Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών

Γράφει ο Μανώλης Σετάκης*

Όλοι εμείς οι άνθρωποι της καθημερινότητας, στο εργασιακό, κοινωνικό ή οικογενειακό μας περιβάλλον, νομίζουμε πως, «ό,τι κάνουμε είναι το καλύτερο», μέχρι που κάποιος παρατηρώντας τι κάνουμε, μας πει «για προσπάθησέ το έτσι και θα δεις»! 

Κάθε αλλαγή του τρόπου που κάνουμε κάτι εξαρτάται πάντα, από  τις γνώσεις, το ηθικό ανάστημα και του τρόπου εκείνων που μας παροτρύνουν, για αυτήν, από τη μαθησιακή μας κουλτούρα, την έφεσή μας για βελτίωση των δεξιοτήτων μας και από την επαγγελματική και ψυχολογική μας ωριμότητα. Επιγραμματικά αυτή είναι και η βάση της φιλοσοφίας της αξιολόγησης όλων των Οργανισμών και του Ανθρώπινου Δυναμικού τους.

Ειδικότερα η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών είναι πιο περίπλοκη διαδικασία γιατί ο εκπαιδευτικός ανήκει στην κατηγορία του εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού, με δύσκολα μετρήσιμη την ποιοτική και ποσοτική του επίδοση. Αλλά και πιο αναγκαία και επιτακτική λόγω του κοινωνικού του ρόλου, ως υπεύθυνου στη μετάδοση της πνευματικής μόρφωσης και στη συνδιαμόρφωση του ψυχικού κόσμου της μαθητιώσας νεολαίας.

Εξάλλου χωρίς συντονισμό, ατομικό και συλλογικό έλεγχο του έργου της εξειδικευμένης επιστημονικής εργασίας, ο πλανήτης μας δεν θα είχε φθάσει στη ραγδαία εξελικτική, τεχνολογική, οικονομική και κοινωνική του πορεία.

Πίσω από κάθε επιστήμονα, πετυχημένο επιχειρηματία ή απλό πολίτη κρύβεται, μια νηπιαγωγός, ένας δημοδιδάσκαλος, ένας καθηγητής, των οποίων οι συμπεριφορές και τα μηνύματα, από τα σχολικά μας χρόνια, μας ενέπνευσαν και μας ακολουθούν στο διάβα της ζωής μας.

Είναι επομένως εύλογη απαίτηση της Πολιτείας, της κοινωνίας, του σχολείου, της οικογένειας και των μαθητών, ο εκπαιδευτικός να είναι ο καταλληλότερος για τη θέση που κατέχει.

Η εικόνα της Εθνικής μας Παιδείας

Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και οι εκπαιδευτικοί συνθέτουν τον ακρογωνιαίο λίθο του Εθνικού Εκπαιδευτικού μας Συστήματος. Είναι το δεύτερο, πνευματικό και κοινωνικό σπίτι της νεολαίας μας κατά την πολύχρονη διαπαιδαγώγησή της.

Η λειτουργικότητα των σχολείων είναι υποβαθμισμένη, οι αιτίες πολλές:    

• Η Παιδείας μας μοιάζει με μπαλωμένο χιτώνα αλλοπρόσαλλων μεταξύ τους πολύχρωμων κομματικών εκπαιδευτικών μπαλωμάτων. Η σταθερότητα και συνέχεια του όποιου οράματος της Εθνικής μας Παιδείας διασαλεύεται από τις εκάστοτε Κυβερνήσεις που εκπονούν τα δικά τους προγράμματα, τα οποία συνήθως, απορρυθμίζουν ή/και καταργούν αντίστοιχα των προκατόχων τους.
• Οι εκπαιδευτικοί αναπροσαρμόζουν τη διδασκαλία τους με τις συχνές αλλαγές των αναλυτικών προγραμμάτων και οι μαθητές τους γνωστικούς τους ορίζοντες, προετοιμασία για τις πανελλήνιες εξετάσεις.
• Οι θεσμοθετημένοι μηχανισμοί ελέγχου, αποτελεσματικότητάς των αναλυτικών προγραμμάτων και αξιολόγησης σχολικών μονάδων, καθηγητών και μαθητών, ατονούν ή είναι ανεπαρκείς. Παρόλο που πολλοί υπουργοί επιχειρούν τη διαδικασία της αξιολόγησης στα σχολεία, καμιά δεν έχει ολοκληρωθεί τις τελευταίες δεκαετίες.

