Έζησα κάποτε σ’ αυτή την πόλη 8 χρόνια. Ήταν από τότε η πιο ζωντανή πρωτεύουσα της Ευρώπης γιατί ήταν μια πόλη πολύχρωμη και ανεκτική. Γνώρισα αυτά τα χρόνια πολλούς άραβες και μουσουλμάνους. Στο πανεπιστήμιο, η «αδελφή» πολιτική οργάνωση μ’ εκείνη που ήμουν εγώ τότε, ήταν Τούρκοι. Οι συγκάτοικές μου είχαν ερωτευτεί Ιρανούς. Η καλύτερή μου φίλη παντρεύτηκε έναν Αιγύπτιο. Διαβάζαμε Liberation, πηγαίναμε στις συναυλίες των Stranglers και βλέπαμε στο γήπεδο την Παρί Σεν Ζερμέν. Δεν θυμάμαι ούτε μια φορά στα 8 χρόνια να έκανα μια συζήτηση για θρησκείες. Τα πράγματα στις μουσουλμανικές χώρες δεν «είναι» έτσι. Έγιναν έτσι. Η ιδέα που είχαμε για τη διαρκή εξέλιξη αποδείχτηκε λανθασμένη. Τα πράγματα κάποτε πηγαίνουν προς τα πίσω. Η απάντηση στα τριτοκοσμικά καθεστώτα ήταν ο πραγματικός μεσαίωνας. Κάποτε οι νέοι της Δύσης υποστήριζαν τον Χομεϊνί και την Ιρανική επανάσταση, γιατί έριξε το καθεστώς του Σάχη. Το μάθημα το έχουμε πάρει. Κάθε «ριζοσπαστική» εξέγερση δεν είναι εξ ορισμού προοδευτική. Μπορεί να υπόσχεται επιστροφή σε μια χειρότερη φρίκη.
Είναι σίγουρα επικίνδυνο να συγχέεις τον ολοκληρωτισμό με φυλές και θρησκευτικά πιστεύω. Να αντιμετωπίζεις τον ισλαμοφασισμό στοχεύοντας τους μετανάστες που συνωστίζονται στους φράχτες και τα σύνορα, ακριβώς για να γλιτώσουν από τον ισλαμοφασισμό. Τη στιγμή που στα θύματα των πρόσφατων επιθέσεων περιλαμβάνονται ένας μουσουλμάνος αστυνομικός, ένας μουσουλμάνος διορθωτής στο Charlie Hebdo, μια αντιγιέζα δημοτική αστυνομικός και 4 εβραίοι. Και ήρωας στη Γαλλία είναι ένας μουσουλμάνος που έσωσε κρύβοντας στο ψυγείο τους πελάτες του εβραϊκού σούπερ μάρκετ. Ένας μουσουλμάνος που δούλευε σ’ ένα εβραϊκό παντοπωλείο και ένας μουσουλμάνος που φύλαγε ένα περιοδικό το οποίο ειρωνευόταν τα ιερά και τα όσια της θρησκείας του. Ο κόσμος είναι πιο πολύπλοκος και πιο πολύχρωμος απ’ όσο νομίζουμε. Ευτυχώς.
Είναι το ίδιο επικίνδυνη όμως και ευνουχιστική η ρητορική εκείνων των επαγγελματιών «φίλων των μεταναστών» που απέναντι στην επίθεση του ολοκληρωτισμού βρίσκουν πάντα πρόχειρα μερικά «αλλά» στις ευθύνες της Δύσης. Φταίει η αποικιοκρατία, ο ιμπεριαλισμός, φταίει ό,τι συνέβη πριν μισό ή έναν αιώνα. Φταίει η Δύση που δεν κατάφερε να ενσωματώσει τους μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς. Μιλάνε συνέχεια με τέτοιο τρόπο για τα παρισινά μπανλιέ και τους «αποκλεισμένους» νέους, που νομίζεις ότι τα παρισινά προάστια είναι η κόλαση. Τα 9 δέκατα του παγκόσμιου πληθυσμού θα ονειρεύονταν να ζήσουν στις κοινωνικές συνθήκες που ζουν οι πολίτες της Γαλλίας εκεί. Δεν είναι άσχετο όμως ότι οι ίδιοι περίπου άνθρωποι θεωρούν επίσης την Ευρώπη «γερμανικό σφαγείο», Νταχάου, Κόλαση. «Αυτοί οι νέοι είναι στρατιωτικοποιημένοι από τη βία μας» γράφει κάποιος, αντιστρέφοντας εντελώς την πραγματικότητα. Η βία είναι της δημοκρατίας και ο φασισμός είναι απλώς η απάντηση. Όταν βέβαια έχεις φωνάξει τόσες φορές «το χειρότερο είδος βίας είναι η φτώχεια», η κεκτημένη ταχύτητα δεν σ’ αφήνει να δεις το αίμα.
