Ο Ζακ Ντελόρ, όπως τον γνώρισα

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 η Ευρώπη άρχισε να συνέρχεται από τις δύο ενεργειακές κρίσεις, 1973-74 και 1979-80, και να αναπροσαρμόζει την οικονομική της πολιτική στις νέες συνθήκες. Παράλληλα, το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό αντιμετώπιζε αναταράξεις, με κυριότερη την νίκη του σοσιαλιστή Φρανσουά Μιττεράν στις γαλλικές προεδρικές εκλογές του Μαΐου 1981 και την άνοδο μιας κυβέρνησης σοσιαλιστών και κομμουνιστών με πρωθυπουργό τον σοσιαλιστή Πιερ Μορουά και σκοπό την εφαρμογή προγράμματος ριζικών αλλαγών στην οικονομία. Αντίστοιχες εξελίξεις σημειώθηκαν και στην Ελλάδα με τη θριαμβευτική εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ τον Οκτώβριο 1981, που φαινόταν ότι θα μπορούσαν να οδηγήσουν ακόμα και στην έξοδο από την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) - όπως τότε ονομαζόταν.

Μετά την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, τα ελληνικά πολιτικά κόμματα συμμετέσχαν με άμεση εκλογή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Ε.Κ.) ταυτόχρονα με τις εθνικές εκλογές του 1981. Το ΠΑΣΟΚ εντάχθηκε στη Σοσιαλιστική Ομάδα, που ήταν η πολυπληθέστερη στο Κοινοβούλιο. Αντιμετώπιζε διπλό πρόβλημα, την ενσωμάτωσή του στις ευρωπαϊκές διαδικασίες σε μια περίοδο σημαντικών αλλαγών στο ευρωπαϊκό πολιτικό σκηνικό καθώς και τον προσδιορισμό της θέσης της χώρας μας – δεδομένου ότι το ΠΑΣΟΚ ήταν κυβέρνηση - απέναντι στην Ενωμένη Ευρώπη. Ήμουν μέλος της πρώτης εκλεγμένης ελληνικής κοινοβουλευτικής αντιπροσωπίας. Σύντομα ανέλαβα τη θέση Εκπροσώπου της Σοσιαλιστικής Ομάδας στην Ειδική Επιτροπή για την Ανάκαμψη της Ευρωπαϊκής Οικονομίας, που είχε συγκροτηθεί με πρωτοβουλία του Ζακ Ντελόρ στη διάρκεια της δικής του προηγούμενης θητείας στο Ε.Κ. Για το λόγο αυτό παρακολουθούσε ως Υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών της κυβέρνησης Μορουά πολύ στενά το έργο της, δηλαδή τη σύνταξη Σχεδίου για την Ανάκαμψη της Ευρωπαϊκής Οικονομίας. Σε αυτό το πλαίσιο συναντηθήκαμε πρώτη φορά.

Ερχόταν κατά διαστήματα για να μετάσχει στις συζητήσεις της Ειδικής Επιτροπής και προσκαλούσε τους Εκπροσώπους των Ομάδων – μεταξύ των οποίων και εμένα – στο γαλλικό Υπουργείο Οικονομικών για γεύματα εργασίας. Η παρουσία του ξεχώριζε σε σχέση με τους άλλους Ευρωπαίους αξιωματούχους που συναντούσαμε. Είχε άριστη γνώση των θεμάτων, αυστηρά συγκροτημένη σκέψη και, κυρίως, όραμα και πολιτική βούληση για να προχωρήσει η Ευρώπη. Επιπλέον, είμαστε σύμμαχοι, γιατί ανήκαμε στον ίδιο πολιτικό χώρο. Μοιραζόμαστε τις ίδιες ιδέες για το μέλλον της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Επειδή είχα την ευθύνη σύνταξης του πορίσματος της πλειοψηφίας (δηλαδή των σοσιαλιστών), είχαμε στενή συνεργασία. Κύριοι άξονες του πορίσματος ήταν η άσκηση περισσότερο κεινσιανής πολιτικής για την τόνωση της ζήτησης, η παράλληλη ενίσχυση τα παραγωγικής ικανότητας με έμφαση στις επενδύσεις και την ανάπτυξη της έρευνας καθώς και η αύξηση των κοινοτικών πόρων για τη χρηματοδότηση πολιτικών οικονομικής σύγκλισης. Αποτελούσε, ουσιαστικά, στοιχείο της «ατζέντας Ντελόρ» ως Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Με τον Ζακ Ντελόρ αναπτύξαμε φιλικές σχέσεις. Όταν πραγματοποίησε επίσκεψη στην Αθήνα το 1985, ως νέος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ανταποκρίθηκε σε πρόσκληση για δείπνο που παρέθεσα προς τιμήν του στο σπίτι μου και μίλησε με ενθουσιασμό για το ευρωπαϊκό όραμα. Στις μεταγενέστερες, μετά την Ευρωβουλή, επισκέψεις μου στο Παρίσι είχα συχνά την ευκαιρία να γευματίσω μαζί του. Οι συζητήσεις ήταν απολαυστικές, τόσο για τη διεισδυτική του σκέψη όσο και τις αιχμηρές αναφορές σε παλαιούς συναδέλφους. Στη διάρκεια αυτών των συζητήσεων υπήρχε η δυνατότητα να τεθούν και πολιτικά ζητήματα.

