Ιστορία και ανάλυση των εξελίξεων στη Μέση Ανατολή, μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης.
Τις τελευταίες εβδοµάδες επαναλαµβάνουµε παρηγορητικά ότι η Χαµάς «δεν εκπροσωπεί την πλειοψηφία των Παλαιστινίων»: πράγµατι, στις εκλογές που έγιναν στα παλαιστινιακά εδάφη τον µακρινό Ιανουάριο τoυ 2006, η Χαµάς είχε αποσπάσει το 44% των ψήφων έναντι 41% της πιο συµβιβαστικής Φατάχ — αλλά, εξαιτίας του εκλογικού συστήµατος, είχε κερδίσει 74 έδρες έναντι µόνο 45 της αντιπολίτευσης. Ούτε το ένα, ούτε το άλλο κόµµα είχε διάθεση να µοιραστεί την εξουσία• κι όταν εντέλει τον Ιούνιο του 2007 συγκροτήθηκε κακήν κακώς µια κυβέρνηση συνεργασίας, η Χαµάς δεν τήρησε τη συµφωνία (την οποία ουδείς πίστευε ότι θα τηρήσει). Αντ’ αυτού, έβγαλε από τη µέση µερικά µέλη της Φατάχ και κυριάρχησε στη Γάζα. Οι περισσότεροι πολιτικοί της αντίπαλοι πέρασαν στην Υπεριορδανία: έκτοτε, το χάσµα ανάµεσα στη Λωρίδα της Γάζας και τη Δυτική Όχθη διευρύνθηκε ακόµα περισσότερο.
Με λίγα λόγια, το 2006 η πλειοψηφία των Παλαιστινίων δεν στήριξε µια τροµοκρατική συµµορία — και παρότι πολλά έχουν αλλάξει από τότε, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι οι περισσότεροι κάτοικοι της Γάζας είναι έτοιµοι για ριζικούς συµβιβασµούς µε αντάλλαγµα την ειρήνη. Αλλά υπάρχει ένα σοβαρό πρόβληµα: καθώς ο µισός πληθυσµός είναι λιγότερο από 20 ετών, πολλοί Παλαιστίνιοι µεγάλωσαν µε τη Χαµάς χωρίς ευκαιρία για διαφορετικές πολιτικές εµπειρίες. Η Χαµάς ήταν και παραµένει παρούσα σε όλες τις πτυχές της ζωής τους: η προπαγάνδα και η βαναυσότητά της ακολουθούν τους σηµερινούς νεαρούς Παλαιστινίους από τη γέννησή τους. Τουτέστιν, πιθανότατα, η νεότερη γενιά φέρει τις «αξίες» της Χαµάς και εµφορείται από τυφλό µίσος εναντίον των Ισραηλινών: δεν προσβλέπει σε συµφιλιωτική λύση αλλά στον αφανισµό του Ισραήλ —η φιλοδοξία είναι µάταιη, αυτοκαταστροφική και ολέθρια.
Γιατί όµως έγιναν οι περιβόητες εκλογές του 2006; Στην πραγµατικότητα, τη διενέργειά τους ενθάρρυνε ο Τζορτζ Μπους Τζούνιορ ο οποίος έβλεπε τον εαυτό του σαν σταυροφόρο εξαγωγέα δηµοκρατίας. Ως ακραίο παράδειγµα Αµερικανού που φρονεί ότι όλος ο κόσµος σκέφτεται «κατά βάθος» όπως ο ίδιος, επέµενε κατά τη διάρκεια της προεδρίας του να γίνονται παντού εκλογές προκειµένου να ανατρέπονται οι δικτατορίες και να ακούγεται η φωνή των λαών. Του άρεσαν πολύ οι «τριτοκοσµικές επαναστάσεις» στις οποίες περιελάµβανε την «επανάσταση των Ρόδων» στη Γεωργία, την «Πορτοκαλί επανάσταση» στην Ουκρανία, την «επανάσταση του Κέδρου» στον Λίβανο· επικροτούσε και την ιδέα των εκλογών στο Ιράκ µετά τον Σαντάµ Χουσεΐν. Έτσι, ο Τζορτζ Γ. Μπους παρότρυνε τους Παλαιστινίους να κάνουν εκλογές, ενώ τόσο η Φατάχ όσο και το Ισραήλ προτιµούσαν να τις αναβάλουν —διότι ήξεραν ποιο θα ήταν το αποτέλεσµα. Αλλά ο πρόεδρος Μπους και η Condoleezza Rice, δύο άνθρωποι εντελώς άσχετοι από γεωπολιτική (και από πολλά άλλα χρήσιµα πράγµατα), προώθησαν την ιδέα των εκλογών σαν µαγική λύση. Όταν µετρήθηκαν οι ψήφοι —σε παλαιστινιακό στιλ— ο Μπους και η Rice φάνηκαν κατάπληκτοι µε το 44% στη Χαµάς: «Σας τα ’λεγα, δεν σας τα ’λεγα;» είπε πικρόχολα ο Μαχµούντ Αµπάς και κρύφτηκε στη Ραµάλα· τα γεγονότα τον είχαν ξεπεράσει και οι συνοµιλητές του είχαν αποδειχθεί εντελώς ηλίθιοι.
