O Ανδρέας όπως τον έζησα

Τις τελευταίες μέρες έγιναν πολλές αναφορές στον Ανδρέα τόσο από τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ κ. Β. Βενιζέλο όσο και από το δημιουργό του κινήματος για τη Δημοκρατία και τον Σοσιαλισμό κ. Γ. Παπανδρέου. 

Προφανώς έχουν και οι δύο δικαίωμα να τον επικαλούνται. Ο πρώτος ως πρόεδρος του κόμματος που ίδρυσε. Ο δεύτερος ως γιoς του.

Με όλο το σεβασμό και προς τους δύο θα πρότεινα να τον αφήσουν ήσυχο εκεί που «βρίσκεται». Αν τον φανταστούμε να βλέπει από εκεί που είναι αυτά που γίνονται, ο Ανδρέας που εγώ έζησα, μάλλον κάτι τέτοιο θα επιθυμούσε.

1. Ο Ακαδημαϊκός

Η οικογένειά μου ήταν πολιτικά συντηρητική. Έτσι το όνομα Παπανδρέου δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στο σπίτι μας.

Αργότερα ως φοιτητής συνειδητοποίησα σταδιακά το μέγεθος της μεγάλης διεθνούς αναγνώρισης που έχαιρε ως οικονομολόγος ο καθηγητής Ανδρέας Παπανδρέου, γεγονός που μου δημιούργησε ένα αίσθημα μεγάλου σεβασμού προς το πρόσωπο του.

Παράλληλα βέβαια παρακολουθούσα τη πολιτική δραστηριότητα του κατά της χούντας και αυτό μου τον έκανε ακόμα πιο συμπαθή.

Αυτό όμως που συνέβη στο Λονδίνο στις αρχές του Σεπτέμβρη του 1974 ξεπέρασε κάθε μου προσδοκία.

Ήταν τη μέρα που πέρναγα γεμάτος δέος για πρώτη φορά την πόρτα του φημισμένου London School of Economics για να ξεκινήσω τις μεταπτυχιακές μου σπουδές.

Είχα ραντεβού με τον διάσημο Ινδό Καθηγητή A.K.Sen (που μετά από χρόνια τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ στα Οικονομικά) για να συζητήσουμε για την εξειδίκευση που θα έκανα.

Είχαμε στη διάθεσή μας 45 λεπτά.

Βλέποντας ότι είμαι Έλληνας το πρώτο πράγμα που με ρώτησε ήταν για τον Ανδρέα. Αυτό αποτέλεσε και το αντικείμενο της συζήτησής μας για τα επόμενα 40 λεπτά.

Έτσι εκείνη την ημέρα, πληροφορήθηκα από τον Sen ότι πέρα από τη μεγάλη επιστημονική του αναγνώριση ο Ανδρέας είχε συνδέσει την θητεία του στο Berkeley ως Κοσμήτορας του τμήματος Οικονομικών Επιστημών με μια πραγματικά κρίσιμη περίοδο.

Στις αρχές της δεκαετίας του 50, την περίοδο του γνωστού υστερικά αντικομουνιστή McCarthy, o κάθε «προοδευτικός» ακαδημαϊκός και διανοούμενος στις ΗΠΑ, κινδύνευε να διωχθεί, όπως συνέβη δυστυχώς σε πολλούς, ως κρυπτοκομουνιστής ή έστω απλά συμπαθών, ακόμα και με μια απλή καταγγελία.

To Berkeley πλήρωσε την περίοδο εκείνη υψηλότατο τίμημα.

Πολλοί γνωστοί καθηγητές του απολύθηκαν ή υποχρεώθηκαν σε παραίτηση, ενώ οι διαπροσωπικές σχέσεις όσων διασώθηκαν ήταν εξαιρετικά προβληματικές λόγω των σκιών που είχαν αφήσει τα κάθε λογής αλληλοκαρφώματα και οι σχετικές υποψίες.

Αυτό το νοσηρό κλίμα το είχε οδηγήσει σε μια μεγάλη κατρακύλα, χωρίς ορατές προοπτικές ανάκαμψης.

