Justice Initiative: Όταν μια πρωτοβουλία ενάντια στην παιδική κακοποίηση γίνεται ψήφισμα στο Συμβούλιο της Ευρώπης

“Not just everyday for me” «Αυτή δεν είναι απλώς μια ακόμη ημέρα για εμένα». Έτσι απαντάει στην καλημέρα μας o Karl, θύμα και επιζών παιδικής κακοποίησης από τη Γερμανία, και μέλος της πρωτοβουλίας Justice Initiative. Είναι Παρασκευή πρωί, 26 Ιανουαρίου και σε λίγες ώρες ο Karl μαζί με άλλα θύματα – επιζήσαντες από τη Ρουμανία, την Πορτογαλία και την Ισπανία θα μιλήσουν στην αίθουσα Τύπου του Συμβουλίου της Ευρώπης στο πλαίσιο της πολύ σημαντικής συζήτησης και ψηφοφορίας του οργάνου επί της πρότασης ψηφίσματος που έχει καταθέσει το Justice Initiative για μια πολυεπίπεδη αντιμετώπιση της παιδικής κακοποίησης. Και αν κάτι είναι σίγουρο αυτό το πρωί στο lobby του ξενοδοχείου στο Στρασβούργο στη γειτονιά των ευρωπαϊκών θεσμών, εκεί που χτυπάει η μισή νομοθετική, ρυθμιστική και θεσμική καρδιά της ευρωπαϊκής ιδέας  και ολόκληρη η καρδιά της ευρωπαϊκής ιστορίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αυτό είναι ότι για κανένα από τα μέλη της αποστολής του “Justice Initiative” δεν είναι μια απλή ημέρα. Είναι μια μεγάλη, πολύ σημαντική ημέρα.

Η πρωτοβουλία Justice Initiative και ο δρόμος προς τη θεσμική αναγνώριση του προβλήματος

H “Justice Initiative” ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2021 στη Βέρνη από τον Ελβετό επιχειρηματία Guido Fluri, ο οποίος υπήρξε «παιδί των ιδρυμάτων» και ανάδοχων οικογενειών, με τη ζωή του να διαμορφώνει την ανθρωπιστική και κοινωνική του δράση, καθώς είναι ενεργός στο σχετικό πεδίο της προστασίας ήδη από το 2010.

Η διακήρυξη του “Justice Initiative” διέπεται από τέσσερις βασικούς άξονες: την αποκάλυψη και παραδοχή της αλήθειας γύρω από το ζήτημα των παιδικών κακοποιήσεων, σεξουαλικών, σωματικών και ψυχολογικών, την επίσημη κρατική αναγνώριση, τη θέσπιση μέτρων αποκατάστασης των θυμάτων και τη λήψη μέτρων πρόληψης. Τα αιτήματά της από τον Ελβετό πολιτικό και εκπρόσωπο του Συμβουλίου της Ευρώπης Pierre-Alain Fridez και μετατράπηκαν σε πρόταση ψηφίσματος. Ήδη στις 4 Οκτωβρίου 2021, υποβλήθηκε πρόταση στο Συμβούλιο της Ευρώπης η οποία ζητούσε την επαναξιολόγηση των περιπτώσεων κακοποίησης παιδιών και τις μορφές αποκατάστασης από τα κράτη - μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Έναν χρόνο αργότερα, πραγματοποιήθηκε ακρόαση στην αρμόδια επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης όπου συζητήθηκε η προαναφερθείσα πρόταση ψηφίσματος «Κακοποίηση παιδιών στην Ευρώπη: επαναξιολόγηση, αποζημίωση και πρόληψη» με την ημερομηνία συζήτησης και ψηφοφορίας να ορίζεται τελικώς για τις 26 Ιανουαρίου του 2024. Στο πλαίσιο αυτό, συντάχθηκε μια περιεκτική και άκρως διαφωτιστική έκθεση, με μελέτη παραδειγμάτων ιδίως από τη Γαλλία, τη Γερμανία και τη Ρουμανία, αποτύπωση περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης σε καθολικά και θρησκευτικά ιδρύματα αλλά και ιστορίες μαζικών βίαιων απομακρύνσεων και συναφών σωματικών και ψυχολογικών κακοποιήσεων παιδιών λόγω πολέμων, και διατύπωση συστάσεων στο πρότυπο των καλών πρακτικών αντιμετώπισης που υιοθέτησε το ελβετικό κράτος και έχει ακολουθήσει σε μεγάλο βαθμό και η Γερμανία - μεταξύ άλλων με επίσημη κρατική συγγνώμη προς τα θύματα της κακοποίησης και εισαγωγή οικονομικών και υποστηρικτικών μέτρων ανακούφισης των θυμάτων, των οποίων ολόκληρη η ζωή έχει σημαδευτεί και σε μεγάλο βαθμό οριστεί από το παρελθόν τους.