Στη συνέχεια, αν και στις 23 Μαρτίου 2008 η Χαµάς και η Φατάχ υπέγραψαν στη Σαναά της Υεµένης µια συµφωνία που έµοιαζε µε συµφιλίωση, η Χαµάς µποϊκόταρε τις προγραµµατισµένες επαφές που είχαν προγραµµατιστεί να συνεχιστούν στο Κάιρο. Με το µποϊκοτάζ διαµαρτυρόταν για τη σύλληψη εκατοντάδων µελών της οργάνωσης από τις δυνάµεις ασφαλείας του Μαχµούντ Αµπάς —ο οποίος, σηµειώνω, δεν µπορούσε να κάνει αλλιώς· βρισκόταν σε κίνδυνο η ίδια η ζωή του. Και βεβαίως, η Χαµάς κλιµάκωσε περαιτέρω την πολιτική βία στη Λωρίδα της Γάζας όχι µόνο κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης Ισραηλινών-Γαζαίων το 2008-2009 αλλά και µετά τον τερµατισµό της. Το Ισραήλ αποχώρησε από τη Γάζα, αλλά ο ορίζοντας της παλαιστινιακής ενότητας που απαιτούνταν για τη δηµιουργία παλαιστινιακού κράτους αποµακρύνθηκε.
Λίγο αργότερα, οι ΗΠΑ και η Ευρώπη ενθουσιάστηκαν µε την Αιγυπτιακή Επανάσταση του 2011 (Αραβική Άνοιξη!) και την καθαίρεση του Αιγύπτιου προέδρου Μοχάµετ Μόρσι τον Ιούλιο του 2013, αλλά ταυτοχρόνως οι εντάσεις µεταξύ της Φατάχ και της Χαµάς έφταναν σε παροξυσµικό σηµείο. Σύµφωνα µε τον Barakat al-Farra, πρώην πρεσβευτή της PLO στο Κάιρο, το αιγυπτιακό καθεστώς του Αµπντέλ Φατάχ αλ Σίσι το οποίο στηρίζουν οι ΗΠΑ —η κυβέρνηση Σίσι δέχεται ετησίως 1,4 δισεκατοµµύρια δολάρια στρατιωτική βοήθεια— κρατά κλειστή τη συνοριακή διέλευση της Ράφα µέχρις ότου ανακτήσουν τον έλεγχο οι δυνάµεις που πρόσκεινται στον πρόεδρο της Παλαιστινιακής Αρχής, τον Μαχµούντ Αµπάς. Συµπεραίνει κανείς ότι, αν και επί χρόνια γίνονται προσπάθειες να αποκλειστεί η Λωρίδα της Γάζας µε σκοπό να σφίξει ο κλοιός γύρω από τη Χαµάς, τελικά ο κλοιός σφίγγει γύρω από τους αµάχους οι οποίοι πιθανώς, µέσα στην απελπισία, αναθέτουν τη σωτηρία τους στη Χαµάς.
