Ferguson, Missouri

Tα βίαια επεισόδια στο Φέργκιουσον του Μιζούρι μετά τον θανάσιμο πυροβολισμό εναντίον του νεαρού Μάικλ Μπράουν, τροφοδοτούν, όπως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, αντιαμερικανική προπαγάνδα και διεθνές μένος. Δεν θα αναλύσω εδώ τα ρατσιστικά φαινόμενα στις ΗΠΑ: το πρόβλημα είναι, φυσικά, πολύ πιο σύνθετο από μια αντιπαράθεση λευκών-μαύρων και πλουσίων-φτωχών ή από μια αντιπαράθεση μεταξύ θυτών και θυμάτων. Ο ρατσισμός είναι αμφίδρομος, περιλαμβάνει εθνικούς και φυλετικούς μύθους, ψευδοϊστορία, ηθικό σχετικισμό και πολιτιστικούς πολέμους. Θα σταθώ σε μερικά φαινόμενα που συνοδεύουν προφανείς κακοδικίες όπως αυτή της αθώωσης του αστυνομικού.

Tο πρώτο που αξίζει να σχολιαστεί είναι η δημιουργία μιας φαντασμαγορικής, αιματηρής εικόνας για την αμερικανική κοινωνία στην οποία εκτυλίσσεται φυλετικός και ταξικός πόλεμος. Πράγματι, σε ορισμένες περιοχές –κυρίως σε θύλακες φτώχειας και ανεργίας– υπάρχει ένταση· οι αιτίες όμως είναι και πάλι πολύ πιο σύνθετες (μορφωτικό επίπεδο, δημογραφικές πιέσεις, classism) από το παρελθόν της δουλείας και των διακρίσεων που υποτίθεται ότι διαχέεται, αναλλοίωτο, στο παρόν. Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι ο φυλετικός χωροταξικός διαχωρισμός δεν προκύπτει από τον νόμο ή από κάποια σκοτεινή συνωμοσία των λευκών, αλλά από μια σειρά παράγοντες μεταξύ των οποίων είναι η αναμόχλευση των φυλετικών παθών εκ μέρους των μαύρων και λευκών δημαγωγών. Θα επανέλθω σ’ αυτό παρακάτω.

Οι κοινωνικές ταραχές και η δυναμική, στρατιωτικού τύπου, αστυνομική παρουσία είναι μάλλον σπάνιες – δεδομένου του μεγέθους και του πληθυσμού της χώρας. Η ιδέα ότι η αστυνομία δολοφονεί μαύρους πολίτες σε εξάρσεις ρατσιστικού μίσους βασίζεται στην αντικρατική ιδεολογία –«το κράτος σκοτώνει»– που έχει βαθιές ρίζες στη λαϊκή παράδοση ακόμα και στο εσωτερικό των ΗΠΑ: όμως, αντίθετα από τις πεποιθήσεις όσων μαθαίνουν για τις ΗΠΑ μέσω των χολιγουντιανών ταινιών και της διεθνούς προπαγάνδας, η αστυνομία κάνει, στις περισσότερες περιπτώσεις, τη δουλειά της, μια δουλειά που δεν είναι εύκολη. Γενικά μιλώντας, πρόκειται για μια μάλλον ευνομούμενη χώρα (εξαιρέσεις, εκκεντρικότητες και υπερβολές υπάρχουν), όπου όντως το ιδεώδες του Νόμου και της Τάξης διαφοροποιείται από το ευρωπαϊκό.

Από το 2000 έχουν σημειωθεί καμιά εικοσαριά βίαια επεισόδια στους αμερικανικούς δρόμους και στις πανεπιστημιουπόλεις, όπου η αστυνομία ενεπλάκη χωρίς όμως να σημειωθεί «φόνος»: έγιναν συλλήψεις και, ως είθισται, ακολούθησαν σποραδικοί βανδαλισμοί και λεηλασίες.

