Οι Ευρωεκλογές, οι πόλεμοι Ρωσίας – Ουκρανίας και Ισραήλ – Χαμάς, και η συζήτηση περί ειρήνης και δημοκρατίας στην Ευρώπη
Με τις κάλπες να περιμένουν σε μια βδομάδα τους μάλλον βαριεστημένους Ευρωπαίους για τις ευρωεκλογές, έχει κανείς την αίσθηση μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης που κοιμάται τον ύπνο του δικαίου. Μιας γηρασμένης ηπείρου, δηλαδή, που συγκέντρωνε κάποτε όλη την παγκόσμια ισχύ και τον πλούτο και που θεωρούταν το κέντρο του κόσμου όχι μόνο στην πολιτική αλλά και στις ιδέες και τις τέχνες, και η οποία σήμερα νομίζει ότι της αρκεί να λειτουργεί ως απλή ηθική δύναμη και τουριστικός προορισμός για ευκατάστατους Ασιάτες, θυμίζοντας τους σοφούς γέροντες που στέκονται κάπου παράμερα, συγκεντρώνοντας όμως τον σεβασμό και την αναγνώριση όλων των νεώτερων. Μέχρι να τους βρει φυσικά ο θάνατος, λίγο μετά.
Όπως έδειξε ωστόσο η προ διετίας απρόκλητη επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία –μια επίθεση που, όπως έχει με περισσή ειλικρίνεια εξηγήσει ο Πούτιν, είναι ταυτόχρονα και μια επίθεση στις «παρακμάζουσες» αξίες της Ευρώπης– δεν νιώθουν όλοι τον ίδιο σεβασμό για το παλιό μεγαλείο της ηπείρου της Αναγέννησης, του Διαφωτισμού και της Δημοκρατίας.
Ποιο ήταν το μεγάλο κίνητρο για την ενοποίηση της Ευρώπης στη μεταπολεμική περίοδο, και στη βάση ποιων προτεραιοτήτων ήταν που την συνέλαβαν ως ιδέα οι πρώτοι πιονέροι της; Η επικράτηση μιας μόνιμης ειρήνης και η οριστική αποπομπή του φαντάσματος του πολέμου που είχε κυριολεκτικά διαλύσει την ήπειρο μέσα από δύο ευρωπαϊκούς «εμφυλίους», στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Μόνο έτσι άλλωστε θα διασφαλίζονταν ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να επικεντρωθεί στην εμπέδωση της δημοκρατίας μετά την λαίλαπα του φασισμού, και στην οικονομική της ανάπτυξη σε έναν κόσμο πολύ πιο ανταγωνιστικό και μάλιστα χωρίς πλέον την εκμετάλλευση των αποικιών που τροφοδοτούσε μέχρι τότε τα ευρωπαϊκά πλεονάσματα.
Παρόλο που, ελέω Ψυχρού Πολέμου, η ειρήνη η οποία τελικά επικράτησε στο έδαφός της ήταν πολύ εύθραυστη μέχρι τη δεκαετία του '90, μπορεί ωστόσο βάσιμα να ισχυριστεί κανείς ότι το σχέδιο πήγαινε αρκετά καλά εδώ και οκτώ δεκαετίες, με τις εξαιρέσεις των πολέμων στην Γιουγκοσλαβία και (του πολύ πιο σύντομου αλλά εξίσου τραυματικού) στην Κύπρο το 1974. Η Γαλλία και η Γερμανία όχι μόνο κατάφεραν να υπερβούν το άσβεστο μίσος τους η μία για την άλλη, αλλά αποτέλεσαν και την ατμομηχανή της ευρωπαϊκής –και ιδίως της νομισματικής– ενοποίησης διαφυλάσσοντας έτσι την πρωτοκαθεδρία της Γηραιάς Ηπείρου σε πλανητικό επίπεδο, έστω και σε μια κατώτερη θέση σε σχέση με το ένδοξο παρελθόν της.