Η έκθεση αυτή της πρωτοβουλίας “Justice Initiative” με εισηγητή τον Ελβετό Pierre – Alain Fridez (θα) είναι και η πρώτη ύλη της συζήτησης και της ψηφοφορίας στο Συμβούλιο της Ευρώπης το πρωί της 26ης Ιανουαρίου, και εκ του αποτελέσματος η αρχή για μια ενοποιημένη, πανευρωπαϊκή προσέγγιση σε ένα από τα πιο ευαίσθητα και κρίσιμα ζητήματα του ανθρώπινου παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος.

Η συζήτηση και το ψήφισμα στο Συμβούλιο της Ευρώπης

Η ώρα είναι δέκα και μισή το πρωί και στην εμβληματική αίθουσα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όπου θα λάβει χώρα η συζήτηση και η ψηφοφορία του Συμβουλίου της Ευρώπης με τίτλο «Παιδική Κακοποίηση στην Ευρώπη» επικρατεί ησυχία αλλά και προσμονή. Τα μέλη της αποστολής “Justice Initiative” – ο ιδρυτής Guido Fluri με τη σύζυγό του, θύματα κακοποίησης από πολλές διαφορετικές χώρες που στηρίζουν από την πρώτη στιγμή την πρωτοβουλία με το σημαντικότερο μέσο που έχουν να διαθέσουν, τις προσωπικές τους ιστορίες, δημοσιογράφοι και διευθυντές των επί μέρους παραρτημάτων- έχουν ήδη λάβει τις θέσεις τους στο θεωρείο για να παρακολουθήσουν τη μέρα που περίμεναν καιρό.

Ο εισηγητής του ψηφίσματος Pierre Alain Fridez ανοίγει τη συζήτηση με μια τοποθέτηση που αποδίδει καίρια έναν από τους ρόλους και σκοπούς αυτής της πρωτοβουλίας, τον διπλό ρόλο της μνήμης που γίνεται εφαλτήριο δράσης: «Σκοπός δεν είναι να στιγματίσουμε συγκεκριμένες χώρες», λέει μεταξύ άλλων ο κ. Fridez «σκοπός δεν είναι να γίνει απλώς μια απογραφή περιστατικών και μια υπενθύμιση αλλά να συμβάλλουμε στην πρόληψη και στην αποκατάσταση. Μέσα από τη διαφύλαξη της μνήμης που όμως είναι δύσκολη γιατί επικρατεί ο νόμος της σιωπής».

Στη συζήτηση που ακολουθεί με τοποθετήσεις από τους εκπροσώπους των περισσότερων από τα 46 κράτη - μέλη του Συμβουλίου ακούγονται πολλές και ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις, με αφορμή το κείμενο της έκθεσης θίγονται ανάγκες και ζητήματα ακόμα και εκτός των στενών ορίων του, όπως η ανάγκη στοχευμένης εκπαίδευσης των αρμοδίων και των ανθρώπων που επιφορτίζονται με την παιδική προστασία, το ζήτημα του victim shaming, της  ενοχής δηλαδή που συχνά προκαλείται στα θύματα της κακοποίησης αλλά και το πρόβλημα της αντιμετώπισης του διαδικτυακού bullying και των νέων προεκτάσεων που παίρνει το πρόβλημα της παιδικής κακοποίησης στην τεχνολογική πραγματικότητα στην οποία ζούμε. Ανεξαρτήτως ειδικότερων τοποθετήσεων ωστόσο το συμπέρασμα που εξάγεται είναι κοινό και παντοδύναμο μέσα στην απλότητά του: η πρωτοβουλία αυτή αγγίζει μια πανευρωπαϊκή υπόθεση, ένα συλλογικό έργο μνήμης με σκοπό την απελευθέρωση της αλήθειας, την αποκατάσταση των θυμάτων και την πρόληψη για να μην υπάρξουν νέα, μια πρώτη κίνηση σε μια διαδικασία αλλαγών και διαρκούς προστασίας που θα πρέπει να βρίσκεται συνέχεια σε κίνηση. Συμπέρασμα που προσυπογράφεται πανηγυρικά από το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας και την ομόφωνη υπερψήφιση της δέσμης μέτρων αντιμετώπισης της παιδικής κακοποίησης. Τα κράτη - μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης καλούνται και επισήμως πλέον να αναλάβουν δράση ώστε να διεξάγουν ειδικές επιστημονικές έρευνες συλλογής δεδομένων σχετικά με την παιδική κακοποίηση στις χώρες τους, να αναγνωρίσουν τα θύματα της παιδικής κακοποίησης σε θρησκευτικά και κρατικά ιδρύματα, να μεριμνήσουν για την αποκατάσταση των θυμάτων και να ενισχύσουν τους προληπτικούς μηχανισμούς της κακοποίησης ώστε να μην ξανασυμβούν σε παιδιά του παρόντος και του μέλλοντος όσα υπέφεραν παιδιά του παρελθόντος.