Κοντολογίς, η «ζούγκλα της ασφάλτου» δεν είναι και τόσο ζούγκλα: εξάλλου, η εγκληματικότητα μειώνεται σταθερά σχεδόν σε όλες τις πολιτείες, ενώ οι πολιτικές διαμαρτυρίες, όπως το κίνημα Occupy Wall Street, σπανίως περιλαμβάνουν ακρότητες είτε από την πλευρά των διαδηλωτών, είτε από την πλευρά της αστυνομίας. Το σίγουρο είναι ότι η αμερικανική αστυνομία –και το αμερικανικό κοινό γενικότερα– ανέχεται πολύ λιγότερη βία στον δημόσιο χώρο από όση θεωρείται «φυσιολογική» στην Ευρώπη και απαντά με πολύ περισσότερη. Νομίζω πως είναι περιττό να αναφέρω ότι, σε μια τόσο μεγάλη επικράτεια, πρέπει να θεωρηθεί σχεδόν αναπόφευκτη η παρουσία φοβικών, ρατσιστών ή ελαφρώς ψυχοπαθών στο αστυνομικό σώμα – παρ’ όλ’ αυτά το αναφέρω. Σε πολλές αναμετρήσεις υπόπτων ή φυγάδων με αστυνομικούς, οι αστυνομικοί απαντούν με πυροβολισμούς τους οποίους δικαιολογούν ως αμυντικούς (π.χ. στην περίπτωση του Αμάντου Ντιάλλο το 1999 και του Σων Μπελ το 2006). Προσθέτω επίσης ότι για θανατηφόρους πυροβολισμούς ευθύνονται κατά καιρούς μαύροι αστυνομικοί, όπως συνέβη πριν από λίγους μήνες στο Σολτ Λέικ Σίτι: επειδή το θύμα ήταν λευκός και, πιθανότατα, εγκληματίας –αν και άοπλος τη στιγμή του θανάτου του– δεν κουνήθηκε φύλλο και η υπόθεση ξεχάστηκε.

Δεύτερο ζήτημα: οι ΗΠΑ, ως δημοκρατική χώρα με ολοκληρωτικούς πειρασμούς –μιλιταρισμό, προτεσταντική θεμελιοκρατία– είναι πολιτικά και πολιτιστικά διχασμένη. Οι Ευρωπαίοι (και όλοι οι υπόλοιποι) βλέπουν τον αμερικανικό δικομματισμό σαν μια παραλλαγή στο ίδιο θέμα: ωστόσο, οι αποκλίσεις είναι τόσο ζωτικές και κεφαλαιώδεις ώστε η εσωτερική αντιπολίτευση καταλήγει σε διχασμό. Όπως παντού, οι Αμερικανοί πολιτικοί ευθυγραμμίζονται με τις επιθυμίες και τις ανάγκες των ψηφοφόρων τους – για να τους ικανοποιήσουν και για να επανεκλεγούν. Γεγονότα σαν αυτά του Φέργκιουσον –όχι μόνον ο αρχικός φόνος αλλά η συνακόλουθη αστυνομική βαναυσότητα– χρησιμεύουν στην αμαύρωση των υπαρχουσών εξουσιών (από τον τοπικό σερίφη μέχρι τον κυβερνήτη της πολιτείας και τον ίδιο τον Αμερικανό πρόεδρο) με παράλληλη ανάδειξη εναλλακτικών προσώπων και προτάσεων. Στην ουσία, οι φόνοι και οι φυλετικοί «μάρτυρες» είναι δώρο για τους δημαγωγούς. Μαύροι λαοκάπηλοι σαν τον Αλ Σάρπτον, ακόμα και σαν τον Τζέσσι Τζέιμς, τρίβουν τα χέρια τους κάθε φορά που εκδηλώνεται ρατσιστική βία – το ίδιο ισχύει για κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους όπως ο Γουίλλιαμ Λέισι Κλέι: η παράδοση του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ περιορίζεται πια στις αγιογραφίες των σχολικών εγχειριδίων και δεν επηρεάζει τη στρατηγική των Αφροαμερικανών· δυστυχώς για τους ίδιους. Οι αντιδράσεις των πολιτικών είναι λοιπόν συναισθηματικές και ελάχιστα πρακτικές: δεν προσφέρουν απαντήσεις στα ερωτήματα πώς θα αποφευχθεί η αστυνομική βία και η κατάχρηση εξουσίας ή πώς θα περιοριστεί ή θα απαγορευτεί η οπλοφορία εκ μέρους των πολιτών (η οποία συντελεί, εκ των πραγμάτων, στο μοιραίο παιχνίδι νεύρων πολιτών-αστυνομίας). Εξάλλου, η απεριόριστη ελευθερία του λόγου στις ΗΠΑ καταλήγει σε ένα ακόμα, εκ φύσεως, ανεπίλυτο πρόβλημα: η λαϊκή αμερικανική τέχνη παροξύνει τα φυλετικά και ταξικά πάθη και δημιουργεί φαύλο κύκλο. (Έγραφα πριν από ένα δυο χρόνια για το πώς ο Κουέντιν Ταραντίνο με το “Django Unchained” επιδεικνύει πολιτική ανευθυνότητα – όσο για τους στίχους της ραπ και του χιπ-χοπ θα μπορούσαν να ενταχθούν σε νόμο εναντίον της εχθροπάθειας.)

