Γλυπτά του Παρθενώνα: Στη δίνη πολιτικών αντιπαραθέσεων και αποικιοκρατικού δικαίου

Να ήταν ο παραλληλισμός των Γλυπτών του Παρθενώνα με την εκδοχή μιας κομμένης στα δύο Μόνα Λίζα που έκανε ο Κυριάκος Μητσοτάκης κατά τη συνέντευξη που παραχώρησε στο BBC, αυτό που τόσο ενόχλησε τον Βρετανό πρωθυπουργό Ρίσι Σούνακ και ακύρωσε τη συνάντηση με τον Έλληνα ομόλογό του, προκαλώντας διπλωματικό επεισόδιο;

Αυτή, τουλάχιστον, είναι η διαρροή από την πλευρά του βρετανικού πρωθυπουργικού γραφείου. Ανώτερη βρετανική κυβερνητική πηγή δήλωσε: «Ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί αυτή η συνάντηση μετά από τα σχόλια που έγιναν σχετικά με τα γλυπτά του Παρθενώνα. Η θέση μας είναι σαφής - τα Έλγινεια Μάρμαρα αποτελούν μέρος της μόνιμης συλλογής του βρετανικού μουσείου και ανήκουν εδώ. Είναι απερίσκεπτο για οποιονδήποτε Βρετανό πολιτικό να προτείνει ότι αυτό υπόκειται σε διαπραγμάτευση».

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο πεδίο της προεκλογικής μάχης στη Βρετανία

Η τελευταία αποστροφή της διαρροής της βρετανικής κυβερνητικής πηγής αποτελεί αιχμή προς την πλευρά του ηγέτη των Εργατικών, που νωρίτερα είχε συναντηθεί με τον Κυριάκο Μητσοτάκη και στον οποίο ο Έλληνας πρωθυπουργός βρήκε ευήκοα ώτα. Τι δουλειά έχει ο Κιρ Στάρμερ στην υπόθεση του διπλωματικού επεισοδίου Λονδίνου - Αθήνας για τα Γλυπτά του Παρθενώνα; 

«Μην υποτιμάτε την πολιτική χροιά αυτής της αντιπαράθεσης» σημειώνει το BBC. Ή σε απλά «ελληνικά»: η Βρετανία βρίσκεται ήδη σε προεκλογική περίοδο, με τους Τόρις να υπολείπονται των Εργατικών περί τις 18 ποσοστιαίες μονάδες σύμφωνα με τις πρόσφατες δημοσκοπήσεις και τον Ρίσι Σούνακ να εξετάζει εάν θα πρέπει να προσφύγει σε πρόωρες εκλογές την άνοιξη ή το φθινόπωρο του 2024.

Σε αυτό το κλίμα, τα Γλυπτά του Παρθενώνα μετατράπηκαν σε πεδίο μάχης μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης (και) στη Βρετανία.

Η άποψη των Εργατικών είναι ότι δεν θα εμπόδιζαν μια συμφωνία μεταξύ του Βρετανικού Μουσείου και της Ελλάδας για δανεισμό των Γλυπτών του Παρθενώνα. Η βρετανική κυβέρνηση, ωστόσο, επιλέγει να επικεντρώνει στην άρνηση της αλλαγής του νόμου του 1963 που απαγορεύει στο Βρετανικό Μουσείο να αφαιρέσει αντικείμενα από τη συλλογή του. Ένα «δάνειο», ωστόσο, δεν θα απαιτούσε αλλαγή νόμου, αν το δεχόταν η Ελλάδα, που όμως δεν αναγνωρίζει βρετανικό ιδιοκτησιακό καθεστώς πάνω στα Γλυπτά, άρα ούτε και δανεισμό τους. 

Ο όρος που η Αθήνα χρησιμοποιεί για το αίτημα της επιστροφής των Γλυπτών είναι: «επανένωση» και αναφέρεται σε αυτά όχι ως «Ελγίνεια» αλλά ως Γλυπτά του Παρθενώνα.

