Οι τραγωδίες στο Μάτι, στην Ηλεία, στα Τέμπη, η ποινική δικαιοσύνη και «κοινό περί δικαίου αίσθημα»
Η κατακραυγή που προκάλεσαν η καταδίκη και κυρίως οι ποινές για το Μάτι ήταν φυσιολογική αλλά και παράδοξη. Φυσιολογικήεπειδή σε μια τραγωδία τέτοιου μεγέθους όλοι μας και όχι μόνο οι συγγενείς των θυμάτων θέλουμε με κάποιο τρόπο να κλείσει η πληγή που άνοιξε. Κι ο πιο κατανοητός τρόπος είναι να καταλογιστεί κάπου η ευθύνη. Να βρεθούν οι ένοχοι και να αποδοθεί δικαιοσύνη. Να επιβληθούν ποινές δηλαδή ανάλογες με το έγκλημα. Ήταν όμως και παράδοξη επειδή σε μια πυρκαγιά αυτοί οι οποίοι κατ’ αρχήν πρέπει να τιμωρηθούν είναι αυτοί που την προκάλεσαν, όχι αυτοί που προσπάθησαν να την σβήσουν, δηλαδή οι πυροσβέστες.
Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να βρεθούν και αξιωματικοί της πυροσβεστικής οι οποίοι να είναι ποινικά υπόλογοι. Είναι μάλιστα σημαντικό να γνωρίζουν ότι, αν δεν ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους, θα έχουν συνέπειες. Όμως αυτό δεν κρίνεται εκ του αποτελέσματος αλλά από τις συγκεκριμένες πράξεις ή τις παραλείψεις τους σε σχέση με τις αρμοδιότητές τους. Ακόμα και αν κατέρρευσε ο μηχανισμός της Πολιτικής Προστασίας, αυτό δεν συνεπάγεται αυτόματα ποινικές ευθύνες. Συνήθως μάλιστα, τέτοιες μεγάλες καταστροφές αναδεικνύουν συστημικά προβλήματα που ξεπερνούν τις ατομικές δυνατότητες των στελεχών στο πεδίο. Με εξαίρεση όσους γνωρίζουν και έχουν μελετήσει τη δικογραφία, οι υπόλοιποι, το 99,9% των πολιτών δηλαδή, δεν είμαστε σε θέση να κρίνουμε αν σωστά επιβλήθηκαν ή όχι οι ποινές που ανακοινώθηκαν. Η αντίδραση μας είναι κυρίως συναισθηματική, οφείλεται στο κλίμα που διαμορφώνουν τα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα. Ένα κλίμα που φορτίζεται ακόμα περισσότερο από τον του ποινικό λαϊκισμό ο οποίος έχει επικρατήσει: η πεποίθηση πως λύση για όλα τα προβλήματα, ακόμα και για κοινωνικά ζητήματα, είναι η ευρύτερη δυνατή ποινικοποίηση του Δημόσιου βίου και η επιβολή όλο και πιο αυστηρών ποινών. Το παρατηρούμε από τα «μικρά», ως τα μεγάλα.
Είναι χαρακτηριστικό, όπως επεσήμανε σε άρθρο του ο Πάσχος Μανδραβέλης, ότι για τις πυρκαγιές στην Ηλεία, στις οποίες είχαμε και πάλι δεκάδες νεκρούς, επιβλήθηκαν ανάλογες ποινές. Τότε ωστόσο δεν υπήρξαν τις ίδιες αντιδράσεις ούτε είχαμε τηλεοπτικά δικαστήρια.
Στη δημιουργία του σημερινού κλίματος έχει συμβάλει καθοριστικά και η κυβέρνηση. Η κύρια δουλειά των υπουργών δικαιοσύνης την τελευταία τετραετία μοιάζει να είναι η αυστηροποίηση των ποινών, ανάλογα με το ποιο θέμα τυχαίνει να είναι στην επικαιρότητα. Όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις μάλιστα, το βρίσκει τώρα μπροστά της με την τραγωδία των Τεμπών. Όπου βέβαια είναι εξίσου παράδοξο να θεωρείται ποινικά υπεύθυνη για ένα δυστύχημα, όσο μεγάλο και αν είναι, η πολιτική ηγεσία.
Στην αρχή η κατηγορία ήταν ότι ο αρμόδιος υπουργός δεν υλοποίησε τη σύμβαση για την τηλεδιοίκηση. Αποδυναμώθηκε όμως επειδή, μετά από πολυετή καθυστέρηση, η σύμβαση αποδείχθηκε ότι είχε υλοποιηθεί σε μεγάλο ποσοστό και ολοκληρώθηκε στο 100% λίγους μήνες αργότερα. Άλλωστε η Ευρωπαία εισαγγελέας είχε κατηγορήσει τον υπουργό ακριβώς για τον αντίθετο λόγο: επειδή προχώρησε και δεν ακύρωσε τη σύμβαση. Έτσι το επόμενο ζήτημα το οποίο προκάλεσε λαϊκή οργή ήταν η δήλωση του πως οι σιδηρόδρομοι είναι ασφαλείς. Ανεξάρτητα από το αν ειπώθηκε έτσι, πιστεύει άραγε κανείς ότι ο υπουργός συγκοινωνιών θα μπορούσε να απαντήσει διαφορετικά;
Λεπτομέρειες, θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει. Ας είμαστε υπερβολικοί στην αυστηρότητα κι ας την πληρώσουν ορισμένοι. Οι επόμενοι θα προσέχουν διπλά και τριπλά. Αφήνοντας όμως κατά μέρος τους όποιους ηθικούς ενδοιασμούς, οι δίκες προκειμένου να ικανοποιηθεί το κοινό περί δικαίου αίσθημα, προκαλούν σοβαρά προβλήματα. Το πρώτο είναι ότι το αίσθημα αυτό ποτέ δεν ικανοποιείται. Απεναντίας ζητά όλο και περισσότερους ενόχους, όλο και μεγαλύτερες ποινές. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι από τις «εγκληματικές ευθύνες» για το δυστύχημα στο Μάτι ή στα Τέμπη, περάσαμε στο «έγκλημα» των Τεμπών για να καταλήξουμε στην αθλιότητα Κασσελάκη ότι οι «υπουργοί σκοτώνουν παιδιά»! Σε τέτοιες συνθήκες δύσκολα λειτουργεί μια κοινωνία. Καταλήγει σε μια γενικευμένη ανθρωποφαγία, όπως εν πολλοίς έχουμε ήδη καταλήξει.
Υπάρχει όμως ένας ακόμα πιο σοβαρός λόγος. Ιστορικά οι μεγάλες τραγωδίες σε όλο τον κόσμο έχουν αποτελέσει την αφορμή για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις στο κράτος και για την θέσπιση αποτελεσματικότερων κανόνων ασφαλείας και πρωτοκόλλων αντιμετώπισης τους. Η εμμονή όμως στην με κάθε τρόπο εύρεση ενόχων και στην τιμωρία τους, οδηγεί σε ορισμένες περιπτώσεις στο αντίθετο αποτέλεσμα. Εκτονώνει την πίεση της κοινής γνώμης και εκτρέπει την προσοχή από την έρευνα για τις πραγματικές αιτίες των δυστυχημάτων. Δημιουργεί την ψευδαίσθηση της κάθαρσης συσκοτίζοντας την εικόνα και κρύβοντας τα προβλήματα. Με μια έννοια αποτελεί την κατάλληλη συνταγή για την επανάληψη των φαινομένων.
11°
