Ευρωεκλογές 2024: τάσεις και προβλέψεις

Μεταξύ 6 και 9 Ιουνίου 2024 , οι πολίτες σε όλη την ήπειρο θα ασκήσουν το δημοκρατικό τους δικαίωμα για να διαμορφώσουν το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα είναι μια σημαντική στιγμή, καθώς τα νέα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (τώρα 705 αλλά θα αυξηθούν σε 720 μετά τις εκλογές) θα διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής, της νομοθεσίας και της συνολικής κατεύθυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το μέλλον· ή τουλάχιστον μέχρι τη λήξη της θητείας τους το 2029.

Από το 2009, οι Ευρωπαίοι πολίτες ψηφίζουν απευθείας για να αναδείξουν τους βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (ΕΚ) που είναι εκπρόσωποι εθνικών πολιτικών κομμάτων· ο αριθμός των βουλευτών της κάθε χώρας αντιστοιχεί στο μέγεθος του πληθυσμού της. Τα περισσότερα εθνικά κόμματα είναι συνδεδεμένα με πανευρωπαϊκές πολιτικές ομάδες, οι οποίες παίρνουν τη θέση τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμφώνως προς τη γενική τους κατεύθυνση: αριστερά, κέντρο, δεξιά κτλ. Υπάρχουν ωστόσο και κάποιοι ανένταχτοι.

Η βασική πτυχή και τα διακυβεύματα των εκλογών του προσεχούς Ιουνίου συνδέονται με την οικονομική ανάκαμψη και βιώσιμη ανάπτυξη. Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2024 πρόκειται για άλλη μια φορά να διεξαχθούν σε μια εποχή σημαντικών προκλήσεων κυρίως λόγω του πολέμου τριβής Ρωσίας-Ουκρανίας, της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης και των αμερικανικών εκλογών του προσεχούς Νοεμβρίου. Από τις προηγούμενες εκλογές του 2019, η Ευρώπη πέρασε από διάφορες περιπέτειες (μεταξύ των οποίων την πανδημία COVID-19), ενώ εντάθηκαν οι ανησυχίες για την κλιματική αλλαγή και έγιναν προσπάθειες να γίνει ενεργειακά ανεξάρτητη. Αυτές οι συνθήκες έχουν διαμορφώσει τις πολιτικές αφηγήσεις και την κοινή γνώμη: όλα τα πολιτικά κόμματα εστιάζουν στην οικονομική ανάκαμψη, στη δημιουργία θέσεων εργασίας, στη βιώσιμη ανάπτυξη και στην ενίσχυση της ενιαίας αγοράς της ΕΕ. Αυτά τα ζητήματα φαίνεται να βρίσκονται όλο και περισσότερο στο επίκεντρο, σε αντίθεση με τις προσπάθειες για την κλιματική αλλαγή και την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές που κυριαρχούσαν μέχρι πρότινος στη θεσμική ατζέντα. Αυτό επιβεβαιώθηκε κι από την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen, η οποία, στην ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης στις 14 Σεπτεμβρίου 2023, τόνισε τη βιομηχανική πολιτική, την ανταγωνιστικότητα και την αντιμετώπιση των ψηφιακών κινδύνων ως κύριες προτεραιότητες για το τελευταίο έτος της θητείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ενώ πολλά κράτη μέλη ασκούν έντονη πίεση για να ληφθούν ριζικά μέτρα αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται να αναγνωρίζει την ανάγκη για μια «ρυθμιστική παύση» προκειμένου να αξιολογηθεί ο αντίκτυπος της ισχύουσας νομοθεσίας για το κλίμα: οι πολίτες ανησυχούν περισσότερο για το ότι τα μέτρα για το κλίμα γίνονται υπερβολικά ακριβά, ενώ η (άκρα) δεξιά επωφελείται από αυτή την αδιαφορία για το περιβάλλον. Ίσως πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη διευκόλυνση της πράσινης μετάβασης με οικονομική στήριξη αντί της εισαγωγής πρόσθετων πράσινων πολιτικών στο υπάρχον πλαίσιο.

Στο μεταξύ, η ψηφιακή επανάσταση συνεχίζει να μεταμορφώνει τις κοινωνίες και τις οικονομίες και η προστασία των δεδομένων, τα δικαιώματα της ιδιωτικής ζωής και η υπεύθυνη τεχνητή νοημοσύνη θα παραμείνουν σίγουρα προτεραιότητες. Αλλά, οι Ευρωπαίοι, εκτός από την οικονομία —την τσέπη τους δηλαδή— ενδιαφέρονται για την προστασία του τρόπου ζωής τους: παρά τη σταθερότητα των σοσιαλιστικών δυνάμεων, είναι πιθανό το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ) να κερδίσει τις περισσότερες έδρες, ακολουθούμενο από τους Σοσιαλιστές και Δημοκράτες (S&D). Ο μέχρι προσφάτως τρίτος μεγαλύτερος συνασπισμός κομμάτων, η ομάδα Renew Europe, αναμένεται να χάσει έδρες, με τη δεξιά λαϊκιστική ομάδα Identity and Democracy (ID) να προβάλλεται επί του παρόντος στην τρίτη θέση. Η συντηρητική εθνικιστική ομάδα ECR είναι η έκτη δύναμη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αλλά ίσως έχει την ευκαιρία να γίνει η τρίτη μεγαλύτερη ομάδα. Οι Πράσινοι/Ευρωπαϊκή Ελεύθερη Συμμαχία προβλέπεται να χάσουν αρκετές έδρες.