Η μακροχρόνια απουσία αξιολόγησης στα σχολεία με την ανοχή του Υπουργείου και η αναποτελεσματική συνεργασία του με τις κομματικές συνδικαλιστικές οργανώσεις, έχουν πλέον παγιώσει αρνητικές θέσεις για την αξιολόγηση, όπως:

• Η γενική κομματική και συνδικαλιστική αμφισβήτηση της αναγκαιότητας της αξιολόγησης. «Το σχολείο μπορεί να λειτουργεί και χωρίς αξιολόγηση. Τι περισσότερο του προσφέρει»;
• Οι παγιωμένες μη εξωτερικεύσιμες αδυναμίες, ενίοτε στενή αντίληψη και δογματική πρακτική, μερίδας, «κριτών» - διευθυντών (περιορισμένες διοικητικές και επικοινωνιακές δεξιότητες, προκαταλήψεις, περιορισμένη εμπειρία στα διδακτικά τους καθήκοντα …) και «κρινόμενων»-εκπαιδευτικών (πλημμελή προετοιμασία στις διδακτικές τους υποχρεώσεις, περιορισμένες παιδαγωγικές και επικοινωνιακές δεξιότητες, αμφισβήτηση του συλλογικού ρόλου των διευθυντών, για τη βελτίωση των παιδαγωγικών και κοινωνικών στόχων του σχολείου).

Προϋποθέσεις αποτελεσματικής αξιολόγησης του Εθνικού Συστήματος Παιδείας

Διευκρινίζεται, ότι η αξιολόγηση δεν λύνει όλα τα προβλήματα της Παιδείας. Αποτελεί όμως μια βάση αυτογνωσίας και περίσκεψης ολόκληρης της διοικητικής ιεραρχίας της Πολιτείας και του Υπουργείου, αφού μέσω της διαδικασίας αυτής αξιολογούνται οι εμπλεκόμενοι συντελεστές όλων των βαθμίδων της διοικητικής ιεραρχίας (αξιολογητές και αξιολογούμενοι) όπως:                                

• Το κοινοβούλιο (νομοθετική εξουσία) για το σταθερό μακρόπνοο όραμα της Εθνικής μας Παιδείας, τις επικαιροποιήσεις του και την υλοποίησή του
• Το Υπουργείο, για την επεξεργασία των αναλυτικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων και την υλοποίηση τους μέσω της οργάνωσης, του συντονισμού, της διοίκησης και εποπτείας όλων των εκπαιδευτικών οργανισμών όλων των βαθμίδων.
• Οι Διευθυντές, για τη διοίκηση και τον συντονισμό της εύρυθμης λειτουργίας της σχολικής μονάδας καθώς και της διακριτικής αλλά ουσιαστικής εποπτείας του εκπαιδευτικού έργου των εκπαιδευτικών.
• Οι Εκπαιδευτικοί, ο κύριος ιστός, υλοποίησης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, μετάδοσης της γνώσης, δημιουργίας του κατάλληλου μαθησιακού επικοινωνιακού κλίματος,   σχέσεων με τους μαθητές, τις επιδόσεις τους και της ενεργού συλλογικής δράσης τους στο σχολικά δρώμενα. 

Η διαδικασία της Αξιολόγησης

Ο Έλεγχος είναι η σημαντικότερη από τις λειτουργίες της διοίκησης των Οργανισμών (προγραμματισμός, οργάνωση, διοίκηση): 

• Ερευνά την αποτελεσματικότητα του συντονισμού τους για την επιτυχία  των στρατηγικών στόχων των οργανισμών.
• Εποπτεύει και αξιολογεί το έργο του ανθρώπινου δυναμικού όλων των διοικητικών βαθμίδων, αν υλοποιείται όπως έχει προγραμματιστεί.
• Εποπτεύει τη διόρθωση των σοβαρών αποκλίσεων, στις αποδόσεις και συμπεριφορές  μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

Η άσκηση πίεσης, βίας, ή παράφορης εξουσίας, δεν έχουν θέση στην άσκηση του ελέγχου στην διοίκηση των Οργανισμών.

Κυρίαρχη επιδίωξη των αντίστοιχων συστημάτων αξιολόγησης των εκπαιδευτικών είναι, η, από τον  πρώτο κριτή, διευθυντή της σχολικής μονάδας, αξιολόγηση του έργου των εκπαιδευτικών και της συμμετοχής τους στο κοινωνικό και εκπολιτιστικό  έργο του σχολείου. Τυχόν σοβαρές παρεκκλίσεις, κατά την υλοποίηση του διδακτικού τους έργου, αξιολογούνται από επιτροπές και διορθώνονται μέσω εξειδικευμένων επαγγελματικών και ψυχολογικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων βελτίωσης των δεξιοτήτων τους

Αναγκαίες πρωτοβουλίες για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή της διαδικασίας της αξιολόγησης.