Αν όμως διασφαλίστηκε κατ' αυτόν τον τρόπο η ειρήνη και η δημοκρατία στο έδαφός της ήταν με ένα μεγάλο τίμημα: η ασφάλεια και η προστασία της από εξωτερικούς κινδύνους παραχωρήθηκε ουσιαστικά στον μεγάλο υπερατλαντικό σύμμαχο, ο οποίος όπως αναμενόταν, μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ στην Ευρώπη, θα έστρεφε σε νέους αναδυόμενους κινδύνους την προσοχή του, ιδίως στη Μέση Ανατολή και την Ασία. Έτσι, η παλιά φιλοπόλεμη ευρωπαϊκή ήπειρος μπορούσε, υποτίθεται, να περιοριστεί στην ήπια ισχύ της διπλωματίας και να επενδύσει σε όλο εκείνο το συμβολικό κεφάλαιο που έφερε ως κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού. Όσο για την στρατιωτική ισχύ, τίποτε δεν έδειχνε ότι την χρειαζόταν, εφόσον δεν είχε πλέον φαντασιώσεις πλανητικής ηγεμονίας.
Πριν από δύο χρόνια όμως, η ψευδαίσθηση της διαρκούς ειρήνης θα κατέρρεε κάτω από τα ρωσικά τανκς.
Πριν από δύο χρόνια όμως, η ψευδαίσθηση της διαρκούς ειρήνης -που φαντασιωνόταν κάποτε ο φιλόσοφος Καντ- θα κατέρρεε κάτω από τα ρωσικά τανκς, φέρνοντας τον πόλεμο στην πόρτα της Ε.Ε. Ακολούθως, πριν από οκτώ μήνες, η φρικώδης τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς σε αμάχους στο Ισραήλ και η μετέπειτα απάντηση των ισραηλινών δυνάμεων με επιχειρήσεις που προβλέπεται να διαρκέσουν για καιρό ακόμη, απέδειξαν ότι οι φαντασιώσεις είναι ωραίες μόνο για όσους ξέρουν να τις διακρίνουν από την σκληρή πραγματικότητα.
Η Ευρώπη είναι ξανά αντιμέτωπη όχι απλώς με το φάντασμα του πολέμου αλλά με μια πραγματική υπαρξιακή απειλή εξ ανατολών, ιδίως αν τυχόν «πέσει» η Ουκρανία. Με δεδομένο ότι τόσο στην περίπτωση της Ρωσίας όσο και σε αυτήν της Χαμάς δεν έχουμε να κάνουμε με δυνάμεις που χαλιναγωγούνται με ρητορικά επιχειρήματα ή στις οποίες μπορεί κανείς να έχει εμπιστοσύνη για την τήρηση διεθνών συμφωνιών, καμία από αυτές τις απειλές δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με ήπια ισχύ. Η επιστροφή στην πολιτική των κανονιοφόρων είναι αναπόφευκτη για όποιο ευρωπαϊκό κράτος δεν θέλει να ζει με ψευδαισθήσεις, με την διαφορά πως όταν ο εχθρός είναι η Ρωσία, δηλαδή μια πυρηνική δύναμη με θηριώδη πολεμική μηχανή, η αντιμετώπισή της πρέπει να είναι από κοινού ευρωπαϊκή, και όχι από μεμονωμένα κράτη.
Πόσο συζητάμε εν όψει ευρωκλογών για τον ρωσικό ελέφαντα μέσα στο δωμάτιο του κοινού ευρωπαϊκού μας σπιτιού; Ελάχιστα.
Πόσο συζητάμε εν όψει ευρωκλογών για τον ρωσικό ελέφαντα μέσα στο δωμάτιο του κοινού ευρωπαϊκού μας σπιτιού; Ελάχιστα. Ο μόνος που το έπραξε με βαρυσήμαντη ομιλία του ήταν προχθές ο Γάλλος Πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν μιλώντας στο πλαίσιο της «Γιορτής της Δημοκρατίας», στη Δρέσδη.
