Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων: Για τις γυναίκες που δεν επιλέγουν τον δρόμο, αλλά αναγκάζονται να τον ακολουθήσουν

Ένα ζεστό απόγευμα, στο μέσο ενός αυγουστιάτικου καύσωνα το καλοκαίρι του 2015, μετά την ολοκλήρωση της δράσης των Γιατρών του Κόσμου για τις δεκάδες άστεγες οικογένειες προσφύγων που είχαν κατασκηνώσει στο Πεδίον του Άρεως, μεταβήκαμε με την κινητή μονάδα υγείας μας στη συμβολή της οδού Πατησίων με την οδό Καυταντζόγλου, εκεί όπου είχαμε λάβει πληροφόρηση πως για αρκετές ημέρες ζούσε μια γυναίκα σε ένα πολύχρωμο παγκάκι εντός του Πάρκου Φιξ.

Ήταν μία από τις πολλές γυναίκες που εκείνο το καλοκαίρι κατέφθαναν από τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου, όχι για διακοπές, αλλά για προστασία και επιβίωση. Μετέβαιναν στην πρωτεύουσα χαμένες στη μετάφραση και εκτεθειμένες στον υπαρκτό κίνδυνο εκμετάλλευσης και κακοποίησης.

Κατά την πρώτη προσέγγιση της ομάδας, διαπιστώσαμε ότι δεν επρόκειτο για μια μεγάλη γυναίκα, αλλά για ένα μοναχικό νεαρό κορίτσι από το πολύπαθο Κέρας της Αφρικής, με καταγωγή από τη Σομαλία. Ένα κορίτσι που μόλις είχε ενηλικιωθεί κι ωστόσο διένυε ήδη τον έκτο μήνα κύησης.

Ήταν διψασμένο και πεινασμένο, κοιμόταν στο πάρκο για παραπάνω από 15 ημέρες. Με βεβαιότητα έπρεπε να απομακρυνθεί άμεσα από το πάρκο και να μετακινηθεί σε ένα προστατευτικό περιβάλλον, δυστυχώς όμως οι κρατικές υπηρεσίες δεν ήταν διαθέσιμες μετά τις 17:00 και σε λίγη ώρα νύχτωνε.

Επίσης, δεν έφερε μαζί της κάποιο νομότυπο διοικητικό έγγραφο, παρά μόνο μία φωτοτυπία διαβατηρίου και ένα ιατρικό έγγραφο που επιβεβαίωνε την κατάσταση της υγείας της. Το κορίτσι ενημερώθηκε για το ενδεχόμενο τοποθέτησής του στο στεγαστικό πρόγραμμα των Γιατρών του Κόσμου και, αφού συμφώνησε, την ίδια νύχτα κοιμήθηκε σε ένα ασφαλές και προστατευμένο περιβάλλον.

Για τα κορίτσια - πρόσφυγες κόντρα σε όλες τις πιθανότητες

Οι επόμενες ημέρες κύλησαν με μια ανείπωτη μάχη με μόνο αντίπαλο τη γραφειοκρατία ώστε να μπορέσει να υποβάλει άμεσα την αίτηση ασύλου και να έχει απρόσκοπτη πρόσβαση στο σύστημα υγείας για έναν ασφαλή τοκετό. 

Η ιστορία αυτού του κοριτσιού καθώς και χιλιάδων άλλων κοριτσιών και γυναικών πηγάζει μέσα από τον φαύλο κύκλο της ανισότητας των φύλων και της έμφυλης βίας. Για τα περισσότερα κορίτσια από το Κέρας της Αφρικής η έμφυλη βία που υπόκεινται στις χώρες τους, τις οδηγεί στον αναγκαστικό εκτοπισμό και στην αναζήτηση βοήθειας και προστασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου όμως πολύ συχνά ο κίνδυνος θυματοποίησης και στίγματος μπορεί να εντοπίζεται εντός της ίδιας τους της κοινότητας, στα οικεία τους πρόσωπα, ενίοτε και στις κρατικές υπηρεσίες και στον χώρο εκπαίδευσης ή εργασίας τους.