• Το σταθερό όραμα της Εθνικής μας Παιδείας και η, λόγω του πολιτικού μας συστήματος, αδυναμία του κοινοβουλίου (νομοθετική εξουσία) να το καθορίσει και να το υλοποιήσει (συνταγματικό της καθήκον).
• Η αλλαγή της κουλτούρας του Υπουργείου για την αξιολόγηση, από φορέας του δόγματος «αποφασίζουμε και εντελλόμαστε», σε φορέα δημιουργικής, συμμετοχικής και δημοκρατικής διοίκησης. Βελτίωση του εργασιακού κλίματος και των διαπροσωπικών σχέσεων, χωρίς τους εκπαιδευτικούς τα σχολεία δεν λειτουργούν. Ένας έπαινος μια αναγνώριση ενδυναμώνει και κινητοποιεί τις ανώτερες ψυχολογικές τους ανάγκες, μιας που η Πολιτεία αδυνατεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες αξιοπρεπούς διαβίωσής τους.

Βασικό εμπόδιο αυτής της πρωτοβουλίας, οι κυβερνητικές - κομματικές και ρουσφετολογικές αλλαγές στις κλίμακες της διοικητικής ιεραρχίας και οι σοβαρές επιπτώσεις τους, στο εργασιακό περιβάλλον.  

• Η επιλογή με σύγχρονες μεθόδους έμπειρων, ηθικών και αφοσιωμένων διευθυντών των σχολικών μονάδων με διοικητικές, επικοινωνιακές και γνωστικές ικανότητες. Συχνά εποπτεύουν  ισαξίους ή και με ανώτερα προσόντα συνεργάτες.

Πρωτοβουλία δυσεφάρμοστη όσο, με την ανοχή του Υπουργείου, διατηρείται υποβαθμισμένος ο υπεύθυνος διοικητικός και εποπτικός ρόλος των διευθυντών στο εκπαιδευτικό έργο των σχολείων τους,

• Η Επιλογή των Εκπαιδευτικών, διερευνάται αν οι υποψήφιοι διαθέτουν τα απαραίτητα για τη θέση προσόντα. Με τη, μέσω ΑΣΕΠ, επιλογή δεν αξιολογείται το κριτήριο των παιδαγωγικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων του υποψήφιου. Εξάλλου οι «αναπληρωτές εκπαιδευτικοί» επιλέγονται, με «κοινωνικά κριτήρια». Καλύπτουν τα εκπαιδευτικά κενά των σχολικών μονάδων. Το κριτήριο της εντοπιότητας, συχνά δεν λειτουργεί, το διαφορετικό μισθολογικό καθεστώς, το  δυσβάστακτο κόστος διαβίωσης, η μεγάλη ψυχολογική πίεση και αβεβαιότητα, επηρεάζουν αρνητικά την άσκηση των καθηκόντων τους.
• Τα εξειδικευμένα ενημερωτικά σεμινάρια στους κριτές, στα καθήκοντά του Κριτή - Αξιολογητή.
• Το σεμινάριο «Αξιολόγηση των εκπαιδευτικών», στους τομείς της βελτίωσης της ποιοτικής άσκησης των εκπαιδευτικών καθηκόντων τους και της εξελικτικής επαγγελματικής τους πορείας
• Η σχολική μονάδα. Ο εκσυγχρονισμός και η αναβάθμιση της σχολικής μονάδας, το εργασιακό περιβάλλον των εκπαιδευτικών, τα γραφεία, οι άνετες και φιλικές αίθουσες διδασκαλίας, οι χώροι ανάπαυσης και αθλοπαιδιών των μαθητών.

Ένα σύστημα αξιολόγησης της Παιδείας μας, με έμπειρους  κριτές που πιστεύουν στον άνθρωπο, διευκολύνει την πλειονότητα των εκπαιδευτικών στη βελτίωση των διδακτικών και υπηρεσιακών  τους καθηκόντων.

Υπάρχουν ελπιδοφόρες αναλαμπές στα σχολεία μας σήμερα;

Στον θολό ορίζοντα των σοβαρών προβλημάτων της Παιδείας μας, ξεπροβάλλουν:

• μεγάλη μερίδα καθηγητών, αφοσιωμένων στο καθήκον, διερευνούν, καρτερικά, τις ανάγκες και τα προβλήματα των μαθητών, αναγνωρίζουν τις ιδιαιτερότητές τους και εμπλέκονται ενεργά στην επίλυσή τους.
• πολλοί ενθαρρύνουν τους μαθητές τους σε καινοτόμες τεχνολογικές ιδέες πετυχαίνοντας εθνικές και ευρωπαϊκές διακρίσεις για τα σχολεία τους. 
• το παράδοξο, τα σχολεία μας να παράγουν ένα μικρό αλλά δυνατό ποσοστό αποφοίτων, με διακρίσεις στις διεθνείς και εθνικές εκπαιδευτικές κοινότητες ή στις επαγγελματικές τους δραστηριότητες, αλλά και ένα αρκετά μεγάλο ομάδα αποφοίτων που πνίγεται στη μετριότητα ή και κάτω από αυτήν.