Πρέπει, λοιπόν, αν «είμαστε όλοι Charlie», να πούμε καθαρά μια απάντηση στο δικό μας Ισλάμ: Όχι, «τρομοκράτης δεν είναι οι τράπεζες» και «βία δεν είναι η ανεργία». Βία είναι να σε χτυπάνε, να σε καίνε, να σε δολοφονούν. Βία είναι να πληγώνεις το ανυπεράσπιστο σώμα του άλλου. Δεν υπάρχει «τυφλή βία» και ανοιχτομάτα, όποιος διαβαθμίζει και σχετικοποιεί τη βία, σε «συμβολική», «ήπιας μορφής, χαμηλής έντασης», «δικαιολογημένη οργή», το μόνο που κάνει είναι να τη νομιμοποιεί. Η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός, η ρητορική του μίσους οδηγούν πάντα στη βία. Και η βία στο αίμα.
Στο τελευταίο κείμενο του 2014, το αμέσως προηγούμενο απ’ αυτό, υπάρχει μια πρόταση, ανατριχιαστική αν τη διαβάσεις μετά τη δολοφονία της δημοσιογραφικής ομάδας του Charlie Hebdo: «Η βία των τζιχαντιστών προκαλεί φρίκη όχι γιατί είναι των εχθρών. Αλλά γιατί επιστρέφει τον πολιτισμό σ’ ένα μεσαίωνα που έχει ξεπεράσει. Η διαιώνιση της πολιτικής βίας στην ελληνική δημοκρατία δεν είναι θέμα ριζοσπαστισμού, είναι πρόβλημα καθυστέρησης». Τώρα, λίγες μέρες μετά τα γεγονότα στο Παρίσι, μπορούμε όλοι να δούμε, έχουμε ένα παράδειγμα, για το πώς αντιμετωπίζουν οι δημοκρατικές κοινωνίες την πολιτική βία, το θάνατο, τα όπλα. Ενωμένοι δεξιοί κι αριστεροί, χριστιανοί, μουσουλμάνοι, εβραίοι, λευκοί, μαύροι, κίτρινοι, σε μια σιωπηλή διαδήλωση, λένε ένα πράγμα: Το αδιανόητο δεν θα περάσει. Στη δημοκρατία ξέρουμε να ξεχωρίζουμε τα λόγια από τα έργα. Μπορούμε όλοι να λέμε ό,τι θέλουμε, αλλά έχει τελειώσει πια η εποχή που κάποιος θα επιβάλλει αυτό που λέει αυτός με ένα καλάσνικοφ. Έπειτα, ας μπει κάποιος στα social media κι ας θυμηθεί όσα γράφονταν τότε που τρεις άνθρωποι κάηκαν ζωντανοί στη Μαρφίν.
Η Ευρώπη νομίζει ότι έχει αφήσει το μεσαίωνα πίσω της. Δεν είναι τόσο εύκολο. Και όλοι αυτοί του «βία είναι η φτώχεια» και του «ναι μεν αλλά», αυτοί που ακόμα κι όταν η δημοκρατία δέχεται επίθεση αναζητούν τις ευθύνες στη δημοκρατία, είναι τα παρωχημένα, καλομαθημένα υπόλοιπα της προηγούμενης ιστορικής περιόδου. Της δυτικής παντοδυναμίας, της πανίσχυρης σε όλο τον πλανήτη Ευρώπης που ένα μόνο πρόβλημα είχε, να μοιράσει ακόμα περισσότερα στους λαούς της. Οι γεμάτες «κατανόηση» απέναντι στον ισλαμοφασισμό αντιδράσεις τους είναι στην πραγματικότητα ναρκισσιστικές, ένας άλλος οριενταλισμός. Δεν μπορεί, εμείς οι ισχυροί θα φταίμε. Είναι αντιδράσεις πολυτελείας, καλομαθημένες μέσα στη ρομαντική τους αφέλεια. Γιατί τα αραβογαλλάκια των προαστίων είναι «αποκλεισμένα», δεν έχουν iphone 6 και δουλειά γραφείου; Γιατί είναι «ματαιωμένα από τα δικά μας αδιέξοδα»; Φταίει το σύστημα. Την ίδια στιγμή, το πιο δημοκρατικό, το πιο ελεύθερο, με τη μεγαλύτερη κοινωνική πρόνοια μέρος του πλανήτη, δέχεται επίθεση. Και κάποιοι κατηγορούν την Ευρώπη και τώρα ακόμα.