Πρώτο και κύριο, τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ). Η υλοποίηση των προγραμμάτων αυτών με κοινοτική χρηματοδότηση ήταν πρόταση του Ντελόρ, και ουσιαστικός πρόδρομος των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης (ΚΠΣ) που υιοθετήθηκαν στη συνέχεια. Στηρίζονταν στην αντίληψη ότι η ΕΟΚ έπρεπε να αυξήσει τη χρηματοδότηση έργων και προγραμμάτων στο πλαίσιο ολοκληρωμένων σχεδίων περιφερειακής ανάπτυξης, ώστε να δημιουργούνται συνέργειες και η χρηματοδότηση να έχει πολλαπλασιαστικές συνέπειες για την οικονομική αναζωογόνηση των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών του Νότου

Η έγκριση των ΜΟΠ είχε μεγάλη σημασία για τη χώρα μας. Πέρα από τη στήριξη της αναπτυξιακής διαδικασίας, είχε έντονο πολιτικό συμβολισμό: ήταν μια νίκη του Νότου για μια αλληλέγγυα Ευρώπη αποτελώντας βασικό επιχείρημα για την απόφαση της κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου να προσχωρήσει, χωρίς αστερίσκους, στην ολόπλευρη στήριξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Την περίοδο 1984-85, μετά το τέλος της θητείας μου στο Ε.Κ., είχα αναλάβει θέση Συμβούλου του Πρωθυπουργού για ευρωπαϊκά θέματα και υπήρξα δίαυλος μηνυμάτων με τον Ντελόρ για τη διπλωματική μεθόδευση της έγκρισης. Το οπλοστάσιο περιλάμβανε και την απειλή άσκησης βέτο στην ένταξη της Ισπανίας και της Πορτογαλίας στην ΕΟΚ – που είχα εισηγηθεί στον Ανδρέα Παπανδρέου και αποδείχτηκε ιδιαίτερα λυσιτελής.

Λίγες εβδομάδες αφότου ανέλαβα, το 1994, Υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών κατατέθηκε η αίτηση της Ελλάδας για ένταξη στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (0ΝΕ). Ο Ζακ Ντελόρ ήταν ακόμα Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και μέχρι την αποχώρησή του το 1995 στήριξε σθεναρά την ελληνική αίτηση και τα επιχειρήματα που πρόβαλλα στο Συμβούλιο Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών (ECOFIN) – όπου συμμετείχε τακτικά – απέναντι στις πιέσεις των συναδέλφων μου του Βορρά για αυστηρότερες πολιτικές λιτότητας. Κατανοούσε μια μεγάλη αλήθεια της οικονομικής επιστήμης: η εφαρμογή κανόνων πολιτικής «στα τυφλά», δηλαδή χωρίς να προσμετρώνται οι αρνητικές παρενέργειες και να λαμβάνονται αντισταθμιστικά μέτρα ελάφρυνσης των επιπτώσεων, είναι αναποτελεσματική– πέρα από τις αδικίες που προκαλούνται. Οι παρενέργειες εκδικούνται ενεργοποιώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις που αντιστρατεύονται τον επιδιωκόμενο στόχο. Υπερ-φορολόγηση και αιματηρές περικοπές κοινωνικών δαπανών μείωσαν τόσο πολύ τα εισοδήματα στην Ελλάδα στην περίοδο των Μνημονίων που, τελικά, το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ αντί να μειωθεί, αυξήθηκε!

Ένα τελευταίο ερώτημα: ήταν ο Ντελόρ περισσότερο φιλέλληνας, ή καλός Ευρωπαίος; Στην ανάγνωση της ιστορίας μας ρέπουμε, πολλές φορές ασυνείδητα, σε μια συναισθηματική εκδοχή της στήριξης που κατά καιρούς έχουμε δεχτεί από τους «ξένους». Επιφανής ιστορικός, που εκτιμώ ιδιαίτερα, έχει αναφερθεί σε εμάς ως τα «κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας». Έχοντας αποκτήσει κάποια εμπειρία από τη «ζωντανή ιστορία», πιστεύω ότι η στήριξη, όταν εκδηλώνεται, οφείλεται στο πόσο καλά, με λόγους και πράξεις, υποστηρίζουμε την ορθότητα των θέσεών μας. Γι’ αυτό μας υποστήριξε ο Ντελόρ, και αρκετοί άλλοι.

Ισχύει, φυσικά και το αντίστροφο: όταν δεν παρέχεται στήριξη, όπως στην περίοδο της κρίσης χρέους, δεν έχουμε υποστηρίξει σωστά τις θέσεις μας.

Ο Ζακ Ντελόρ υπήρξε μια ηγετική προσωπικότητα που συνέβαλε αποφασιστικά στην ευρωπαϊκή ενοποίηση στη βάση της αλληλεγγύης και της ανταγωνιστικότητας, διευρύνοντας παράλληλα τις δυνατότητες σε χώρες όπως η Ελλάδα να συμμετάσχουν στο εγχείρημα και να αναπτυχθούν.