Άρα το υλικό (εκπαιδευτικοί και μαθητές) υπάρχει και η Πολιτεία επέχει την ευθύνη να επιφέρει όλες τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις για την ποιοτική αναβάθμιση του εκπαιδευτικού μας συστήματος και την αύξηση του ποσοστού των ταλαντούχων αποφοίτων! Ενδεικτικές ενέργειες:

Λείπει, από το όραμα της Εθνικής μας Παιδείας, η έμπρακτη πίστη της Πολιτείας για την αναγκαιότητα μιας σύγχρονης Επαγγελματικής Δημόσιας Τεχνικής Εκπαίδευσης όπου  επαγγελματίες  καθηγητές «μάστορες» τροφοδοτούν την ελληνική οικονομία με ταλαντούχους και τεχνικά καταρτισμένους επαγγελματίες. Και μια Τεχνική Επαγγελματική Αρχή υψηλών προδιαγραφών, κατά τα διεθνή πρότυπα, που αξιολογεί την πρακτική τεχνική κατάρτιση  των τελειόφοιτων, ως προϋπόθεση λήψης του πτυχίου τους, Η ίδια Αρχή εποπτεύει και συντονίζει την δια βίου τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση για τον συνεχή εκσυγχρονισμό  των τεχνικών και οικονομικών επιδόσεων του επαγγελματικού τομέα της χώρας.

Επισημαίνεται η εντατικοποίηση του μαθησιακού συντονισμού της στοιχειώδους εκπαίδευσης σε ορισμένες περιφέρειες της χώρας, όπου μαθητές εισέρχονται στο Γυμνάσιο με σοβαρές ελλείψεις στον χειρισμό και τη γραφή της γλώσσας και άλλων γνωστικών μαθημάτων.

Είναι δυνατή η εφαρμογή της αξιολόγησης της Παιδείας στην χώρα μας; Βεβαιότατα και είναι.

Οι εκπαιδευτικοί, στην πλειονότητά τους είναι αφοσιωμένοι και αυτοϋποκινούμενοι στην άσκηση του εκπαιδευτικού τους λειτουργήματος, με καλοδεχούμενη την καλόπιστη, διακριτική υπεύθυνη και εποικοδομητική εποπτεία του έργου τους.

Από τις πρώτες περιόδους εφαρμογής της διαδικασίας της αξιολόγησης, ο έμπειρος διευθυντής με την ανθρωποκεντρική διάθεση εποπτείας του έργου των εκπαιδευτικών, κατά το σχολικό έτος,  διαπιστώσει τι είδους και πόση εποπτεία χρειάζεται ο κάθε εκπαιδευτικός του σχολείου του.

Οι εμπειρίες από την εφαρμογή αξιολογικών συστημάτων δείχνουν ότι, οι αφοσιωμένοι στο καθήκον και στον «άνθρωπο» κριτές πετυχαίνουν ένα σχολικό περιβάλλον με ικανοποιημένους μαθητές, γονείς και καθηγητές και με τάση περιορισμού του εποπτικού τους έργου.

Παραδείγματα δασκάλων που δεν χρειάζονται αξιολόγηση:

Στις χιλιάδες πρωτότυπες πρωτοβουλίες και δράσεις των εκπαιδευτικών για την αποτελεσματική βελτίωση των σχέσεων με τους μαθητές και του σχολικού περιβάλλοντος ενδεικτικά μόνο αναφέρω:

Ο καθηγητής ανακοινώνει τα αποτελέσματα διαγωνίσματος στην τάξη και «τη δική του επίδοση 12, όσος ο μέσος όρος επίδοσης της τάξης στο μάθημά του!»

Ο φαλακρός δάσκαλος - ήρωας του Ιράν. Σε τάξη δημοτικού παρουσιάζεται παιδάκι φαλακρό εξαιτίας φαρμακευτικής αγωγής. Τα άλλα παιδιά το κοροϊδεύουν. Το επόμενο πρωί ο δάσκαλος παρουσιάζεται στην τάξη φαλακρός. Το μεθεπόμενο πρωί όλα τα παιδιά της τάξης ήρθαν φαλακρά! 

* Πρώην Αναπληρωτής Διευθυντής Διεύθυνσης Ανθρώπινου Δυναμικού Εθνικής Τράπεζας. Καθηγητής δια βίου εκπαίδευσης ενηλίκων (διοίκηση οργανισμών, αξιολόγηση και χρηματοπιστωτική ανάλυση). Κάτοχος Master of Business Administration (MBA), Toronto University.