Η θέση της Ελλάδας

Μπορεί η Ελλάδα να μην περιλαμβάνεται στα παραδείγματα χωρών που μελετήθηκαν στο πλαίσιο της έκθεσης που τέθηκε υπόψιν του Συμβουλίου της Ευρώπης, μπορεί η συζήτηση για την παιδική κακοποίηση να μην έχει ανοίξει με τον ίδιο τρόπο ή/και τις ίδιες αφορμές που έγινε σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το ζήτημα ωστόσο είναι άμεσου εθνικού ενδιαφέροντος, ιδίως τα τελευταία χρόνια, με τον εκσυγχρονισμό του σχετικού νομοθετικού πλαισίου που επιχειρείται τα τελευταία χρόνια με σημαντικές νομοθετικές πρωτοβουλίες όπως ο Ν. 4837/2021 για την πρόληψη και αντιμετώπιση περιστατικών κακοποίησης και παραμέλησης ανηλίκων και την προσπάθεια διαμόρφωσης ενός συνεκτικού, αυστηρού πλαισίου λειτουργίας των μονάδων παιδικής προστασίας.

«Αυτή η έκθεση αναδεικνύει κάτι πολύ σημαντικό, κάτι που για πολλά χρόνια πολλές χώρες της Ευρώπης έκρυβαν, πολλές φορές και με τη συναίνεση των κυβερνήσεων», δήλωσε χαρακτηριστικά στη σχετική παρέμβασή του ο βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας κ. Γιώργος Σταμάτης κάνοντας λόγο για παιδιά που εγκαταλείφθηκαν μεταπολεμικά στα ιδρύματα και ξεχάστηκαν εκεί με τη φροντίδα και την προστασία τους να αφήνεται στην Εκκλησία ή/και σε ανθρώπους με μηδενική εμπειρία παιδικής φροντίδας και προστασίας.

O κ. Σταμάτης υπογράμμισε επίσης την ανάγκη συμμετοχής των παιδιών, ως άξονα διασφάλισης των παιδοκεντρικών αξιών που πρεσβεύει η ελληνική πολιτεία και το ελληνικό νομικό σύστημα αλλά και την ανάγκη αλλαγής παραδείγματος μέσω μιας πολιτικής αποϊδρυματοποίησης «Δεν ακούσαμε ποτέ τη φωνή των παιδιών μέσα στα ιδρύματα, την ακούσαμε όταν είχαν κακοποιηθεί πια και όταν βγήκαν στην κοινωνία χωρίς κανένα μέλλον. Όσοι διέπραξαν εγκλήματα παιδικής κακοποίησης πρέπει να πληρώσουν, πρέπει να διωχθούν και τα θύματα να αποκατασταθούν για όσα πέρασαν, να προστατευθούν. Η κοινωνία πρέπει να τα φροντίσει. […] Και μόνο που υπάρχουν ιδρύματα, που υπάρχουν ακόμα οι αιτίες που οδηγούν τα παιδιά στα ιδρύματα είναι κακοποιητικό».

Για την ανάγκη απομάκρυνσης από το μοντέλο των ιδρυμάτων όπως το ξέραμε μέχρι σήμερα μίλησε και η κα. Αγγελική Βεργίτση, διευθύντρια του ελληνικού παραρτήματος του “Justice Initiative”, μετά την ψηφοφορία του Συμβουλίου της Ευρώπης: «Η απόφαση του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι σημαντική για την Ελλάδα, διότι η ιδρυματική φροντίδα εξακολουθεί να είναι το κυρίαρχο σύστημα παιδικής προστασίας. Άρα όχι μόνο απαιτείται να ερευνηθούν οι περιπτώσεις των ανθρώπων εκείνων που έχουν υποστεί τα δεινά της κακοποίησης στο παρελθόν αλλά απαιτείται ακόμα, συστηματικός και ενδελεχής έλεγχος του τρόπου εργασίας των ιδρυμάτων ώστε να προλαμβάνονται περιστατικά κακοποίησης και παραμέλησης παιδιών. Η Πρωτοβουλία Δικαιοσύνης είναι παρούσα στην Ελλάδα για να υποστηρίξει τους φορείς, δημόσιους, ιδιωτικούς προκειμένου να αποκατασταθεί η δικαιοσύνη σε όσους υπήρξαν θύματα βίας ως παιδιά και να συμβάλλει στην εγκατάσταση μηχανισμών πρόληψης της παιδικής κακοποίησης στα ιδρύματα αλλά και όπου αλλού ζουν παιδιά».

