Σκέψεις για τον 21ο αιώνα από το πίσω κάθισµα υπουργικού οχήµατος

Το μόνο πλεονέκτημα του να κάθεται κανείς στο πίσω στο κάθισμα ενός υπουργικού αυτοκινήτου είναι ότι µπορεί ανενόχλητος να παρατηρεί τον κόσµο στη διαδροµή προς το γραφείο. Την εποχή που µεγαλώναµε εµείς, ήµασταν περίπου ίδιοι. Σήµερα µπορεί κανείς να παρατηρήσει δεκάδες φυλές στα πεζοδρόµια. Τα περίεργα τατουάζ, τα παράξενα χτενίσµατα, τα ιδιαίτερα ρούχα ή τα λίγα ρούχα, τα πολλά αξεσουάρ, το περπάτηµα, το ύφος, τη ρευστότητα του φύλου και µύρια άλλα ταυτοτικά σύµβολα. Πώς άραγε θα είναι αυτοί οι άνθρωποι όταν φτάσουν στην ηλικία µου; Πώς µπορεί να είναι στελέχη µιας επιχείρησης ή του δηµόσιου τοµέα µε δεδοµένους τους κώδικες εµφάνισης; Τι συµµετοχή έχουν στην οικονοµία και τι είδους πολιτική ταυτότητα;

Τα ερωτήµατα αναφύονται ενστικτωδώς µε δεδοµένο το πλαίσιο που άνθρωποι σαν εµένα κινούνται και τους κώδικες στους οποίους πρέπει να υπακούσουν, στο πανεπιστήµιο, στην τράπεζα, στο υπουργικό γραφείο. Πού βρίσκεται η «Μέση Γη»*, αναρωτιέµαι, για την οποίαν είχα τόσο ενθουσιασµό πριν από µερικά χρόνια όταν έγραφα το σχετικό βιβλίο;

Εντωµεταξύ, στους δρόµους κυριαρχεί πια η απόλυτη ζούγκλα. Κώδικας κυκλοφορίας γιοκ, ακόµη και στο Σύνταγµα. Το θέµα που θέτω στον εαυτό µου ενώ κατηφορίζω είναι πώς θα είναι η πολιτική και η οικονοµία όταν όλοι αυτοί οι άνθρωποι αναλάβουν τα ηνία της χώρας ή όταν συγκροτήσουν τη µεγάλη πλειοψηφία του πληθυσµού της. Αν δεν την έχουν ήδη. Το της ζωής µου ταξίδιον από την οικία προς το γραφείο συνεχίζεται. Η κίνηση, οι λακκούβες και τα ζιγκ-ζαγκ του έµπειρου οδηγού Γιάννη —οδηγού µιας υπουργάρας του ΠαΣοΚ του ’90— είναι καθηµερινός εφιάλτης. Αφήνω πίσω µου τη «µέση γη» εκείνων που κλείνονται στα γραφεία των επιχειρήσεων, στις πολυκατοικίες των υπουργείων/δηµόσιων υπηρεσιών και των προαστίων των συνταξιούχων όπως ο Γέρακας, για να βρω, εγώ ένας συντηρητικός πια άνθρωπος, τον στρατό των πολλαπλών ταυτοτήτων, τον µη συστηµικό κόσµο που ξεχύνεται µε ορµή και όρεξη στα πρωινά πεζοδρόµια, σε µια διαδροµή 40 λεπτών.

Ζούμε ακόμη σε κάποιο βαθμό την εποχή του πολιτικού κέντρου και της «μέσης γης». Ο συνασπισµός των λίγο προοδευτικών και λίγο συντηρητικών οικογενειών µαζί µε τους συνταξιούχους και τους νέους και νέες των µεσο-αστικών οικογενειών που θέλουν µια ήσυχη ζωή και µια σχετικά καλή δουλειά, έχουν βρεθεί λίγο-πολύ όλοι σε µια —τη συστηµική— πλευρά. Οι υπόλοιποι, οικονοµικά, κοινωνικά, πολιτικά, στην απέναντι όχθη. Αυτός, σκέφτοµαι, χονδροειδώς είναι ένας µετα-πολιτικός, µετα-νεωτερικός διπολισµός που συναντάται παντού, µε διαφορετικές οξύτητες. Στις δυτικές δηµοκρατίες κυρίως, διότι στην Ασία τα πράγµατα είναι διαφορετικά. Ο φιλελευθερισµός στη Δύση έχει φέρει µαζί µε τις ανισότητες και την κοινωνική ελευθεριότητα.

Ο καθένας έχει δικαίωµα —και σωστά— να αυτο-προσδιορίζεται ακόµα και πέρα από τα όρια που οριοθετεί «…η τρεχάµενη ηθική», όπως λέει ο Ντίνος Χριστιανόπουλος. Η δυτική ταυτοτική γιορτή µοιάζει απόκοσµη όταν συγκρίνεται µε καταστάσεις σε χώρες όπου αυτό που αποκαλούµε εµείς οι οικονοµολόγοι «αποδοτικότητα» είναι σαν θρησκεία. Η Κίνα βρίσκεται στο απόγειο αυτής της ιδέας. Δεν έχει ούτε θρησκείες, ούτε ποδοσφαιρικές οµάδες, ούτε χόµπι, δεν υπάρχει ο δυτικός Αστός του Βέρνερ Ζόµπαρτ, το σύνολο των ανθρώπων ζει µε τη λογική: Métro-boulot-dodo.