Κι ενώ οι συνομιλίες με το Βρετανικό Μουσείο για την επίτευξη μιας win - win λύσης -όπως έχει δηλώσει πέρσι τέτοιον καιρό ο πρωθυπουργός, μετά τη συνάντηση που είχε με τον βασιλιά Κάρολο- συνεχίζονται, η κυβέρνηση αφενός βλέπει καθυστερήσεις στις διαβουλεύσεις, αφετέρου ίσως διαβλέπει μια πολιτική ευκαιρία εν μέσω προεκλογικής περιόδου στη Βρετανία. Και ίσως ήταν αυτό που ενόχλησε περισσότερο την Ντάουνινγκ Στριτ.

Οι Συντηρητικοί υποστηρίζουν ότι ήταν αφέλεια του ηγέτη των Εργατικών να συναντήσει τον Κυριάκο Μητσοτάκη, μετά τα όσα δήλωσε δημοσίως ο Έλληνας πρωθυπουργός. 

«Ο Κιρ Στάρμερ είναι ξεκάθαρα πρόθυμος να αγνοήσει τις συνεισφορές που έχουν κάνει οι γενιές Βρετανών φορολογουμένων για να τα κρατήσουν ασφαλή και να τα μοιράζονται με τον κόσμο», ισχυρίστηκε μια κομματική πηγή, μιλώντας στο BBC.

Οι Εργατικοί ανταπέδωσαν τα «πυρά» χαρακτηρίζοντας «αξιολύπητη» τη συμπεριφορά Σούνακ έναντι του Κυριάκου Μητσοτάκη.

«Εάν ο πρωθυπουργός δεν είναι σε θέση να συναντηθεί με έναν Ευρωπαίο σύμμαχο με τον οποίο η Βρετανία έχει σημαντικούς οικονομικούς δεσμούς, αυτό είναι άλλη μια απόδειξη ότι δεν είναι σε θέση να παράσχει τη σοβαρή οικονομική ηγεσία που απαιτεί η χώρα μας. Οι Εργατικοί του Κιρ Στάρμερ είναι έτοιμοι» δήλωσε εκπρόσωπος του κόμματος.

Για «παράξενο θέαμα ενός πολιτιστικού πολέμου» έκανε λόγο άλλη πηγή -κάτι που περιγράφει εξαιρετικά την πραγματικότητα και σε μια άλλη διάσταση, διαφορετική από εκείνη της στενής ανάγνωσης των εξελίξεων γύρω από τα Γλυπτά υπό το πρίσμα του προεκλογικού μομέντουμ στη Βρετανία.

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα στη «σκιά» του αποικιακού δικαίου

Η ρίζα του προβλήματος με (πολλά από) τα μεγάλα μουσεία δυτικών χωρών είναι ότι γέμισαν προθήκες και αποθήκες με τους κλεμμένους αρχαιολογικούς θησαυρούς χωρών που βρίσκονταν υπό κατοχή. Κι αν κάποτε αυτό ήταν αποδεκτό, το να παραμένουν τα λάφυρα στην ιδιοκτησία εκείνων που τα άρπαξαν, στον 21ο αιώνα δεν μπορεί να αποτελεί επιχείρημα πολιτισμένων χωρών. 

Πολύ περισσότερο, δε, όταν η βρετανική κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι τα Γλυπτά αποκτήθηκαν νόμιμα, παρά το γεγονός ότι η ιστορία της αρπαγής τους από τον Λόρδο Έλγιν είναι γνωστή. Δεν είναι και η μοναδική άλλωστε, καθώς δεν είναι μόνο η Ελλάδα που ζητά την επιστροφή των αρχαιοτήτων της που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο· είναι και άλλες χώρες που θέλουν πίσω την πολιτιστική κληρονομιά τους που έχει κλαπεί και «φυλάσσεται» στο Λονδίνο.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα Χάλκινα της Μπενίν που «αφαιρέθηκαν» το 1897 από το ομώνυμο βασίλειο που τώρα αποτελεί τμήμα της Νιγηρίας. Η κλοπή διαπράχθηκε από στρατιωτική δύναμη της βρετανικής αυτοκρατορίας που άφησε πίσω της στάχτες. Στην περίπτωση των Χάλκινων της Μπενίν υπάρχουν περισσότερα και αδιαμφισβήτητα ντοκουμέντα για τη λεηλασία των χώρων όπου στεγάζονταν οι πολιτιστικοί θησαυροί, παρά ταύτα, τα λάφυρα (πάνω από 3.000 αντικείμενα) παραμένουν στο Βρετανικό Μουσείο, καθώς και σε μουσεία άλλων δυτικών χωρών.