Η επανεμφάνιση του ονόματος του Berkeley στην λίστα των κορυφαίων Οικονομικών Τμημάτων, όπως μου εξήγησε ο Sen, πιστώνεται στον Ανδρέα. Απ’ότι μου είπε με κάποιες θεαματικές «μεταγραφές» νέων αλλά ήδη γνωστών οικονομολόγων που δέχτηκαν να πάνε και να εργαστούν εκεί προς χάριν του και με την εξομάλυνση των σχέσεων των παλαιοτέρων, κατάφερε σε λιγότερο από μια τριετία αυτό που εθεωρείτο ακατόρθωτο.

Αυτό ίσως αιτιολογεί και την τεράστια κινητοποίηση τόσων διαπρεπών αμερικανών πολιτικών και ακαδημαϊκών υπέρ της απελευθέρωσής του από τη χούντα των συνταγματαρχών, όταν τον φυλάκισαν το 1967.

2. Ο πατέρας

Tρία χρόνια αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1977 άρχισα να διδάσκω στο Κολλέγιο Βασίλισσα Μαρία (Queen Mary College) του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.

Όταν έλαβα τη λίστα των φοιτητών που θα είχα, διαπίστωσα ότι περιελάμβανε δύο ελληνικά ονόματα. Το ένα απ’ αυτά ήταν Ανδρέας Ανδρέα Παπανδρέου. Ήταν του τρίτου από τους γιους του Ανδρέα, μετά τον Γιώργο και τον Νίκο.

Η σχέση μου αυτή με τον Αντρίκο κράτησε τα επόμενα τρία χρόνια και επηρέασε αποφασιστικά τη ζωή μου.

Το καλοκαίρι του 80, έλαβα ένα τηλεφώνημα από «κάποια κυρία Αγγέλα Κοκκόλα» η οποία με ενημέρωσε ότι ο πατέρας του μαθητή μου με καλούσε σε γεύμα στο Καστρί, για να με γνωρίσει και να μιλήσουμε για τις μεταπτυχιακές σπουδές του Αντρίκου που θα άρχιζαν σε λίγους μήνες.

Δεν θα ξεχάσω ποτέ στη ζωή μου τα συναισθήματά μου όταν πέρναγα το κατώφλι της Βίλας Γαλήνη, κατοικίας ενός τέως και ενός μελλοντικού πρωθυπουργού.

Μέχρι να περάσουμε στην τραπεζαρία με έβαλαν να περιμένω σε ένα μικρό καθιστικό.

Ο χώρος, με επίπλωση και διακόσμηση ενός καθαρά μικροαστικού σπιτιού, ήταν σε απόλυτη αναντιστοιχία με αυτό που περίμενα.

Εκεί ήρθε για να μου κρατήσει παρέα μια συμπαθέστατη και ευγενέστατη ηλικιωμένη κυρία, η αείμνηστη Σοφία Μινέικο-Παπανδρέου, μητέρα του Ανδρέα και γιαγιά του Αντρίκου.

Παρόλο που απ’ ό,τι φάνηκε την παραξένεψαν κάπως η εμφάνιση (ντύσιμο, μαλλιά, γενειάδα) και η ηλικία μου (29 χρονών), μου φέρθηκε με όλο το σεβασμό που απαιτούσε η ιδιότητά μου ως «κυρίου καθηγητή» του αγαπημένου της εγγονού.

Μετά από λίγα λεπτά, γύρω στη μιάμιση, περάσαμε στο τραπέζι. Ο Ανδρέας, η Μαργαρίτα, η γιαγιά Σοφία, ο Αντρίκος και εγώ. Είχε επιτέλους φτάσει η μεγάλη στιγμή. Παρόλη τη μεγάλη μου αμηχανία και νευρικότητα, μου ενέπνευσαν όλοι πολύ σύντομα ένα συναίσθημα οικειότητας και αυθεντικής φιλοξενίας.

Η επόμενή μου έκπληξη ήταν το μενού.