Η γραφειοκρατική αντίσταση και οι σοβαροί κίνδυνοι που ελλοχεύουν για την προστασία αυτών των ευάλωτων περιπτώσεων ώθησαν τους Γιατρούς του Κόσμου να σχεδιάσουν, να ανεύρουν πόρους και να υλοποιήσουν ένα πρόγραμμα με επίκεντρο τις γυναίκες και τα κορίτσια που δεν έχουν εναλλακτική πέρα από το να ακολουθούν τον επικίνδυνο δρόμο της προσφυγιάς.

Σήμερα τα εμπόδια για την προστασία αυτών των ευάλωτων περιπτώσεων παραμένουν ενεργά, καθώς οι υπηρεσίες επείγουσας συνδρομής και παρέμβασης στην κρίση είναι ισχνές. Αν και η Ελλάδα έχει ενσωματώσει το σχετικό ευρωπαϊκό δίκαιο στην εθνική νομοθεσία, αυτό που παρατηρείται είναι μερική ή επιλεκτική εφαρμογή του προστατευτικού πλαισίου, γεγονός που αγγίζει εξίσου πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και τον εθνικό πληθυσμό, καθώς η έμφυλη βία λαμβάνει επιδημικές διαστάσεις και η πρόσβαση σε άμεση στεγαστική μέριμνα δεν είναι εφικτή.  

Σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία της Eurostat, εκτιμάται ότι ο αριθμός νέων αιτήσεων ασύλου στην ΕΕ το 2023 ανήλθε στις 1.048.900, σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με την περίοδο 2015-2016, ενώ στην Ελλάδα, που παραμένει μία από τις κύριες πύλες εισόδου για τους αιτούντες άσυλο, η δημογραφική σύνθεση του πληθυσμού τεκμηριώνει την αναγκαιότητα άμεσης προστασίας των ευάλωτων προσώπων καθώς οι γυναίκες και τα παιδιά αντιστοιχούν σχεδόν στο 50% των αιτούντων άσυλο μόνο το πρώτο τρίμηνο του 2024.

Μια μικρή δομή υποδοχής που ενισχύει την αξιοπρέπεια των κοριτσιών

Το Ανοικτό Κέντρο Διαμονής για ευάλωτες γυναίκες αιτούσες άσυλο και τα παιδιά τους “A Step Forward” σχεδιάστηκε και λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτει με αμεσότητα και ευελιξία τις υλικές και άυλες ανάγκες αυτών των γυναικών, και παράλληλα συνιστά μια καλή πρακτική, μια εναλλακτική πρόταση για τη δημόσια πολιτική Υποδοχής αιτούντων άσυλο στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Είναι μια μικρή και αποτελεσματική δομή υποδοχής, ενταγμένη στον αστικό ιστό, που πλαισιώνει και ενισχύει την αξιοπρέπεια και την αυτοδυναμία αυτών των γυναικών προς την κοινωνική ένταξη.

Οι Γιατροί του Κόσμου συνεχίζουν και το 2024 να κάνουν «Ένα Βήμα Μπροστά» εγκαινιάζοντας τον νέο κύκλο λειτουργίας του Ανοικτού Κέντρου Διαμονής προσφέροντας ολοκληρωμένες υπηρεσίες υλικής βοήθειας, ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, νομικής συμβουλευτικής, κοινωνικού προσανατολισμού, ένταξης και φροντίδας υγείας σε ευάλωτες γυναίκες και τα παιδιά τους.

Το έργο «A Step Forward» Ανοικτό Κέντρο Διαμονής για ευάλωτες γυναίκες αιτούσες άσυλο και τα παιδιά τους υλοποιείται μέσα από τη συνεργασία μεταξύ της Ειδικής Γραμματείας Μετανάστευσης της Ελβετίας, του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου της Ελλάδας και των Γιατρών του Κόσμου, στο προγραμματικό πλαίσιο «Πρόγραμμα Συνεργασίας Ελβετίας-Ελλάδας 2023-2026» για τη μείωση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων.