Γυναικοκτονία: Μείξη ποινικού λαϊκισμού, άγνοιας και πολιτικής ορθότητας;

Μετά την τελευταία θλιβερή περίπτωση της δολοφονίας της νεαρής κοπέλας στους Αγίους Αναργύρους από τον πρώην φίλο της, αναζωπυρώθηκε με τη βοήθεια των ΜΜΕ και δηλώσεων πολιτικών στελεχών, η συζήτηση για την εισαγωγή στον ελληνικό Ποινικό Κώδικα της «γυναικοκτονίας» ως ειδικής κατηγορίας εγκλήματος.

Η γυναικοκτονία στον ελληνικό Ποινικό Κώδικα: Τα ερωτήματα που προκύπτουν

Τα ερωτήματα που τίθενται είναι πολλά. Θα μπορούσε να βοηθήσει γενικοπροληπτικά η κατοχύρωση του όρου «γυναικοκτονία» στον ποινικό μας κώδικα; Επιδιώκεται δηλαδή με την εισαγωγή του η πρόληψη τέλεσης νέων εγκλημάτων και η αποτροπή επίδοξων δραστών ή μόνον η αυστηρή ανταποδοτική τιμωρία των δραστών; Με την εισαγωγή μιας νέας κατηγορίας εγκλήματος θα αυξηθεί η ποινή που προβλέπεται στην ανθρωποκτονία; Κι αν ναι, πότε έχει λειτουργήσει η αυστηροποίηση των ποινών από μόνη της αποτρεπτικά, ώστε να μειωθούν τα εγκλήματα και ιδίως οι ανθρωποκτονίες;

Στον ελληνικό Ποινικό Κώδικα δεν θα μπορούσε να βοηθήσει πρακτικά. Κι αυτό, επειδή η γυναικοκτονία είναι ανθρωποκτονία και η ανθρωποκτονία τιμωρείται με την ανώτερη των ποινών, την ισόβια κάθειρξη. Το 2021, κάτω από την κοινωνική πίεση εξαιτίας των δολοφονιών της Γαρυφαλλιάς, της Κάρολαϊν κ.ά. νέων γυναικών, η κυβέρνηση άλλαξε το άρθρο 299 του Ποινικού Κώδικα, το οποίο προέβλεπε για την ανθρωποκτονία ισόβια κάθειρξη ή πρόσκαιρη κάθειρξη τουλάχιστον 10 ετών, και αφαίρεσε τη δεύτερη εναλλακτική που έδινε ο νομοθέτης στο δικαστήριο. Έτσι, τώρα η ανθρωποκτονία τιμωρείται με μία και μόνη ποινή, την ισόβια κάθειρξη. Μετά την αλλαγή είχαμε λιγότερες ή περισσότερες ανθρωποκτονίες και απόπειρες; Και ποια ποινή αυστηρότερη από την ισόβια κάθειρξη να επιβληθεί στη «γυναικοκτονία»; Θα ήταν νομικά και δικαιοπρακτικά αποδεκτό να τιμωρείται η ανθρωποκτονία γυναικών με δις ισόβια, για παράδειγμα; Πράγμα που σημαίνει να αυξηθεί η ανώτερη των ποινών (!). Σ’ αυτή την περίπτωση δεν θα μπορούσαν κάποιοι να ζητήσουν και την επαναφορά της θανατικής ποινής;

Με την εισαγωγή της γυναικοκτονίας ως ειδικής κατηγορίας εγκλήματος κατακερματίζεται η γενικότητα του (ποινικού) δικαίου. Το ποινικό δίκαιο, όπως και το υπόλοιπο δίκαιο (αστικό, οικογενειακό κ.λπ.), είναι και πρέπει να είναι γενικό, ώστε να μπορεί να ισχύει έναντι όλων, είτε δραστών είτε θυμάτων. Το δίκαιο περιγράφει γενικά την παράνομη πράξη και το δικαστήριο έρχεται να εφαρμόσει τον νόμο ειδικά στον συγκεκριμένο δράστη. Αυτό σημαίνει ότι θα εξετάσει τα ειδικότερα στοιχεία που αφορούν το άτομο, το πρόσωπο του δράστη –γιατί και πώς τέλεσε την πράξη– και τα κίνητρα –δόλο, αμέλεια, ψυχική ασθένεια– για την επιμέτρηση της ποινής. Αυτές είναι βασικές αρχές του δικαίου μας. Αν, για παράδειγμα, έχουμε ανθρωποκτονίες με θύματα υπέρβαρους ή ανηλίκους θα πρέπει να εισάγουμε μια ειδική κατηγορία ανθρωποκτονίας, μία για τους υπέρβαρους και μία για τους ανηλίκους, ήτοι νέους μέχρι 18 ετών; Άρα, η ζωή ενός 19χρονου ή 38χρονου είναι λιγότερο σημαντική από ό,τι η ζωή ενός 18χρονου, 15χρονου κ.ο.κ. ή η ζωή ενός αδύνατου ανθρώπου από εκείνη ενός υπέρβαρου και μιας γυναίκας από εκείνη ενός άντρα;