Γόπες τηγανητές, χόρτα, χύμα άσπρο κρασί και για επιδόρπιο λίγο καρπούζι.

Μια απλότητα που άγγιζε τα όρια της λιτότητας.

Μετά το φαγητό και μια σχετικά σύντομη συζήτηση του θέματος για το οποίο είχα προσκληθεί μείναμε οι δυο μας και η κουβέντα, όπως έλπιζα άλλωστε, πέρασε στα πολιτικά, τα οικονομικά και με δική μου πρωτοβουλία τα ευρωπαϊκά, που ήταν το θέμα στο οποίο είχα εξειδικευτεί επιστημονικά και που ως έντονα φιλοευρωπαϊστής είχα αρκετές ενστάσεις για τις τότε θέσεις του Πασόκ.

Σηκωθήκαμε από το τραπέζι στις έξι παρά δέκα.

Είχε μόλις ξεκινήσει μια πολύ σημαντική περίοδος της ζωής μου.

3. Ο λαϊκός ηγέτης

Την άνοιξη του 1984 είχε προγραμματιστεί στο Οροπέδιο του Λασιθίου στη Κρήτη, η πρώτη συνεδρίαση των Νομαρχιακών Συμβουλίων, ενός νέου θεσμού που θα υλοποιούσε υποτίθεται την προεκλογική εξαγγελία του ΠΑΣΟΚ για λαϊκή συμμετοχή στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων, τουλάχιστο για θέματα τοπικού ενδιαφέροντος.

Ο Ανδρέας που είχε ειδικούς δεσμούς με την Κρήτη, αποφάσισε να πάμε από την προηγούμενη για να ασχοληθεί και με κάποια αλλά σοβαρά τοπικά θέματα.

Το βράδυ διανυκτερεύσαμε όπως συνήθιζε στην Ελούντα που απείχε γύρω στις δυο ώρες οδικώς από το Οροπέδιο.

Η εκδήλωση θα άρχιζε στις 10 το πρωί. Έτσι κατά τις 8 ξεκινήσαμε για τον προορισμό μας.

Το Οροπέδιο βρίσκεται σε υψόμετρο 850 μέτρων και ο δρόμος μέχρι εκεί περνά από κάποια μικρά χωριουδάκια με ελάχιστους κατοίκους σχεδόν αποκλειστικά ηλικιωμένους.

Από τα μέρη αυτά δεν περνάγανε ούτε καν υποψήφιοι βουλευτές κατά την προεκλογική περίοδο.

Δεν τα θεωρούσαν άξια από πλευράς ψήφων ούτε καν για τη βενζίνη που θα έκαιγαν.

Οι δημοσιογράφοι και οι άλλοι «επίσημοι» θα ανέβαιναν από άλλο δρόμο, ενώ το πρόγραμμα του Ανδρέα δεν είχε δημοσιοποιηθεί για λόγους ασφαλείας.

Έτσι οι κάτοικοι των χωριών της διαδρομής δεν είχαν ιδέα για την εμπειρία που θα βίωναν εκείνη την μέρα.

Φαντασθείτε λοιπόν την έκπληξη των καμιά δεκαριά γερόντων που έπιναν τον πρωινό τους καφέ στην πλατεία του πρώτου χωριού όταν εμφανίστηκε τελείως απροειδοποίητα μπροστά τους η πρωθυπουργική πομπή, με τους μοτοσικλετιστές της αστυνομίας μπρος και πίσω.

Πετάχτηκαν όλοι έξω να δουν τι συμβαίνει και όταν συνειδητοποίησαν ποιος ήταν μπροστά τους έγινε πανικός.

Ο Ανδρέας τελείως αυθόρμητα ζήτησε από τον οδηγό του αυτοκινήτου του να σταματήσει και βγήκε έξω, τους χαιρέτησε έναν ένα με χειραψία και μίλησε λίγα λεπτά μαζί τους.

Αν δεν τον περίμεναν στο Οροπέδιο ήταν ικανός να κάτσει ώρες εκεί.