Μια ιστορία βγαλμένη από τους ανθρώπους της

Καθώς τα μέλη του “Justice Initiative” και τα θύματα - επιζήσαντες αγκαλιάζονται και γιορτάζουν την απόφαση του Συμβουλίου της Ευρώπης γίνεται ακόμα πιο σαφές ότι η δύναμη αυτής της πρωτοβουλίας και της ιστορίας της είναι βγαλμένη από τη δύναμη των προσωπικών ιστοριών των ανθρώπων της. Ανθρώπων που πέρασαν όσα κανένα παιδί δεν πρέπει να περάσει, έχασαν φίλους στην πορεία, επιβίωσαν και βρήκαν τη δύναμη να μιλήσουν ανοιχτά για όσα τους συνέβησαν, όχι τόσο για να ακούσουν την κρατική συγγνώμη αλλά κυρίως για να προσπαθήσουν να διαμορφώσουν τις συνθήκες που δεν θα φέρουν άλλα παιδιά στη θέση τους στο μέλλον. Στη συνέντευξη τύπου που ακολουθεί οι σύντομες τοποθετήσεις των θυμάτων ενισχύουν αυτήν την αίσθηση και ανατριχιάζουν.

Ο Karl από τη Γερμανία πέρασε την παιδική του ηλικία με επανειλημμένους βιασμούς κάθε εβδομάδα από ιερέα. Μιλώντας στην αίθουσα τύπου του Συμβουλίου της Ευρώπης μιλάει για διακορεύσεις με σταυρούς και άλλα θρησκευτικά σύμβολα, για την απόπειρα αυτοκτονίας που έκανε στα 16 του, για τη επώδυνη σιωπή. «Επέζησα και αυτό σημαίνει ότι είμαι μάρτυρας όλων των αποτυχιών της εκκλησίας και της κοινωνίας να αντιμετωπίσουν το θέμα», λέει χαρακτηριστικά ο Karl. «Η σιωπή αυτή είναι μεγάλο μαρτύριο για εμάς. Το να κατονομάζεται το έγκλημα ως τέτοιο είναι απόδοση δικαιοσύνης. Ας εστιάσουμε στην εκκλησία,σ τις κλινικές, στις αθλητικές λέσχες, αλλά και στην οικογένεια. Ας μην ξανακοιτάξουμε από την άλλη πλευρά».

Για το μαρτύριο της συγκάλυψης μιλάει εξαιρετικά συγκινημένος και ο Fransico Javier από την Ισπανία: «Η σεξουαλική κακοποίηση είναι μια από τις χειρότερες μορφές βίας που υπάρχουν. Όχι μόνο είναι απελπισία αργότερα έχουμε να αντιμετωπίσουμε αυτό που μας έκαναν αλλά και όσα έκαναν για να κρατήσουν την αλήθεια επτασφράγιστο μυστικό. Κι αυτό είναι το χειρότερο. Ο φίλος μου ο Εμιλιάνο δεν τα κατάφερε. Γι’ αυτό σήμερα είμαι εδώ σε μια τόσο σημαντική μέρα που μας δίνει αναγνώριση και ορατότητα. Μια κοινωνία προόδου δεν μπορεί να συνεχίσει να κρύβει τα εγκλήματα - αυτό θα ταίριαζε σε άλλους, περασμένους καιρούς».

Ένα ακόμα παιδί που η φωνή του ακούστηκε αργότερα, όταν πια είχε περάσει την παιδική του ηλικία στα σκληρά ιδρύματα περασμένων δεκαετιών είναι και ο χημικός και συγγραφέας κ. Αργύρης Ολοκτσίδης, με μια ιστορία διαφορετική μεν από τους περισσότερους  επιζήσαντες που μίλησαν στο Στρασβούργο, κοινή όμως στη σκοτεινή ρίζα του ευάλωτου παιδικού ψυχισμού που έρχεται αντιμέτωπος με βία και σκληρότητα εξ ορισμού ανοίκεια για την παιδική φύση. Ο κ. Ολοκτσίδης ν κατάφερε μεν να βρεθεί στο Στρασβούργο τη σημαντική αυτή ημέρα της συζήτησης της πρότασης του “Justice Initiative”, μίλησε όμως στην Athens Voice για το προσωπικό του βίωμα και τον μονόδρομο που πρέπει να ακολουθήσουν κατά τη γνώμη του οι κοινωνίες.