Επίσης, η εισαγωγή της γυναικοκτονίας ως ειδικής κατηγορίας εγκλήματος παραβιάζει συνταγματικές αρχές, και συγκεκριμένα την αρχή της ισότητας και την αρχή της απαγόρευσης διακρίσεων λόγω φύλου. Με άλλα λόγια, δημιουργείται ανισότητα από την άλλη πλευρά, αυτή που υποτίθεται ότι προσπαθεί ο νομοθέτης να εξουδετερώσει, ενισχύοντας το επιχείρημα ότι δεν μπορούμε να έχουμε μια τέτοια ειδική κατηγορία εγκλήματος. Βασικό μέλημα του ελληνικού ποινικού δικαίου είναι η προστασία της ανθρώπινης ζωής χωρίς διακρίσεις, ανεξαρτήτως της ταυτότητας του θύματος. Εξάλλου, ο όρος «γυναικοκτονία» είναι ασαφής και αόριστος για το δικαστήριο, με κίνδυνο δράστες είτε να απαλλάσσονται της κατηγορίας λόγω αμφιβολιών ή ελλείψει επαρκών αποδεικτικών στοιχείων είτε, το πιθανότερο, να τιμωρούνται συλλήβδην με βάση το «κίνητρο» της πράξης τους και όχι την πράξη τους, το οποίο κίνητρο να θεωρείται αυταπόδεικτο μόνο και μόνο επειδή το θύμα ήταν γυναίκα.

Εάν, όμως, υπήρχε το άρθρο 299 στην προηγούμενη μορφή του, τότε στην περίπτωση της απόπειρας ανθρωποκτονίας θα μπορούσε το δικαστήριο να επιβάλει πρόσκαιρη κάθειρξη. Και, για να τονίσει την απαξία της πράξης, να αυξήσει την ποινή χρησιμοποιώντας το άρθρο 82Α του Ποινικού Κώδικα που αφορά το «Έγκλημα με ρατσιστικά χαρακτηριστικά». Το άρθρο αυτό ορίζει ότι, αν ο δράστης επέλεξε το θύμα του λόγω ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου, τότε το πλαίσιο ποινής που μπορεί να του επιβληθεί, αυξάνεται. Το δικαστήριο θα μπορούσε, ακόμη, να χρησιμοποιήσει και το άρθρο 79 παρ. 3Β του Ποινικού Κώδικα, το οποίο αναφέρεται στην επιμέτρηση της ποινής και να αποφασίσει αναλόγως. Το άρθρο λέει, συγκεκριμένα, ότι για την εκτίμηση του βαθμού ενοχής του υπαιτίου, το δικαστήριο εξετάζει, μεταξύ άλλων, τα αίτια που τον ώθησαν στην εκτέλεση του εγκλήματος, την αφορμή που του δόθηκε και τον σκοπό που επιδίωξε.

Πού έχει αναγνωριστεί νομικά η γυναικοκτονία και τι έχει αλλάξει

Η «γυναικοκτονία» έχει αναγνωριστεί νομικά κυρίως σε χώρες της Λατινικής Αμερικής (π.χ. Γουατεμάλα, Κολομβία, Περού, Ελ Σαλβαδόρ, Δομινικανή Δημοκρατία) όπου το φαινόμενο έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια, μαζί με τις απαγωγές. Αυτό οφείλεται στη μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στις συμμορίες, στην ευρύτερη χρήση όπλων και κυρίως στην ένταση των συγκρούσεων μεταξύ συμμοριών, επειδή άλλαξαν οι διάδρομοι διακίνησης ναρκωτικών, καθώς και του πολέμου κατά των ναρκωτικών που έχει κηρύξει η κυβέρνηση του Μεξικού και όχι στην ενδοοικογενειακή βία . Αντιθέτως, καμία χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έχει αναγνωρίσει, προς το παρόν, νομικά τον όρο «γυναικοκτονία».

Αυτό δεν σημαίνει ότι το δίκαιο δεν πρέπει να προσαρμόζεται στις κοινωνικές εξελίξεις, ώστε να περιλαμβάνει και νέες μορφές εγκλημάτων, οι οποίες προκύπτουν από τη μελέτη κοινωνικών συμπεριφορών. Περί αυτού πρόκειται όμως; Όποιος δολοφονεί τη σύζυγο, τη σύντροφο, τη φίλη του ή οποιαδήποτε γυναίκα, το κάνει οπωσδήποτε λόγω του φύλου της, δηλαδή επειδή είναι μισογύνης, επομένως, κάθε μισογύνης είναι δυνάμει δολοφόνος;

Κατά τη γνώμη μου, ο υπερθεματισμός σε «ειδικές» ποινές για «ειδικές»  ανθρωποκτονίες με «ειδικούς» δράστες είναι ένα ακόμη δείγμα ποινικού λαϊκισμού που καλλιεργείται επιλεκτικά, για να εμφανίζεται η εκάστοτε κυβέρνηση ότι ανησυχεί για το φαινόμενο και ότι μεριμνά για τα θύματα, χωρίς ο συγκεκριμένος τρόπος αντίδρασης να έχει αποτρεπτική αξία και χωρίς να εντάσσεται στη μεγάλη εικόνα της βίας και ιδίως της χρήσης της από νεαρά άτομα στην ελληνική κοινωνία.

«Σχετικά με τα ποσοστά ανθρωποκτονιών στη Λατινική Αμερική» (COPLAD – ILANUD 2021, About the rates of homicide in Latin America, COPLAD - ILANUD 2021, San José- Costa Rica),  μτφρ. Ε. Λαμπροπούλου, Εγκληματολογία 12/2022, σελ. 10 [1-12].