Στα επόμενα χωριά είχε πέσει προφανώς «σύρμα» και έτσι όλοι οι κάτοικοι (κάποιες δεκάδες όλοι κι όλοι) είχαν βγει στο δρόμο.

Κυρίως γέροντες και μαυροφορεμένες γερόντισσες, που έμοιαζαν σαν να έχουν ξεπηδήσει μέσα από κάποιο βιβλίο του Καζαντζάκη.

Ποτέ δεν θα ξεχάσω την έκφραση μιας γριούλας, άνω των ογδόντα χρονών, που ρώτησε με αγωνία μια άλλη συνομήλικη δίπλα της. Τον είδες;

Τον είδες; Nαι απάντησε μονολεκτικά με δέος η άλλη, αλλά το πρόσωπό της που έλαμπε είχε ένα ύφος που έλεγε τόσα πολλά. 

4. Ο γκατζετάκιας

Αργότερα τον ίδιο χρόνο (1984) ο Ανδρέας είχε προσκληθεί από τον αείμνηστο Σουηδό Πρωθυπουργό Ούλαφ Πάλμε, για επίσημη επίσκεψη στη Στοκχόλμη.

Το ταξίδι αυτό είχε ιδιαίτερη σημασία για τον Ανδρέα:

α) Ο Πάλμε ήταν από τους σημαντικότερους ηγέτες της εποχής εκείνης. Ήταν τότε που μεσουρανούσαν στο διεθνές πολιτικό στερέωμα υπερσυντηρητικοί πολιτικοί όπως ο Ρ. Ρίγκαν και η Μ. Θάτσερ, ενώ ήταν ελάχιστες οι προσωπικότητες με σημαντικό βεληνεκές όπως ο Μιτεράν, ο Πάλμε, ο Μπρούνο Κράισκι και ελάχιστοι άλλοι που ήταν ιδεολογικά πιο φιλικά διακείμενοι προς τον Ανδρέα και τα πιστεύω του.

β) Με τη Σουηδία τόσο ο ίδιος όσο και η οικογένεια του είχαν ιδιαίτερους δεσμούς μια που είχαν ζήσει εκεί ως εξόριστοι μετά την απελευθέρωσή του από τη χούντα και πριν εγκατασταθούν μόνιμα στον Καναδά.

γ) Η μεγάλου κύρους Οικονομική Σχολή της Στοκχόλμης, όπου είχε διδάξει και ο ίδιος, θα τον ανακήρυσσε Επίτιμο Διδάκτορα.

Σ’ αυτές τις περιπτώσεις το τιμώμενο πρόσωπο αναμένεται να εκφωνήσει μιαν τουλάχιστον ημίωρη ομιλία, που πρέπει να έχει και σαφές επιστημονικό περιεχόμενο μια που απευθύνεται σε κατεξοχήν ακαδημαϊκό κοινό.

Έτσι μου είχε ζητήσει από καιρό, μια που είχε μεγάλη σημασία γι’αυτόν τι θα πει, να ετοιμάσω ένα σχέδιο ομιλίας, το οποίο θα έπρεπε να οριστικοποιήσει την προηγούμενη μέρα πριν την τελετή.

Πήγα λοιπόν όπως μου είχε ζητήσει στις έξι η ώρα στη σουίτα του για να δουλέψουμε μέχρι τις οκτώ, που θα έπρεπε να φύγουμε για κάποιο επίσημο δείπνο.

Τον βρήκα καθισμένο στο πάτωμα, δίπλα σε ένα χαρτονένιο κουτί και κάτι κομμάτια φελιζολ. Προσπαθούσε να συναρμολογήσει ένα μικρό ηλεκτρονικό συγκρότημα αναπαραγωγής ήχου (portable cd player), το τελευταίο μοντέλο που μόλις είχε κυκλοφορήσει στην Αμερική, κάτι μικροσκοπικά ηχεία και διάφορα καλώδια, που πρέπει προφανώς να είχαν μόλις βγει από το κουτί, που του είχε φέρει κάποιος φίλος του πριν λίγη ώρα.