Ωστόσο, το αποικιοκρατικό κατάλοιπο του δικαίου που προστατεύει το Βρετανικό Μουσείο από τις διεκδικήσεις εναντίον του είναι ο νόμος του 1963 που καμία διάθεση δεν έχει το Λονδίνο να αλλάξει προς το δικαιότερο· και μάλιστα παρά το γεγονός ότι η σχετική συζήτηση έχει ανοίξει για τα καλά εντός κι εκτός Βρετανίας.

Άλλες χώρες έχουν εμπράκτως αναγνωρίσει ότι δεν μπορούν να κατακρατούν λάφυρα και έχουν αρχίσει να τα επιστρέφουν -στην Ελλάδα έχουν επαναπατριστεί θραύσματα από το Βατικανό και από την Περιφέρεια της Σικελίας-, αλλά και εντός της Βρετανίας υπάρχει σε εξέλιξη σχετική συζήτηση που προέρχεται από άλλα ιδρύματα εκτός του Βρετανικού Μουσείου, από πανεπιστημιακούς και -κυρίως- από την ίδια την κοινή γνώμη της χώρας, που τάσσεται σε σημαντικό ποσοστό υπέρ της επιστροφής των Γλυπτών, όπως καταγράφουν βρετανικές δημοσκοπήσεις.

Εκτός όμως από τον περιβόητο νόμο, υπάρχει ακόμη μία ένδειξη ότι το Λονδίνο μάλλον εξακολουθεί να ζει στο αποικιακό παρελθόν του: θεωρεί το Βρετανικό Μουσείο ως στέγη μιας παγκόσμιας συλλογής που αφηγείται την ιστορία της ανθρωπότητας. Το γιατί το Βρετανικό Μουσείο αυτοχρήζεται «κλειδοκράτορας» της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς είναι κάτι που μένει να απαντηθεί από τη Γηραιά Αλβιώνα.

Ο γενικός διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης Νίκος Σταμπολίδης σε παλαιότερη συνέντευξή του έχει απαντήσει για το ζήτημα: «Θα πρέπει, όσοι υποστηρίζουν ότι τα Γλυπτά του Παρθενώνα αποτελούν 200 χρόνια αναπόσπαστης ιστορίας του Βρετανικού Μουσείου, να ξανασκεφτούν τι είναι τελικά ηθικό και δίκαιο. [...] Υπάρχουν άνθρωποι που υποστηρίζουν ότι το Βρετανικό Μουσείο είναι παγκόσμιο γιατί περιέχει έργα από πολλούς πολιτισμούς. Όμως, ένα μεγάλο μουσείο όπως το Βρετανικό, θα πρέπει να γνωρίζει και να διδάσκει το κοινό ότι η αρπαγή πολιτιστικών αγαθών από τις χώρες όπου αυτά δημιουργήθηκαν δεν είναι επιτρεπτή και δεν περιποιεί τιμή για ένα τέτοιο ίδρυμα. Και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα Παρθενώνεια έργα που δεν είναι μεμονωμένα αντικείμενα, αλλά αρχιτεκτονικά γλυπτά που ανήκουν στο σώμα του ύψιστου μνημείου, του Παρθενώνα, που αποτελεί την κορύφωση της κλασικής αισθητικής και παιδείας και, φυσικά, της Αθηναϊκής Δημοκρατίας -πρότυπο Δημοκρατίας από τότε έως σήμερα- καθώς και της υλικής αποτύπωσης και ανύψωσής της στο ιδεατό και το αιώνιο».

Και στο βάθος... η κλοπή των 2.000 πολύτιμων αντικειμένων

Ωστόσο, εκτός από το εάν το Βρετανικό Μουσείο, που αυτοχρήζεται ως θεματοφύλακας της παγκόσμιας κληρονομίας, είναι συντονισμένο με την σύγχρονη έννοια περί πολιτισμού, εκκρεμεί και το ερώτημα για το τι ακριβώς συνέβη στο ίδρυμα που... έχασε περίπου 2.000 πολύτιμα αντικείμενα.