Η Χαµάς δεν χάνει χρόνο. Συνωµοτεί για την καθαίρεση της Φατάχ στη Δυτική Όχθη αναπτύσσοντας πυρήνες στα εδάφη της Παλαιστινιακής Αρχής, υποκινώντας µια τρίτη Ιντιφάντα και συντρίβοντας την κατά τη γνώµη της προδοτική Φατάχ. Μ’ αυτά και µ’ εκείνα, οι παλαιστινιακές βουλευτικές εκλογές του 2021 για το Νοµοθετικό Συµβούλιο, οι οποίες είχαν προγραµµατιστεί για τις 22 Μαΐου 2021 σύµφωνα µε διάταγµα του Αµπάς στις 15 Ιανουαρίου εκείνης της χρονιάς, αναβλήθηκαν επ’ αόριστον. Ο Αµπάς φαινόταν να καταλαβαίνει καλύτερα από τους Αµερικανούς ότι εκλογές εν θερµώ οδηγούν σε αδιέξοδο. Ανακοινώνοντας στην παλαιστινιακή τηλεόραση την αναβολή, ο Αµπάς δήλωσε: «Αντιµετωπίζοντας αυτή τη δύσκολη κατάσταση, αποφασίσαµε να αναβάλουµε την ηµεροµηνία διεξαγωγής των βουλευτικών εκλογών µέχρι να διασφαλιστεί η συµµετοχή της Ιερουσαλήµ και του λαού της», αλλά, όπως περιµέναµε, η Χαµάς απέρριψε την ιδέα της αναβολής και κατηγόρησε για µια ακόµα φορά τη Φατάχ ότι υποκύπτει στις επιθυµίες του Ισραήλ. Όµως τι είδους εκλογές θα ήταν αυτές όπου θα συµµετείχαν παραστρατιωτικές τροµοκρατικές οργανώσεις όπως η Χαµάς και η Ισλαµική Τζιχάντ; Το µόνο θετικό στοιχείο της εκλογικής διαδικασίας θα ήταν το συναίσθηµα, η αυταπάτη δηλαδή, ότι οι Παλαιστίνιοι αποφασίζουν για την τύχη τους. Δεν αποφασίζουν: αντιθέτως, προς το παρόν, είναι διασκορπισµένοι σε θύλακες όπου κυριαρχεί είτε η ισλαµιστική τροµοκρατία, είτε ο ισραηλινός µιλιταρισµός. Δεν υπάρχει περιθώριο για να αποφασίζουν.
Υπήρξαν πολλοί νεοσυντηρητικοί —όπως ο Ρωσοεβραίος σύµβουλος του Τζορτζ Μπους Natan Sharansky— που, αν και κατανοούσαν τη φύση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης, αν και προέβλεπαν την έκταση που µπορεί να πάρει στον 21ο αιώνα, επαναλάµβαναν το µπλαµπλά περί εξαγωγής της δηµοκρατίας µέσω εκλογών. Αναφέρω τον Sharansky διότι δεν κατάφερε να πείσει τον Τζορτζ Μπους ότι οι «δηµοκρατικές εκλογές» έχουν νόηµα όταν προϋπάρχει κράτος δικαίου, πολιτικά κόµµατα, ελεύθερα ΜΜΕ, «πολιτική κοινωνία»: στα παλαιστινιακά εδάφη, το µόνο που µπορούσαν να κάνουν οι εκλογές ήταν να εξασθενίσουν ακόµα περισσότερο την ενότητα και τη δηµοκρατική προοπτική.