Ο Ανδρέας, που είχε τρέλα με αυτές τις μικρές ηλεκτρονικές συσκευές, ανυπομονούσε να ακούσει το mini cd player να παίζει.

Μου λέει λοιπόν: «Ρε Γιάννη, εσύ που ως νέος ξέρεις απ ’αυτά για κάτσε κάτω και εσύ, να το τελειώσουμε αυτό το ρημάδι».

Μετά από κανένα δεκάλεπτο το συναρμολογήσαμε τελικά και αφού πείσθηκε ότι λειτουργεί, ασχοληθήκαμε με την ομιλία.

Την άλλη μέρα και αφού πρόσθεσε αρκετά δικά του και μάλιστα εκτός κειμένου, τον αποθέωσαν.

Το ακροατήριο στην τελετή αποτελούσαν κάποιοι επίσημοι, πολλοί ακαδημαϊκοί, εκπρόσωποι των ΜΜΕ και αρκετοί σουηδοί φοιτητές.

5. Ο διεθνής ηγέτης

Στην Ινδία, τη μεγάλη αυτή πληθυσμιακά και ισχυρή πολιτικά χώρα λόγω του κύρους που είχε τότε το κίνημα των Αδεσμεύτων, η εθνική επέτειος εορτάζεται κάθε χρόνο με μια εξαιρετικά εντυπωσιακή και θεαματική παρέλαση, όπου πέρα από τα συνηθισμένα (αγήματα πεζών, μηχανοκίνητα, τανκς, αεροπλάνα) συμμετέχουν έφιπποι, ελέφαντες με ένστολους αναβάτες κλπ.

Οι Ινδοί έχουν το έθιμο να προγραμματίζουν ώστε την ημέρα εκείνη να είναι παρών σ’ αυτή την παρέλαση κάποιος επίσημος προσκεκλημένος. Ο ηγέτης κάποιας χώρας που θέλουν να τιμήσουν ιδιαίτερα και τον αποκαλούν «Προσκεκλημένο της Χρονιάς» (Guest of the Year).

Το 1986 Προσκεκλημένος της Χρονιάς του τότε Ινδού πρωθυπουργού Ρατζίβ Γκάντι (υιού της Ίντιρα Γκάντι και εγγονού του Τζαβαχαρλάρ Νεχρού και των δύο τέως πρωθυπουργών της Ινδίας) και της ινδικής κυβέρνησης ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου.

Ήταν η πρώτη και εξ όσων γνωρίζω τελευταία φορά που συνέβη κάτι τέτοιο με Έλληνα Πρωθυπουργό.

6. Ο πολιτικός στοχαστής

Το 1986, λίγους μήνες αργότερα, ο Ανδρέας προσκλήθηκε να επισκεφτεί επίσημα την Κίνα.

Την περίοδο εκείνη ο πασίγνωστος Ντεγκ Ξιαο Πινγκ (κατά την άποψή μου μία από τις 10 κορυφαίες διεθνείς πολιτικές προσωπικότητες του 20ού αιώνα) ήταν μεν ήδη 82 ετών, αλλά είχε σε πλήρη εγρήγορση τις πνευματικές του δυνάμεις (άλλωστε έζησε άλλα 10 χρόνια).

Παρόλο που ήταν για πολλά χρόνια ο απόλυτος άρχων στην Κίνα, ο επίσημος του τίτλος (Πρόεδρος της Στρατιωτικής Επιτροπής της πόλης του Πεκίνου) δεν τον δέσμευε από πλευράς διεθνούς πρωτοκόλλου να βλέπει υποχρεωτικά κάθε επίσημο επισκέπτη στη χώρα του.

Έτσι επέλεγε ο ίδιος ποιους ήθελε πραγματικά να συναντήσει.Ο Ανδρέας ήταν ένας από αυτούς.

Οι συναντήσεις αυτές όμως ποτέ δεν διαρκούσαν πάνω από 30 λεπτά.

