Ντάμα κούπα και αριστερή κουλτούρα

Ο διάλογος με τους φοιτητές παρέχει διαρκή ερεθίσματα για αναστοχασμό. Συχνά, μάλιστα, κουμπώνει με την τρέχουσα επικαιρότητα.

Την αφορμή γι’ αυτό το σημείωμα μού έδωσε συζήτηση για το ανερχόμενο εργατικό κίνημα στη Γερμανία, στις παραμονές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Σε μια φοιτήτρια γεννήθηκε η εξής απορία: «Αφού ο κομμουνισμός είχε τόσο καλές ιδέες, γιατί κατέρρευσε όπου εφαρμόστηκε;»

Πιθανολογώ ότι πρόκειται για ένα ερώτημα στο οποίο αρκετοί πρώην και νυν κομμουνιστές δεν έχουν δώσει οριστική απάντηση μέσα τους. Για τους υπολοίπους, μια σύντομη απάντηση θα ήταν: «Ο δρόμος για την Κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις». Πόσο μάλλον καθώς, στην προσπάθειά τους να οικοδομήσουν τον σοσιαλισμό, οι κομματικές ηγεσίες συμπεριφέρονταν με τρόπο που θυμίζει τη βασίλισσα ντάμα κούπα στη Χώρα των Θαυμάτων: Κάθε υποψία διαφωνίας επέσυρε την καταδίκη: «Off with his/her head»!

Αργότερα την ίδια μέρα, διατρέχοντας την ειδησεογραφία, διάβασα την ακόλουθη ανάρτηση του Ευκλείδη Τσακαλώτου, βουλευτή και πρώην υπουργού του ΣΥΡΙΖΑ: «Ο χώρος της κριτικής Αριστεράς έχει μια ιστορία, μια παράδοση, μια κουλτούρα στην οποία δεν περιλαμβάνεται ο αποκεφαλισμός…»

Αν πρόθεση του κυρίου Τσακαλώτου ήταν να δώσει ένα σύντομο μάθημα Ιστορίας στον νυν πρόεδρο του κόμματός του, η δήλωσή του συνιστά μια πολύ επιλεκτική ανάγνωση του παρελθόντος. Πρώτον, το ίδιο του το κόμμα, ο ΣΥΡΙΖΑ, απαρτίστηκε από ομάδες και «συνιστώσες» που οραματίζονται την επανίδρυση του κομμουνισμού, πολιτικού φαινομένου που, από τα γεννοφάσκια του, σημαδεύτηκε από συμβολικές καρατομήσεις (διαγραφές) στελεχών τα οποία εξέφραζαν «διαφορετική άποψη» (ήδη από την Α΄ Διεθνή των Μαρξ και Μπακούνιν). Κατά καιρούς μάλιστα, ο κολασμός της κριτικής άποψης (πόσο μάλλον της ανοικτής διαφωνίας) έπαιρνε πολύ πιο βίαιη μορφή. Κατά την περίοδο της παντοκρατορίας του Στάλιν, εκατοντάδες χιλιάδες κομμουνιστές πλήρωσαν με τη ζωή τους την παρανοϊκή καχυποψία της κομματικής ηγεσίας, εντός και εκτός της ΕΣΣΔ. Προσοχή: Δεν αναφέρομαι σε «κουλάκους» ή άλλους «ταξικούς εχθρούς» αλλά σε ενεργά μέλη, ακόμα και ηγετικά, του κόμματος. Ομοίως, στο εγχώριο κομμουνιστικό κίνημα, δεν είναι λίγα τα παραδείγματα φυσικής εξόντωσης πρώην και νυν συντρόφων, ιδίως κατά την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου. Οι περιπτώσεις του Κίτσου Μαλτέζου (δολοφονήθηκε στην Αθήνα το 1944), του Γιώργου Γιαννούλη (εκτελέστηκε στον Γράμμο, το 1948) και του Κώστα Καραγιώργη (πέθανε έπειτα από βασανιστήρια στη Ρουμανία, το 1955) είναι από τις πιο χτυπητές. Πολλά περισσότερα είναι τα θύματα σπίλωσης και ηθικής εξόντωσης — ορισμένα από τα οποία «αποκαταστάθηκαν» μετά θάνατον.

Δεύτερον, ας υποθέσουμε ότι η «κριτική» Αριστερά μπορεί να διαχωριστεί από το «δογματικό/σεκταριστικό» κομμουνιστικό κίνημα και να ταυτιστεί με τις μεταμορφώσεις του «χώρου», που ακολούθησαν τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968. Και πάλι, ο ερευνητής δεν θα δυσκολευτεί να εντοπίσει περιπτώσεις, κατά τις οποίες η διαφωνία οδήγησε σε καρατόμηση κομματικών μελών, ενίοτε μαζική. Παράδειγμα τα εκατοντάδες μέλη της Β΄ Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης της νεολαίας «Ρήγας Φεραίος», που διαφώνησαν με τη «ρεφορμιστική» γραμμή της κομματικής ηγεσίας του ΚΚΕ εσωτερικού (1978).

Αυτά, βέβαια, είναι παλιές ιστορίες που απαιτούν εξοικείωση με πρόσωπα, πράγματα και αργκό (όπως «ρεφορμισμός», «σεχταρισμός» ή «λικβινταρισμός»). Πώς να χωρέσουν σε tweets (ή μήπως Xs) ή posts των 20-30 λέξεων; Η εκτενέστερη ανάλυσή τους θα ήταν το απόλυτο «turn-off» για νέους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία ο κ. Τσακαλώτος επιλέγει για να γνωστοποιήσει τις θέσεις του. Ας μην έχουμε υπερβολικές απαιτήσεις.

Θα αρκούσε, ωστόσο, να υπενθυμίσει κανείς το σχετικά κοντινό παρελθόν: Πώς επέβαλε ο κ. Αλέξης Τσίπρας τη μνημονιακή κωλοτούμπα στο κόμμα του, το 2015; Απομακρύνοντας τον υπουργό Οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη με συνοπτικές διαδικασίες και δείχνοντας την έξοδο στους υπόλοιπους διαφωνούντες. Για να μην αναφέρουμε την ανταμοιβή που εισέπραξε ο Νίκος Κοτζιάς μετά τη συμφωνία των Πρεσπών.

Όπως τα έθνη, έτσι και τα πολιτικά κινήματα τείνουν να εξωραΐζουν το παρελθόν τους. Η τάση αυτή μπορεί στιγμιαία να τονώνει το φρόνημα αλλά πιο μακροπρόθεσμα συντηρεί αυταπάτες και παθογένειες. Η «κριτική» Αριστερά δεν τόλμησε να αμφισβητήσει την ντάμα κούπα, την εποχή που της «έβγαινε» το χαρτί της εξουσίας. Σήμερα, που επιλέγει φάντη μπαστούνι, ίσως δεν έχει πια και τόση σημασία.