Οι εθνικές εκλογές δίνουν μια καλή ένδειξη για τις τάσεις που θα ξεδιπλωθούν στις ευρωεκλογές: για παράδειγμα, στη Σλοβακία, μετά τις προεδρικές εκλογές της 30ης Σεπτεμβρίου, το κεντροαριστερό SMER-SSD (Direction) υπέγραψε συμφωνία συνασπισμού με το επίσης σοσιαλδημοκρατικό HLAS και το εθνικιστικό SNS, το οποίο δεσμεύεται να διατηρήσει τη βασική εξωτερική πολιτική της χώρας ως μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Στις 12 Οκτωβρίου, το Κόμμα των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών παραμέρισε το SMER-SSD και το HLAS λόγω του συνασπισμού τους με το SNS. Οι γενικές εκλογές στην Πολωνία στις 15 Οκτωβρίου έφεραν μερικά ενδιαφέροντα αποτελέσματα: η νίκη των κεντρώων κομμάτων της αντιπολίτευσης σηματοδοτεί μια ριζική αλλαγή τόσο στην Πολωνία όσο και στην ΕΕ. Μετά από οκτώ χρόνια διακυβέρνησης με έντονη αντι-ΕΕ στάση από το Κόμμα Νόμου και Δικαιοσύνης (PiS), ο άνεμος της αλλαγής θα μπορούσε να είναι καθοριστικός για την ισορροπία δυνάμεων στην ΕΕ. Η νέα κυβέρνηση, με επικεφαλής τον βετεράνο ευρωπαϊστή Ντόναλντ Τουσκ, δίνει προτεραιότητα στην αποκατάσταση του κράτους δικαίου και σκοπεύει να βάλει την Πολωνία σε τροχιά απαλλαγής από τις εκπομπές άνθρακα, έχοντας ήδη ζητήσει έναν φιλόδοξο στόχο μείωσης των εκπομπών CO2 σε όλη την ΕΕ για το 2040 κατά 90%. Επίσης, οι ολλανδικές εκλογές στις 22 Νοεμβρίου σημείωσαν μια ιστορική αλλαγή στο πολιτικό τοπίο. Η απόφαση του Πρωθυπουργού Mark Rutte να μην επιδιώξει άλλη θητεία (αν και αναγκάστηκε να γίνει υπηρεσιακός πρωθυπουργός) και η προεκλογική εκστρατεία, η οποία επικεντρώθηκε στη μετανάστευση, την υγειονομική περίθαλψη και την κοινωνική ασφάλιση, οδήγησε το δεξιό λαϊκιστικό PVV του Geert Wilders σε νίκη. Αν και η διαδικασία σχηματισμού συνασπισμού μεταξύ τεσσάρων συντηρητικών κομμάτων απεδείχθη επεισοδιακή, είναι σίγουρο ότι οι Ολλανδοί κινούνται προς τα δεξιά όπως και οι Ιταλοί. Στην πραγματικότητα, το πρόβλημα είναι ένα και μοναδικό: η μουσουλμανική μετανάστευση και η στάση της ΕΕ που την έχει ευνοήσει —με αποτέλεσμα την ευρωσκεπτικιστική στάση πολλών Ολλανδών. Άνοδο σημείωσε και στις εκλογές του περασμένου Μαρτίου η αντιμεταναστευτική δεξιά στην Πορτογαλία. Αναμένονται γενικές εκλογές στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου η τάση φαίνεται αντίθετη: γενικά, στη Βρετανία τα δύο βασικά κόμματα εναλλάσσονται στη κυβέρνηση —και τα εκλογικά αποτελέσματα επηρεάζονται πολύ από τις επιθυμίες και τα συμφέροντα των μεταναστευτικών μειονοτήτων.

Το αποτέλεσμα των εκλογών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2024 θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στο μέλλον της Ευρώπης. Η ισορροπία δυνάμεων εντός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα καθορίσει την ικανότητα των πολιτικών ομάδων να προωθήσουν την ατζέντα τους και να επηρεάσουν τις πολιτικές αποφάσεις. Τα εκλογικά αποτελέσματα ενδέχεται να επηρεάσουν την επιλογή του επόμενου προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οδηγώντας σε πιθανές αλλαγές στις στρατηγικές προτεραιότητες της ΕΕ. Σήμερα οι ευρωπαϊκές πολιτικές ομάδες υποδεικνύουν τους κορυφαίους υποψηφίους τους —τους λεγόμενους Spitzenkandidaten— για να ηγηθούν των εκστρατειών τους και ενδεχομένως να καταλάβουν τη θέση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα σχετικά με τις ευρωεκλογές είναι ότι οι Ευρωπαίοι δεν έχουν κατανοήσει τη σπουδαιότητά τους: είτε επειδή δεν ενδιαφέρονται για την Ευρώπη, είτε επειδή πιστεύουν ότι η ΕΕ ευθύνεται για όλα τους τα προβλήματα, η συμμετοχή στην ψηφοφορία έχει μειωθεί δραματικά από το 1979. Aν και υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών —για παράδειγμα το 2019 οι Βέλγοι ψήφισαν σε ποσοστό 88.47% ενώ οι Σλοβάκοι σε ποσοστό 22.74%. Οι νέοι εμφανίζουν μικρότερο ποσοστό συμμετοχής από τους πολίτες άνω των 55 και οι γυναίκες μικρότερο ποσοστό από τους άνδρες· εξάλλου, το μορφωτικό επίπεδο επηρεάζει την προθυμία συμμετοχής: οι πιο μορφωμένοι, οι «πτυχιούχοι» εμφανίζουν μεγαλύτερα ποσοστά προσέλευσης στις κάλπες.