Όταν πέρασε λοιπόν το ημίωρο μπήκε στην αίθουσα όπου γινόταν η συνάντηση κάποιος συνεργάτης του και του έδειξε την ώρα.

Ο Ντεγκ, που όλη αυτή την ώρα έπινε διαρκώς τσάι και κάπνιζε το ένα τσιγάρο μετά το άλλο, του έκανε νόημα να φύγει.

Η σκηνή αυτή επαναλήφτηκε πολλές φορές.

Η συζήτηση ολοκληρώθηκε τελικά δύο ώρες παρά δέκα λεπτά από την έναρξή της.

Όταν φεύγαμε οι άνθρωποι του γραφείου του μας κοίταγαν λες και ήμασταν αρειανοί.

Το ίδιο βράδυ σε ένα επίσημο δείπνο ένας κινέζος αξιωματούχος μού είπε με θαυμασμό ότι εξ όσων γνώριζε ποτέ στο παρελθόν δεν είχε ξανασυμβεί κάτι τέτοιο. Προφανώς τα «νέα» της πρωινής συνάντησης είχαν κυκλοφορήσει ευρύτερα.

Τα θέματα της συζήτησης ήταν: Ο μεγάλος αμοιβαίος σεβασμός τους για τον ελληνικό και τον κινεζικό πολιτισμό. Η εγγενής αδυναμία χωρών με πολιτισμό και ιστορία με μικρό χρονικό βάθος να ερμηνεύουν σωστά τις διεθνείς εξελίξεις (ελπίζω να το πιάσατε το υπονοούμενο). Το μέλλον του σοσιαλισμού. Τα αδιέξοδα της τότε Σοβ. Ένωσης. Οι δυνατότητες και οι προκλήσεις για την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ των δυο χωρών.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι η ιδέα να γίνει η Ελλάδα η πύλη εισόδου της Κίνας στην Ε.Ε. συζητήθηκε για πρώτη φορά σ’ αυτή τη συνάντηση.

Με λυπεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι η συνομιλία του Ντεγκ με τον Ανδρέα δεν μαγνητοσκοπήθηκε από κάποιον, ώστε να την απολαύσει ένα ευρύτερο κοινό. Είναι η υψηλότερου πνευματικού επίπεδου συζήτηση που έχω παρακολουθήσει σ’ όλη μου τη ζωή.

7. Ο Ευρωπαίος Ηγέτης

Παρά τις αρχικές τοποθετήσεις του πριν το 81, ως πρωθυπουργός κατανόησε απόλυτα και μάλιστα σε ελάχιστο χρόνο τηδυναμική και την αναγκαιότητα του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Πάλεψε, απειλώντας ακόμα και με βέτο την προγραμματιζόμενη τότε είσοδο της Ισπανίας και της Πορτογαλίας στην Ε.Ε., για τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ) και αργότερα για τη Ευρωπαϊκή Κοινωνική Χάρτα, ώστε να γίνει η Ένωση πιο ωφέλιμη και ελκυστική για τις χώρες του Νότου.

Στα Συμβούλια Κορυφής που είχα το προνόμιο να παρακολουθήσω (1981-1987), όπου συμμετείχαν μεγάλες ευρωπαϊκές προσωπικότητες όπως ο Μιτεράν, ο Χέλμουτ Σμιτ, ο Χέλμουτ Κολ, η Θάτσερ, ο Φελίπε Γκονζάλες, ο Αντρεότι, ο Ντελόρ κ.ά. όποτε μίλαγε κρεμόντουσαν όλοι από τα χείλη του ακόμα και όταν δεν συμφωνούσαν πάντα με όσα πρότεινε.