Η Ευρώπη νόμισε ότι έχει περάσει τον κίνδυνο. Η αξία της ανθρώπινης ζωής αναγνωρίστηκε ως το πιο πολύτιμο αγαθό, οι νίκες εναντίον του φασισμού εφησύχασαν τις κοινωνίες μας, πιστέψαμε ότι η δημοκρατία είναι ανίκητη, ότι εμείς πια θα αλλάζουμε πολιτικές και κυβερνήσεις μόνο με εκλογές. Όμως ο ολοκληρωτισμός είναι πάντα εδώ. Θα παίρνει άλλες μορφές, πολιτικές, θρησκευτικές, φυλετικές, αδιάφορο. Γιατί οι άνθρωποι είναι ατελή όντα και οι πιο ελλιπείς προσωπικότητες πάντα θα βρίσκουν ελκυστικά τα συστήματα που έχουν απάντηση για τα πάντα, που υπόσχονται οριστικές λύσεις, που προσφέρουν ευδιάκριτους εχθρούς για να εκτονώσεις το μίσος σου, θεούς για να πιστέψεις τυφλά, αρχηγούς να ακολουθήσεις κι έναν κόσμο εύκολο, άσπρο-μαύρο, πιο απλό και πιο κατανοητό από το σημερινό κόσμο τον πολύπλοκο και γεμάτο αμφιβολίες.
Είναι φανερό ότι μπλέξαμε. Ο κόσμος μας έχει πάρει επικίνδυνες τροχιές και είναι αφέλεια να νομίζουμε ότι γι’ αυτό φταίνε μόνο οικονομικές αιτίες. Η εικονική πραγματικότητα που ανταγωνίζεται πια ευθέως την πραγματική ζωή, η ιλιγγιώδης ανάπτυξη της γνώσης που έχει γίνει πια ακατανόητη για το μέσο άνθρωπο, η ανασφάλεια που προκαλούν οι ταχύτητες της διαδικτυακής σύνδεσης της ανθρωπότητας, η μετάβαση σε νέα μορφή οικονομίας, μπορούν επίσης να εξηγήσουν τα φαινόμενα απόδρασης από τη νεωτερικότητα και την επιστροφή σε παλιότερους κόσμους. Η Ευρώπη μπορεί να τα συζητήσει όλα αυτά. Όμως η δημοκρατία δεν μπορεί μόνο να συζητάει. Πρέπει να αμυνθεί απέναντι στον ισλαμοφασισμό και σε κάθε είδος ολοκληρωτισμού. Και αυτό δεν γίνεται μόνο με θεωρίες. Πολύ πριν φτάσουμε να αντιμετωπίζουμε τα καλάσνικοφ, οι κοινωνίες μας πρέπει να είναι ξεκάθαρες κάθε μέρα, σε κάθε περίσταση: Η δημοκρατία, ο τρόπος ζωής μας είναι αυτός, εδώ έχει φτάσει ο πολιτισμός μας και δεν το διαπραγματευόμαστε, δεν κάνουμε εκπτώσεις, δεν δείχνουμε καμία κατανόηση στον πρωτογονισμό, θα υπερασπίσουμε τη δημοκρατία χωρίς καμία αμφιταλάντευση. Χωρίς λάθη, γιατί ξέρουμε ότι η ξενοφοβία ενισχύει τη μισαλλοδοξία, αλλά και χωρίς κατευνασμούς. Η δημοκρατία οφείλει να αποκρούσει το αδιανόητο χωρίς καμία ανοχή.
14°
