεκριμένη κατηγορία συμπολιτών μας, οι πολιτικοί, δηλαδή, διαθέτουν επαγγελματισμό, τι συγκεκριμένες δράσεις αναλαμβάνουν τα κόμματά τους γι αυτούς ώστε να εκπαιδευτούν όχι σε μια απλή αυτοσυγκράτηση στην οποία είναι υποχρεωμένος κάθε επαγγελματίας να ασκείται αλλά σε μια στάση ευθύνης έναντι στάσεων και συμπεριφορών που παραπέμεπουν σε κοινωική ανευθυνότητα. 

Θεωρώ, δε, την βελτίωση του επαγγελματισμού των πολιτικών απόλυτη προτεραιότητα σε μια σειρά στην οποία ακολουθούν οι 11.395 αιρετοί και οι 1594 πρόεδροι και μέλη ΔΣ εταιριών του Δημοσίου, οι 4000 δικαστές και οι 51.000 αστυνομικοί. Στη λίστα πρέπει να περιληφθούν όλοι όσοι μπορούν να ασκήσουν βία σε απλούς πολίτες, επικαλούμενοι την επαγγελματική ιδιότητά τους. 

Ξανακοίταξα, επ’ ευκαιρία, τις τρέχουσες οριοθετήσεις του επαγγελματισμού σε λαϊκά κι επιστημονικά αναγνώσματα τις οποίες και υπενθυμίζω εν συντομία:

Κατ’ αρχάς, υπάρχουν διάφοροι ορισμοί που αναφέρονται στο τι είναι επαγγελματισμός. Άλλοι εξ αυτών δεν έχουν καμία αναλυτική αξία (πχ «επαγγελματίας είναι εκείνος που ασκεί το επάγγελμά του κατά τον πρέποντα τρόπο» η «κάποιος έχει επαγγελματική ικανότητα όταν ακολουθεί ένα σύνολο κανόνων και αξιών και αναπτύσσει συνεχώς τις διαπροσωπικές του δεξιότητες»), ενώ άλλοι ορίζουν τον επαγγελματισμό με τη βοήθεια εξω-επαγγελματικών εννοιών και διαδικασιών (ηθικών, επιχειρησιακών, πολιτικών). Βλέπε, για παράδειγμα, από τις παρακαταθήκες του κινήματος της Ποιότητας, τον ορισμό του επαγγελματία ως εκείνου που «δημιουργεί μια θετική εντύπωση στον πελάτη». Άλλοι, πάλι, ορισμοί επαναλαμβάνουν αόριστα, ένα διαδικαστικό κριτήριο, όπως ότι οι συγκεκριμένες ιδιότητες που χαρακτηρίζουν έναν επαγγελματία «πρέπει να συνδυάζονται με κάποιον ομαδικό τρόπο».

Η συντριπτική πλειοψηφία των ορισμών περιλαμβάνει ιδιότητες και χαρακτηριστικά που έχουν ως μέτρο μια ιδεαλιστική κι όχι μια κοινωνιολογική νοηματοδότησή τους. Όταν, για παράδειγμα, μεταξύ των αρχών του επαγγελματισμού συμπεριλαμβάνεται ο κανόνας ότι πρέπει να είσαι ακριβής στα ραντεβού σου, να σέβεσαι τα χρονοδιαγράμματα της δουλειάς σου καθώς και τον χρόνο των άλλων, ο σεβασμός ή η παραβίασή του, εξαρτάται από την αυστηρότητα ή την χαλαρότητα που διέπει την αντίληψη και πρακτική μιας συγκεκριμένης κοινωνίας η επαγγελματικής ομάδας απέναντι στον χρόνο.