Εν πάση περιπτώσει, οι Ισραηλινοί αποσύρθηκαν από τη Γάζα και οι µετριοπαθείς χειροκρότησαν τον Αριέλ Σαρόν — έναν πολιτικό που στο παρελθόν είχε διαπράξει κάµποσες αµαρτίες. Επιτέλους! Εύγε! Όµως ο Σαρόν ήθελε να απαλλαγεί από τους Γαζαίους· τον είχαν κουράσει· δεν είχε πιο βαθυστόχαστο ή µακροπρόθεσµο σχέδιο. Ακολούθησαν οι διάφορες κυβερνήσεις του Μπενιαµίν Νετανιάχου που, αντί να προσπαθούν να απονοµιµοποιήσουν τη Χαµάς, γονάτισαν τη Φατάχ. Γιατί; Διότι η Φατάχ θα µπορούσε, µε ένα σπρωξιµατάκι από τη διεθνή κοινότητα, να προχωρήσει στην ίδρυση ενός παλαιστινιακού κράτους, ενώ η Χαµάς δεν µπορούσε. Έτσι, µέσω της προσπάθειας των Ισραηλινών να βλάψουν τον Αµπάς και τη Φατάχ, η Χαµάς αναβαθµίστηκε από τσούρµο βαρβάρων σε οργάνωση µε την οποία το Ισραήλ διεξήγαγε έµµεσες διαπραγµατεύσεις µε µεσολαβητή την Αίγυπτο, καθώς και σε θεσµό στον οποίον επετράπη να τσεπώνει εισροές µετρητών από το εξωτερικό. Η Χαµάς συµπεριλήφθηκε επίσης στις συζητήσεις σχετικά µε την αύξηση του αριθµού των αδειών εργασίας που χορηγούσε το Ισραήλ σε Γαζαίους, γεγονός που συνέβαλε στη ροή χρηµάτων στη Λωρίδα· πράγµα που σήµαινε την επιβίωση πολλών παλαιστινιακών οικογενειών. Ισραηλινοί αξιωµατούχοι δήλωσαν ότι αυτές οι άδειες, που επιτρέπουν σε Γαζαίους να κερδίζουν υψηλότερους µισθούς από ό,τι στον θύλακα της Δυτικής Όχθης, ήταν ένα ισχυρό εργαλείο για τη διατήρηση της ηρεµίας— πλην όµως τη σχετική «ηρεµία» την πιστώθηκε η Χαµάς. Προς το τέλος της πέµπτης κυβέρνησης του Νετανιάχου το 2021, εκδόθηκαν 2.000-3.000 άδειες εργασίας σε κατοίκους της Γάζας. Αυτός ο αριθµός αυξήθηκε σε 5.000 και, κατά τη διάρκεια της βραχύβιας κυβέρνησης Bennett-Lapid, διπλασιάστηκε, ενώ από τότε που ο Νετανιάχου επέστρεψε στην εξουσία τον Ιανουάριο του 2023, εκτινάχθηκε σε σχεδόν 20.000. Στο µεταξύ, οι Ισραηλινοί έκαναν τα στραβά µάτια ενώ στη Γάζα έφταναν βαλίτσες µε µετρητά από το Κατάρ: έτσι διατηρούσαν την εύθραυστη κατάπαυση του πυρός µε τους ηγέτες της Χαµάς στη Λωρίδα.
Ανέκαθεν, και µε σύντοµα διαλείµµατα, το Ισραήλ αντιµετώπιζε την Παλαιστινιακή Αρχή σαν βάρος και τη Χαµάς σαν πλεονέκτηµα. Ο ακροδεξιός Bezalel Smotrich, τώρα υπουργός Οικονοµικών της σκληροπυρηνικής κυβέρνησης και επικεφαλής του κόµµατος του Θρησκευτικού Σιωνισµού, το είπε ξεκάθαρα το 2015. Συµφωνούσε και ο Νετανιάχου, κύριο µέληµα του οποίου ήταν και παραµένει ο διχασµός των Παλαιστινίων ώστε να µην ιδρυθεί παλαιστινιακό κράτος στον αιώνα τον άπαντα. Εξάλλου, όσο ενισχυόταν η Χαµάς, τόσο οι Παλαιστίνιοι ταυτίζονταν µε την ισλαµιστική τροµοκρατία χάνοντας τη διεθνή στήριξη.
Τι θα κάνει τώρα ο Μπίµπι; Μετά την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, η ιδέα της έµµεσης ενίσχυσης της Χαµάς πήγε περίπατο και η ισραηλινή δεξιά βρέθηκε για ακόµα φορά σε δύσκολη θέση: εξέθρεψε ένα τέρας· εξέθεσε το Ισραήλ σε κίνδυνο — και µαζί με το Ισραήλ όλους εµάς.
18°