Εντωµεταξύ, στο Eurogroup, στον ESM & στην EIB, αλλά κυρίως στο ECOFIN, στα οποία συµµετείχα, η αγωνία της ευρωπαϊκής ηγεσίας είναι διάχυτη. Η Ευρώπη έχει µείνει πίσω και κινδυνεύει να γίνει είτε απόφυση της Ασίας, όπως λέει ο Χένρι Κίσιντζερ, είτε ο µικρός συνεταίρος της µεγάλης Αµερικής. Τα πράγµατα τρέχουν µε ασύλληπτες ταχύτητες και η προσέγγιση είναι ολιστική. Πρέπει όλα να γίνουν γρήγορα, πρέπει όλα να είχαν γίνει χθες, η τραπεζική ένωση και η ένωση των κεφαλαιαγορών, οι φορολογικές εναρµονίσεις, οι δηµοσιονοµικοί κανόνες, τα κεφάλαια που πρέπει να επενδυθούν στην τεχνητή νοηµοσύνη και στην ψηφιακή οικονοµία, το επείγον των µέτρων για την κλιµατική αλλαγή, εκατοντάδες άλλα ζητήµατα στα οποία αναζητούνται συµφωνίες και µέτρα, ενώ η οικονοµία τρέχει. Μέσα σε όλα αυτά, η παρουσία µας είναι µεν ικανοποιητική αλλά η πρόοδος που έχουν κάνει οι χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης αλλά και της Βαλτικής, είναι εντυπωσιακή. Είναι πια κάτι σαν τους Ασιάτες της Ευρώπης. Την ίδια στιγµή αντιλαµβάνεται κανείς τη σηµασία του δηµογραφικού. Πέρα από το ότι η µεγάλη αύξηση του παγκόσµιου πληθυσµού έχει προκαλέσει ήδη πίεση της ζήτησης στα βασικά είδη, το ζήτηµα των µεγάλων µετακινήσεων των πληθυσµών είναι η µήτρα πολλών πραγµάτων. Από το µεταναστευτικό και την κλιµατική κρίση µέχρι το brain drain και τις γεωπολιτικές συγκρούσεις.

Είναι κεντρικό ζήτηµα το πώς θα µπορέσουν τόσο διαφορετικές ταυτότητες που κατακλύζουν τη γερασµένη Ευρώπη να συγκροτήσουν ένα οικονοµικό υπόδειγµα απέναντι στο ασιατικό κύµα

Είναι κεντρικό ζήτηµα το πώς θα µπορέσουν τόσο διαφορετικές ταυτότητες που κατακλύζουν τη γερασµένη Ευρώπη να συγκροτήσουν ένα οικονοµικό υπόδειγµα που να στέκεται µε επιτυχία απέναντι στο ασιατικό κύµα, το οποίο είναι οµοιογενές, συγκεντρωτικά διευθυνόµενο, αυταρχικό και µε υπακοή στην εξουσία. Το µεγάλο ζήτηµα της επιβίωσης της αστικής δηµοκρατίας σήµερα είναι το στοίχηµα της οικονοµικής αποδοτικότητας. Χωρίς ευηµερία, κινδυνεύει.

Καθώς το αυτοκίνητο πλησιάζει στο υπουργείο, η κίνηση χειροτερεύει. Η πόρτα τελικά ανοίγει και η βροντερή φωνή του κλητήρα, «καληµέρα, υπουργέ µου!» µε προσγειώνει. Πιο σιγά, ρε φίλε, λέω από µέσα µου, θα µας την πέσει ο κόσµος. Ανεβαίνω στο γραφείο µε την υποτυπώδη υποδοµή —χαλασµένη tv µε αποκωδικοποιητή(!) και κεραία χειρός, φθαρµένα πατώµατα, τα παλιά έπιπλα φουλ από σηµάδια, δεκάδες µέτρα καλώδια ριγµένα στο πάτωµα και µια βιβλιοθήκη άδεια. Παρ’ όλ’ αυτά, εκπλήσσοµαι που το υπουργείο έχει µερικά πολύ καλά στελέχη, που εργάζονται µε αφοσίωση παρά τον γλίσχρο µισθό. Κάποια ελπίδα υπάρχει, σκέφτοµαι. Το βράδυ επιστρέφω αγκαλιά µε τα αναλγητικά Nurofen. Alles ist gut.?

* «Μέση Γη - Η Επιστροφή του Πολιτικού Κέντρου», 2017, εκδ. Παπαζήση

* Ο Θοδωρής Πελαγίδης είναι καθηγητής Οικονοµικών του Πανεπιστηµίου Πειραιώς και Υποδιοικητής της ΤτΕ. Διετέλεσε Υπουργός Οικονοµικών στην υπηρεσιακή κυβέρνηση του 2023.

* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ειδική έκδοση για τα 20 χρόνια Athens Voice «Επιβιώνοντας στον 21ο αιώνα - Οι πολιτικές, οι τάσεις, τα ρεύµατα της εποχής µας», σε επιµέλεια Σώτης Τριανταφύλλου