8. Ο διορατικός ηγέτης

Ήταν από τους πρώτους Ευρωπαίους ηγέτες, αν όχι ο πρώτος, που μίλησε ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης το 1992 στη Βουλή κατά τη συζήτηση για την επικύρωση της Συνθήκης του Μάαστριχτ και την απόφαση δημιουργίας της ευρωζώνης για το μεγάλο δίλημμα που στην εποχή μας μάλιστα ταλανίζει ακόμα περισσότερο την Ε.Ε.: Eυρωπαϊκή Γερμανία ή Γερμανική Ευρώπη;

Έξαλλου ήδη από τον Δεκέμβριο του 1990 στη Μαδρίτη, ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης και πάλι, είχε μιλήσει ξεκάθαρα για την ανάγκη οικοδόμησης μιας Πολιτικής Ένωσης, που προϋπέθετε βέβαια έναν καταστατικό χάρτη ομοσπονδιακού χαρακτήρα. Διέβλεπε από τότε τα αδιέξοδα στα οποία οδηγούσε τις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας η επικρατούσα αντίληψη και αρχιτεκτονική για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η ως εκ τούτου αντικειμενική αδυναμία για την υιοθέτηση πιο προοδευτικών και πιο εναρμονισμένων πολιτικών γενικότερα.

9. Ο μοιραίος ηγέτης

Από τα μέσα του 1987 και μετά (εγώ έφυγα από το γραφείο του στα τέλη του Σεπτέμβρη και ανέλαβα λίγο αργότερα την Προεδρία του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας) άρχισαν να γίνονται αισθητά τα προβλήματα στην υγεία του, όπως και σημαντικές αλλαγές στην προσωπική του ζωή που είχαν δυστυχώς και ευρύτερες πολιτικές επιπτώσεις.

Ο Ανδρέας δεν ήταν πια ο ίδιος.

Ακολούθησαν το Χέρφιλντ, το βρώμικο 89, ο γάμος του με την Δήμητρα Λιάνη-Παπανδρέου, η θριαμβευτική επανεκλογή του το 1993 και ο θάνατός του τον Ιούνιο του 1996.

Είναι πραγματικά κρίμα που η πολιτική και συνολικότερη παρουσία του Ανδρέα στα ελληνικά δρώμενα δεν αποτυπώθηκε με τρόπο ανάλογο με τις δυνατότητές του και τις ευκαιρίες που προσέφερε η τότε πολιτική συγκυρία.

Χάθηκε, με ευθύνη προφανώς και του ιδίου, η μεγάλη ιστορική ευκαιρία το μεν Πασόκ να μετεξελιχτεί σε ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κεντροαριστερό κόμμα αλλά κυρίως για τη χώρα.

Αν είχαν γίνει τότε όσα έπρεπε, που επιχειρήθηκαν έστω και δειλά μετά τις εκλογές του 1985 επί υπουργίας στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας του Κώστα Σημίτη, αλλά εγκαταλείφτηκαν άδοξα μετά από μόλις δυο χρόνια με την παραίτησή του το 1987, η Ελλάδα θα ήταν ήδη προ πολλού μια κανονική, ευημερούσα ευρωπαϊκή χώρα και μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη στη περιοχή της Ν.Α.Ευρωπης, του Ευξείνου Πόντου και της Ανατολικής Μεσογείου.

Όσο για το Μνημόνιο και τις δραματικές του επιπτώσεις, ούτε λόγος φυσικά.

Η λίστα των υπευθύνων για όσα έγιναν η δεν έγιναν είναι πολύ μεγάλη, αλλά δεν είναι της παρούσης.

10. Ο άτυχος ηγέτης

Μια επίσκεψη στον τάφο του, στο Α' Νεκροταφείο, θα σας εξηγήσει το γιατί.

11. Ο κατ’ ευφημισμόν «τυχερός» ηγέτης

Ευτυχώς που δεν ζει σήμερα και δεν βιώνει τα όσα συμβαίνουν στο κόμμα που δημιούργησε, στη χώρα μας και στην Ευρώπη γενικότερα. 

Γιάννης Παπανικολάου, Δεκ. 2014

τ.Οικονομικός Σύμβουλος

και Δ/ντης του Οικονομικού

Γραφείου του Πρωθυπουργού.

Μέλος της Επιτροπής Διάλογου

του Ποταμιού & Υπεύθυνος του

Τομέα της Διεθνούς Οικονομίας