Το τρίτο ζήτημα είναι η διεθνής αντίδραση στα γεγονότα του Φέργκιουσον, δηλαδή, στην ουσία, η διεθνής αντίδραση σε ό,τι δυσφημεί τις ΗΠΑ και ποτέ σε ό,τι τις διαφημίζει. Βρίσκω γελοίο το να διαμαρτύρονται κυβερνήσεις που σφαγιάζουν τους πολίτες τους όπως η Κίνα, η Αίγυπτος και, εδώ το πράγμα παραγίνεται κωμικό, η Βόρεια Κορέα η οποία αποκάλεσε τις ΗΠΑ «νεκροταφείο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Σε παρόμοιες δηλώσεις προέβη εκπρόσωπος του υπουργείου εξωτερικών της Ρωσίας και της Τουρκίας, ακόμα δύο χώρες που θα έπρεπε να κοιταχτούν πρώτα στον καθρέφτη. Όσο για το Ισλαμικό Κράτος και για τις δυνάμεις του παγκόσμιου ισλαμικού εξτρεμισμού δήλωσαν, η καθεμιά από την πλευρά της, ότι «θα εκμεταλλευτούν προς όφελός [τους] τη ρατσιστική ένταση στο Φέργκιουσον». Την έχουν ήδη εκμεταλλευτεί: το «Έθνος του Ισλάμ» και ο ηγέτης του Λούις Φάρρακαν –ένοχος «χωρίς hard evidence» για τη δολοφονία του Μάλκομ Χ– στρατολογεί νεαρούς μαύρους διασπείροντας φυλετικό, θρησκευτικό και σεξιστικό μίσος. Ανέκαθεν απορούσα πώς ο Φάρρακαν έχει ξεφύγει από την παγίδα του νόμου. Εδώ θα συμφωνήσω με τους εχθρούς των ΗΠΑ: η δικαιοσύνη δεν είναι τυφλή, είναι φοβική – και επειδή δεν μπορεί και δεν θέλει να επιτεθεί εναντίον των πραγματικών ενόχων, όπως είναι ο Φάρρακαν και οι περί αυτού φασίστες, δημιουργεί υπαρξιακή ανησυχία στον λευκό πληθυσμό ο οποίος αποκρίνεται εξίσου φοβικά. Με τη σειρά της, η φοβία προκαλεί φυλετική αναδίπλωση σε κλειστές κοινότητες (μια αμερικανική εκδοχή του “communautarisme”) και αφήνει περιθώριο στην παρανομία, στην αυτοδικία και στον ρεβανσισμό.