Η ομιλία του δόθηκε στο πλαίσιο επίσημης επίσκεψής του στη Γερμανία και με αφορμή τη συμπλήρωση των 75 χρόνων του Γερμανικού Συντάγματος. Βασικά στοιχεία της Ευρώπης όπως η ειρήνη, η ευημερία και η δημοκρατία, «απειλούνται, εάν η Ευρώπη δεν δράσει», μιας και «ο πόλεμος έχει επιστρέψει στην Ευρώπη», τόνισε ο Μακρόν μιλώντας σε μεικτά γαλλικά και γερμανικά και απευθυνόμενος σε νέες και νέους από τέσσερις χώρες μπροστά από την ιστορική εκκλησία Φράουενκιρχε, η οποία είχε καταστραφεί κατά τον Βομβαρδισμό της Δρέσδης κι έπειτα αποκαταστάθηκε, αποτελώντας σύμβολο ειρήνης για τη σύγχρονη γερμανική ιστορία. «Εμείς οι Ευρωπαίοι θέλουμε διαρκή ειρήνη, δηλαδή την ειρήνη που οι Ουκρανοί – αφού θα τους έχουμε επιτρέψει να υπερασπιστούν τη χώρα τους – θα έχουν επιλέξει και διαπραγματευτεί», και η οποία δεν θα είναι μια «συνθηκολόγηση».
Και συμπλήρωσε, «Πρέπει να σκεφτούμε την άμυνά μας, ως σύμμαχος στους κόλπους του ΝΑΤΟ, να το κάνουμε ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και ως μέλος της ευρωπαϊκής πολιτικής κοινότητας". […] "Η πραγματική ενοποίηση της Ευρώπης θα είναι μια Ευρώπη που ξέρει να σκέφτεται μόνη της και για την ίδια το κοινό της πλαίσιο της ασφάλειας και της άμυνας και αυτό είναι η πρόκληση των χρόνων που έρχονται».
Το πρόβλημα της Ευρώπης, βέβαια, αυτή τη στιγμή δεν είναι όμως μόνο η στρατιωτική της αδυναμία αλλά και η υπονόμευσή της από το εσωτερικό. Διότι δεν πιστεύουν όλοι πλέον στην Δημοκρατία, ενώ είναι όλο και περισσότεροι εκείνοι που δείχνουν να φλερτάρουν με όψεις του αυταρχισμού -και μόνο τα παραδείγματα της επανάκαμψης των τραμπικών στις ΗΠΑ που θέλουν ένα αμερικανικό «Ράιχ» και των επελαυνόντων λεπενικών στη Γαλλία, για πρώτη φορά με τόση ορμή στην Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία, θα αρκούσαν για να μας τρομοκρατήσουν.
«Ας κοιτάξουμε γύρω μας το έντονο ενδιαφέρον για τα αυταρχικά καθεστώτα, ας κοιτάξουμε γύρω μας την ανελεύθερη χρονική στιγμή που βιώνουμε». […] «Η ακροδεξιά, αυτός ο δυσμενής άνεμος φυσά στην Ευρώπη, αυτό είναι μια πραγματικότητα, λοιπόν ας αφυπνιστούμε!» είπε επ' αυτού ο Μακρόν στην ίδια ομιλία.
Αυτή η σαγήνη του αυταρχισμού δεν είναι φυσικά κάτι νέο για την Ευρώπη, η οποία παρότι κοιτίδα της δημοκρατίας βίωσε τον 20ό αιώνα τεράστιες αντιφάσεις και διχάστηκε βαθιά ανάμεσα στους οπαδούς της ανοικτής κοινωνίας και σε εκείνους των ολοκληρωτισμών. Σε κάθε κρίση, οικονομική ή πολιτισμική, τον προηγούμενο αιώνα, η αμφισβήτηση αυτή της δημοκρατίας επανερχόταν και δεν θα πάψει επανέρχεται. Ο αγώνας για την δημοκρατία είναι συνεπώς διαρκής. Και οι εχθροί της είναι τριγύρω μας και δίπλα μας, έτοιμοι να μας υπονομεύσουν και να μας αλώσουν. Δεν πρόκειται για υπερβολή ούτε για κινδυνολογία. Το μέλλον μας θα εξαρτηθεί από το πόσο γρήγορα θα συνειδητοποιήσουμε τον κίνδυνο.
15°