Το ίδιο ισχύει και για την περίπτωση του κανόνα που επιτάσσει να μένεις συγκεντρωμένος και να επικεντρώνεσαι στον στόχο της δουλειάς σου. Αλλά και ο σεβασμός στον ενδυματολογικό κώδικα ο οποίος σε μερικά επαγγέλματα αξιολογείται ως ύψιστης σημασίας, αφού το τελετουργικό αποτελεί ουσιώδη τύπο του ίδιου του επαγγέλματος (βλ. τις ρόμπες των δικαστών η τα άμφια των ιερέων), συναρτάται προς την ένταση του κοινωνικού δεσμού μεταξύ του συγκεκριμένου επαγγέλματος και της κοινωνίας.

Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για ένα ακόμη στοιχείο του επαγγελματισμού, να δημιουργεί, δηλαδή, ο επαγγελματίας εμπιστοσύνη στους άλλους που έρχονται σε επαφή μαζί του. Αυτό προϋποθέτει, όμως, ότι εκείνος που το επιδιώκει πρέπει να διαθέτει επικοινωνιακές ικανότητες, τις οποίες πρέπει να αναπτύσσει διαρκώς. Το ίδιο, εξω-κοινωνικό κριτήριο ισχύει και για τις οργανωτικές ικανότητες που πρέπει να διαθέτει ένας επαγγελματίας, όπως το να μπορεί να κατανέμει καθήκοντα, να επιμερίζει την εργασία και να παρακολουθεί την εφαρμογή τους. Όλα αυτά παραπέμπουν στα κλασικά εγχειρίδια των πρωθιερέων του μάνατζμεντ, Τέηλορ και Φαγιόλ, ορισμένα δε, που αναφέρονται σε επαγγελματίες του δημόσιου τομέα είναι εμπλουτισμένα με προτάγματα της οργανωτικής θεωρίας και της συστημικής θεωρίας. Ένα σετ προσεγγίσεων που προσελκύουν, επίσης, το ενδιαφέρον είναι εκείνες που εντοπίζουν στον επαγγελματία στοιχεία Ηγεσίας (όπως, να δίνει το παράδειγμα, να δημιουργεί σέβας στον άλλον, να είναι ειλικρινής και να δημιουργεί την αίσθηση στους τρίτους ότι μπορουν να τον εμπιστευτούν).

Η εναλλαγή των κανόνων και των ρόλων παραπέμπει στη ανάλυση του επαγγελματισμού ως ένα υπόδειγμα ρόλων.

Εκείνο το μέγεθος το οποίο, όμως, νοηματοδοτεί σε κάθε κοινωνικό σχηματισμό και συγκυρία, τον επαγγελματισμό είναι το νόημα που δίνει ο κυρίαρχος αξιακός δυαδικός κώδικας. Στη δική μας χώρα, η μια πλευρά του βασικού κώδικα αξιών είναι το φιλότιμο ενώ στην άλλη η έλλειψή του. Το φιλότιμο ως μια αρχή μοναδική και δυσερμήνευτη από τους μη Έλληνες αναδείχνεται ως απόσταγμα των πολιτισμικών και ιστορικών προτύπων ανθρώπων και ομάδων που οριοθετούν την πορεία του ελληνισμού στον χρόνο.

Παρά τα περί του αντιθέτου λεγόμενα που θεωρούν την κατεδάφιση των ιδιαίτερων αξιακών κωδίκων υπό την πίεση της παγκοσμιοποίησης ως ανεπίστρεπτη, θεωρώ και βιώνω καθημερινά πάρα πολλές ατομικές και ομαδικές αντιδράσεις και πράξεις που το νόημά τους επικαθορίζεται από το φιλότιμο.

Αυτές πρέπει να αναδείξουν τα κόμματα και οι μηχανισμοί εξουσίας, επιδιώκοντας την κατίσχυσή τους έναντι των εγωϊστικών και αυταρχικών συμπεριφορών. Το φιλότιμο ως νοηματοδοτούσα αξία και πρακτική της ελληνικότητας μπορεί να αποτελέσει μια αποτελεσματική άμυνα απέναντί τους.