Χρυσά νομίσματα, πολύτιμα περιδέραια και 540 κεραμικά αντικείμενα είναι ανάμεσα στα εκατοντάδες τεχνουργήματα του 15ου έως 19ου αιώνα που εξαφανίστηκαν από το Βρετανικό Μουσείο σε διάστημα ετών -έως το 2014, Κατά τις πληροφορίες που δόθηκαν από τον αντικέρ Ιτάι Γκράντελ μερικά από τα κλοπιμαία εντοπίστηκαν να πωλούνται ακόμη και μέσω ebay.

Σύμφωνα με τους Times, ανάμεσα στα αντικείμενα που εξαφανίστηκαν ήταν τρία νομίσματα, ένα αρχαιοελληνικό, ένα ρωμαϊκό του 4ου αιώνα και ένα γερμανικό. Το Βρετανικό Μουσείο φέρεται να είχε λάβει πληροφορίες για αντικείμενά του που πωλούνταν, το 2021, αλλά τις αγνόησε.

Αν και δεν είναι το μοναδικό μουσείο στο οποίο σημειώνεται κλοπή, αφενός οι συνθήκες των γεγονότων είναι πρωτοφανείς, αφετέρου το περιστατικό αφήνει εκτεθειμένο το Βρετανικό Μουσείο στο μεγάλο ζήτημα της ασφάλειας των υποδομών του και δημιουργεί ερωτήματα για το κατά πόσον είναι σε θέση να προστατέψει επαρκώς τις αρχαιότητες που έχει στις συλλογές του, ειδικά όταν αυτό είναι ένα από τα βασικά επιχειρήματα που χρησιμοποιεί έναντι των χωρών που διεκδικούν τον επαναπατρισμό των αρχαιοτήτων τους. 

«Είναι μια υπόθεση την οποία την παρακολουθούμε πάρα πολύ στενά» έχει δηλώσει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, επισημαίνοντας πως το γεγονός αυτό της μεγάλης αυτής κλοπής –καθώς πρόκειται για πάνω από 2.000 χιλιάδες αντικείμενα- «κατέρριψε με κρότο και το τελευταίο επιχείρημα του Βρετανικού Μουσείου ότι τα Γλυπτά φυλάσσονται καλύτερα στο Λονδίνο από ό,τι στην Αθήνα».

Είναι φανερό, λοιπόν, ότι αυτή η υπόθεση της πρωτοφανούς κλοπής έχει μπει στη «φαρέτρα» της ελληνικής κυβέρνησης, που μαζί με τα υπόλοιπα επιχειρήματα για το ζήτημα της επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα θα δυσκόλευαν τον Ρίσι Σούνακ εάν ετίθεντο κατά τη συνάντηση που θα είχε με τον Κυριάκο Μητσοτάκη. 

Έντονα δυσαρεστημένη η Αθήνα

Ο πρωθυπουργός εξέφρασε την ενόχλησή του για την ακύρωση της συνάντησης που ήταν προγραμματισμένη για σήμερα, Τρίτη (28/11), σημειώνοντας μεταξύ άλλων: «Όποιος πιστεύει στην ορθότητα και το δίκαιο των θέσεών του δεν φοβάται ποτέ την αντιπαράθεση επιχειρημάτων». 

Από το Μαξίμου εκφράστηκε έντονη δυσαρέσκεια, τονίζοντας πως ήταν φάουλ και πολιτικά απρεπής η ακύρωση της προγραμματισμένης συνάντησης. Κυβερνητικές πηγές πρόσθεταν επίσης πως ο κ. Ρίσι Σούνακ ενοχλήθηκε από όσα είπε ο Έλληνας πρωθυπουργός στη συνέντευξή του στο BBC, τα οποία ωστόσο δεν ήταν διαφορετικά από όσα έχει πει μέχρι τώρα και αποτελούν πάγιες ελληνικές θέσεις.

«Σε κάθε περίπτωση», υπογραμμίζουν ότι «το ζήτημα δεν αφορα τη βρετανική κυβέρνηση αλλά το Βρετανικό Μουσείο με το οποίο κάνουμε συζητήσεις και θα συνεχίσουμε».