«Είμαι το δέκατο παιδί μιας ενδεκαμελούς οικογένειας, οι γονείς μου ήρθαν απ’ τον Πόντο, η μητέρα μου έχασε τους γονείς της στις ταραχές που έγιναν την εποχή εκείνη και ήρθε στην Ελλάδα με τη μικρή της αδελφή και τους παππούδες της. Η μητέρα μου παντρεύτηκε σε ηλικία 15ετών, έχασε τον άντρα της σε ηλικία 37 ετών, κι έμεινε χήρα με 7 παιδιά – τα τέσσερα είχαν πεθάνει σε πολύ μικρή ή βρεφική ηλικία. Το δέκατο παιδί στη σειρά ήμουν εγώ – εμένα και τις δύο αδελφές μου μας έβαλε η μητέρα μου σε ορφανοτροφεία. Για μένα η κακοποίηση των παιδιών είναι πολύμορφη, πολύπλευρη και δεν γίνεται μόνο από ανθρώπους. Από τους ανθρώπους μπορεί να ξεκινούν πολλά αλλά η εξέλιξη τους πολλές φορές ξεφεύγει από τον έλεγχο των ανθρώπων – όπως παραδείγματός χάριν ένας πόλεμος. Έτσι κι εγώ ως παιδί που ήρθε σε αυτόν τον κόσμο, αδικήθηκα, βιάστηκα κυρίως ψυχικά από τις συνθήκες μέσα στις οποίες βρέθηκα – το ορφανοτροφείο ήταν για μένα σχεδόν το τέλος της ψυχολογικής μου εξέλιξης. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αδικία από τη στέρηση των δικαιωμάτων ενός μικρού παιδιού, από το να στερηθεί αγάπη και προστασία, τις μόνες συνθήκες μέσα στις οποίες ένα παιδί μπορεί να αναπτυχθεί σωστά […] Πολλά παιδιά που έχουν μεγαλώσει έτσι, αν δεν πεθάνουν, αναγκάζονται να σκοτώσουν την ευαισθησία τους, αυτό το τρυφερό δώρο της παιδικής ηλικίας, και βλέπουν τη ζωή ως σύγκρουση μεταξύ εχθρών, εξελισσόμενα ανάλογα, με σκληρότητα, προκειμένου να μπορούν να αντεπεξέλθουν σε συνθήκες βίας. Αυτό είναι ολέθριο όχι μόνο για τους ανθρώπους αυτούς αλλά και για την κοινωνία. Μόνο όταν βοηθηθούν οι οικογένειες να αναθρέψουν παιδιά σε συνθήκες ασφάλειας και αγάπης μόνο τότε οι κοινωνίες θα βελτιωθούν».

Άλλωστε από μια οικογένεια έχει ξεκινήσει όλη αυτή η προσπάθεια τα πρώτα πολύ σημαντικά αποτελέσματα της οποίας επισφραγίστηκαν με την ψήφο του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Στρασβούργο. Γιατί το “Justice Initiative” είναι πια μια οικογένεια ενωμένη στον κοινό τόσο σημαντικό σκοπό της. Είναι κάτι παραπάνω από εμφανές ακόμα και στον πιο ουδέτερο παρατηρητή, όταν βλέπει όλα τα μέλη, τα θύματα, τον Guido Fluri με την ομάδα του να τρώνε όλοι μαζί στο ίδιο τραπέζι μετά την ψηφοφορία, ο δεσμός είναι ισχυρός και ορατός σε όλα όσα λένε, στον τρόπο που απευθύνονται ο ένας στον άλλο, από τον τρόπο που αποχαιρετιούνται συγκινημένοι – μέχρι την επόμενη φορά, την επόμενη δράση, την επόμενη ομιλία με σκοπό το παρελθόν να αλλάξει το μέλλον. Αυτή η διαφορετική οικογένεια και η αγάπη που αναπτύσσεται εντός της είναι μια θρεπτική τροφή για σκέψη σε μια εποχή που ίσως να φέρνει μαζί της την τελευταία ευκαιρία των κοινωνιών ν’ αναλάβουν πρωτοβουλίες για μια ουσιαστική αλλαγή – προς το καλύτερο.