Ο «γαλαντόμος» Ντελόρ και ο «σφιχτός» Σόιμπλε

Στο τέλος του 2023, δύο σημαντικοί Ευρωπαίοι πολιτικοί εγκατέλειψαν τον μάταιο τούτο κόσμο. Στη μακρά τους διαδρομή, τόσο ο Ζακ Ντελόρ όσο και ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε σημάδεψαν την εξέλιξη του κοινού μας ευρωπαϊκού οικοδομήματος αλλά και τη θέση της χώρας μας σε αυτό.

Στην Ελλάδα, ο Ντελόρ έχει συνδεθεί με τα περίφημα «πακέτα», δηλαδή τους πόρους που διατέθηκαν από τα διαρθρωτικά ταμεία της τότε ΕΟΚ, με στόχο τη σταδιακή σύγκλιση των φτωχότερων περιοχών της με τις πλουσιότερες. Η Ελλάδα εισέπραξε πολύ σημαντικά ποσά, αφού, χάρη στους χαμηλούς δείκτες της σε όλους τους τομείς, πληρούσε στο σύνολό της τα κριτήρια χρηματοδότησης.

Θα όφειλε κανείς να υπενθυμίσει ότι, ως Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επί μία δεκαετία (1985-1995), ο Ντελόρ παρέλαβε τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης από μια περίοδο αποτελμάτωσης («ευρωσκλήρωση»), την αναζωογόνησε με σειρά πρωτοβουλιών (Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, Ενιαία Εσωτερική Αγορά, Επιτροπή για την Οικονομική και Νομισματική Ένωση, Συνθήκη του Μάαστριχτ για την Ευρωπαϊκή Ένωση) και την παρέδωσε ικανή να αντέξει το βάρος της διεύρυνσης προς την «άλλη Ευρώπη», του Ψυχρού Πολέμου που τερματιζόταν. Καθοριστική υπήρξε η συμβολή του Ντελόρ στην ομαλή μετάβαση της Ευρώπης στη μεταψυχροπολεμική εποχή. Πρωτοστάτησε ώστε η επανένωση της Γερμανίας να συνδεθεί άρρηκτα με την επιτάχυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το «τίμημα» ήταν γερμανικής έμπνευσης: αυστηρά οικονομικά κριτήρια για τη συμμετοχή κρατών στη σχεδιαζόμενη ζώνη του ευρώ.

Σε ρόλο θεματοφύλακα των κριτηρίων δημοσιονομικής πειθαρχίας, που διατυπώθηκαν κατά την εποχή Ντελόρ, αναδείχτηκε ο Σόιμπλε, ως υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας ενώ ξεσπούσε η κρίση χρέους στην Ευρωζώνη. Αξίζει να θυμίσουμε τα κριτήρια συμμετοχής στην ΟΝΕ: (α) χαμηλός και ελεγχόμενος πληθωρισμός, (β) υγιή και βιώσιμα δημόσια οικονομικά, δηλαδή χαμηλά κρατικά ελλείμματα και χαμηλό εθνικό χρέος, (γ) σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες, και (δ) πολύ μικρή απόκλιση στα μακροπρόθεσμα επιτόκια.

Η κρίση ξεκίνησε όταν, στα τέλη του 2009, αποκαλύφθηκε ότι η Ελλάδα παρουσίαζε ψευδή εικόνα για τα δημόσια οικονομικά της και ότι δημόσια ελλείμματα και χρέος είχαν εκτοξευθεί πολύ πάνω από τα προβλεπόμενα όρια του 3% και του 60%, αντιστοίχως. Εκπροσωπώντας την ισχυρότερη ευρωπαϊκή οικονομία, ο Σόιμπλε ήταν εξαρχής αντίθετος στη διάσωση ενός μέλους της ΟΝΕ με δαπάνες των υπολοίπων εταίρων. Επικαλέστηκε όχι μόνο την απουσία σχετικής πρόβλεψης στις Συνθήκες, αλλά και τον «ηθικό κίνδυνο» που εγκυμονούσε ένα ελληνικό bailout: αυτό που η αναξιόχρεη Ελλάδα αντιλαμβανόταν ως ευρωπαϊκή αλληλεγγύη θα δημιουργούσε κακό προηγούμενο και για άλλους ασυνεπείς οφειλέτες, ενθαρρύνοντας παράλληλα τη δημοσιονομική ασωτία. Για τον λόγο αυτόν επέμεινε στη συμμετοχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στη συμφωνία διάσωσης του 2010 (1ο Μνημόνιο).

Το 1ο Μνημόνιο απέτυχε. Έφταιγε το μίγμα των μέτρων ή η πλημμελής υλοποίησή τους; Όταν διαφάνηκε η προοπτική και δεύτερου Μνημονίου, τον Σεπτέμβριο του 2011, ο Σόιμπλε πρότεινε στον Έλληνα ομόλογό του, Ευάγγελο Βενιζέλο, η χώρα να εγκαταλείψει οικειοθελώς την Ευρωζώνη και οι εταίροι να τής εξασφαλίσουν «κάποια δισεκατομμύρια ευρώ» για τα οδοιπορικά. Μετά την επικράτηση των εγχώριων «αντιμνημονιακών» δυνάμεων, το 2015, ο Σόιμπλε, άθελά του, συνέβαλε όσο λίγοι ώστε η Ελλάδα να μη φύγει από τη ζώνη του ευρώ: Την εποχή που o Τσίπρας και o Βαρουφάκης «διαπραγματεύονταν» κραδαίνοντας το Grexit σαν απασφαλισμένη χειροβομβίδα, ο Σόιμπλε την εξουδετέρωσε ρίχνοντάς την ο ίδιος στο τραπέζι. Μάλιστα, όπως εξήγησε στους ατυχείς συνομιλητές του, δεν θα επρόκειτο για οριστική έξοδο, αλλά για time-out, έως ότου η χώρα καταστεί ικανή να εκπληρώσει πραγματικά τα κριτήρια του ευρώ.

Απλουστεύοντας, οι Έλληνες πιθανότατα θυμούνται τον Ντελόρ για τη γαλαντομία του και τον Σόιμπλε για την τιμωρητική του διάθεση. Όμως, αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι, στο ζήτημα της ασωτίας κρατών μελών της ΟΝΕ, η στάση του Γάλλου προέδρου της Επιτροπής δεν διέφερε από εκείνη του Γερμανού υπουργού Οικονομικών. Το 2011 σε συνεντεύξεις του στη Le Monde και στην Deutsche Welle, ο Ντελόρ υποστήριξε ότι, για να διαφυλαχθεί το κοινό νόμισμα, έπρεπε οι Συνθήκες να προβλέψουν την οικειοθελή ή αναγκαστική έξοδο μιας χώρας από τη ζώνη του ευρώ. Και είναι βέβαιο ότι θα συμφωνούσε σε κάτι ακόμα με τον Σόιμπλε: ότι δεν αρκεί να αποδέχεσαι μεταρρυθμίσεις (έναντι οικονομικής στήριξης), αλλά πρέπει να τις εφαρμόζεις κιόλας. Όπως ο Γερμανός πολιτικός το έθεσε μπροστά σε άναυδο Έλληνα πρωθυπουργό (στο Νταβός το 2016), ‘It’s the implementation, stupid’!