Ο πειρασμός του «προοδευτικού» ανορθολογισμού

Γιατί η πολιτική οικονομία, ουσιαστικά αναπτύχθηκε από τον 18ο αιώνα; Γιατί πατέρας της θεωρείται ο Άνταμ Σμιθ, ο οποίος γεννήθηκε στη Σκωτία πριν από 300 χρόνια; (Απεβίωσε το 1790 σε ηλικία 67 ετών) Γιατί ο σοσιαλισμός ως θεωρία άρχισε να αναπτύσσεται τον 19ο αιώνα και όχι την εποχή της φεουδαρχίας; Γιατί οι προσεγγίσεις του Καρλ Μαρξ (1815-1883) για τη βιομηχανική κοινωνία, ξεκινούν γύρωστο 1850, σε μια περίοδο που θεωρείται η μεγάλη αφετηρία του βιομηχανικού τρόπου παραγωγής, του πλούτου και της συσσώρευσής του; Είναι δε εξόχως περίεργο, ότι η λέξη καπιταλισμός, τότε, δεν χρησιμοποιούνταν ούτε από τον Μαρξ, αλλ’ ούτε και από κάποιους φιλελεύθερους οικονομολόγους της εποχής του. Γιατί άραγε;

Η απάντηση στα πιο πάνω ερωτήματα δεν είναι απλή και όσοι την απλοποίησαν με πολιτικούς στόχους κατέληξαν στο να θεμελιώσουν εγκληματικά ολοκληρωτικά καθεστώτα.Γεγονός που εξακολουθεί να αποτελεί κίνδυνο.

Ο Μαρξ είχε γράψει εγκωμιαστικά σχόλια για τον βιομηχανικό τρόπο παραγωγής και για την αξιοποίησή του από την ανερχόμενη στην εποχή του αστική τάξη, αλλά έκανε λάθος προβλέψεις για την πορεία αυτού του συστήματος. Ο καπιταλισμός πριν 300 χρόνια ήταν για τον άνθρωπο ένα μοναδικό ξεκίνημα για την παραγωγή μαζικού πλούτου. Όσοι μελετούν την ιστορία γνωρίζουν ότι υπάρχει κραυγαλέα αντίφαση ανάμεσα στα θεωρητικά δεδομένα και στην εξέλιξη της πραγματικότητας. Το ίδιο ισχύει και για το οικονομικό σύστημα που κάποιοι αποκαλούν καπιταλισμό και του οποίου η ιστορική πορεία δεν συμπίπτει με πολλές αντιλήψεις των ανθρώπων για το εν λόγω σύστημα.

Κάτι παρόμοιο με το λάθος του Μαρξ έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις σήμερα. Η πραγματικότητα, τρέχει πολύ πιο γρήγορα από την αντίληψη που έχει γι’ αυτή ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων. Το ίδιο συμβαίνει και με την πολιτική. Με κάποιες εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα, οι πολιτικές προσεγγίσεις και πρακτικές είναιξεπερασμένες: αντιστοιχούν παλιότερες εποχές της Δύσης.

Τα κοινωνικά συστήματα που θεμελιώθηκαν στο δυτικό κόσμο, υπό όρους μεικτής οικονομίας, ήσαν βασισμένα στις βιομηχανικές συνθήκες που υπαγόρευαν οι διαδοχικές παραγωγικές επαναστάσεις και στις μορφές ζήτησης αγαθών και υπηρεσιώνπου προέκυπταν από αυτές. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η κοινωνική προστασία στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες φημίζεται για την καθολικότητά της: αν και ζούμε σε θεωρητικά «καπιταλιστικό σύστημα», ισχύει το «Από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του». Ο καθένας συνεισφέρει όσο μπορεί, αλλά αν προκύψει ανάγκη, λαμβάνει την ίδια προστασία με τον διπλανό του, είτε αυτός είναι άνδρας είτε γυναίκα, πλούσιος ή φτωχός, εργαζόμενος ή άνεργος. Μάλιστα, σε ορισμένες ώρες, η προστασία αυτή έχει φτάσει σε πολύ προχωρημένο επίπεδο με την εφαρμογή της αρχής ενός βασικού εγγυημένου εισοδήματος, το οποίο δεν εξαρτάται από τη θέση εργασίας που έχει κάποιος, ούτε και από το αν εργάζεται. Στο Βέλγιο για παράδειγμα, πάνω από 420.000 άτομα, ηλικίας άνω των 18 ετών έχουν μηνιαίο εισόδημα περί τα 920 ευρώ χωρίς να έχουν εργαστεί ποτέ και ανεξαρτήτως της περιουσιακής τους κατάστασης. Υπάρχουν άτομα με κληρονομημένη ακίνητη περιουσία τα οποία εισπράττουν και μηνιαίο εισόδημα χωρίς αντίστοιχη προσφορά εργασίας.

Παρόμοια φαινόμενα, όπως εύκολα μπορούμε να καταλάβουμε, έχουν δημιουργήσει ιδεολογικές ταυτίσεις σε αντιμαχόμενους χώρους:παρατηρούμε φιλελευθέρους να συμπλέουν με σοσιαλδημοκράτες και ακροδεξιούςνα συμφωνούν με την αντικαπιταλιστική αριστερά. Όμως όλες οι πλευρές αναλύουν την πραγματικότητα με τα διαθέσιμα κριτήρια του 19ου και του 20ού αιώνα και ξορκίζουν τη σημερινή πραγματικότητα, λες και τα ξόρκια μπορούν να προσφέρουν λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα.

Υπό αυτές τις συνθήκες, πολλές από τις «νέες ιδέες», που κυκλοφορούν με μεγάλη ταχύτητα έχουν έναστόχο: την καταστροφή του ορθού λόγου. Οι εχθροί της ανοικτής κοινωνίας γνωρίζουν ωστόσο ότι στην ανοιχτή κοινωνία, η ανάπτυξη και η παραγωγή πλούτου οδηγούν σε περισσότερη κοινωνική ευημερία και στη δημιουργία περισσότερης γνώσης για τους πολλούς.

Το γεγονός ότι από το 1981, χάρη στον δυτικό τρόπο παραγωγής πλούτου περί τα 900 εκατομμύρια Κινέζοι άφησαν πίσω τους την απόλυτη φτώχεια στην οποίαν τους είχε καταδικάσει ο μαοϊσμός, σήμανε πραγματικό συναγερμόστις τάξεις των «προοδευτικών» δυνάμεων, που υπόσχονταν στους λαούς τον παράδεισοπλην όμως σε ένα απελπιστικά μακρινό και άγνωστο μέλλον.Η χρεωκοπία του μαοϊσμού και η κατάρρευση του κομμουνισμού το 1989 υπήρξαν σοβαρά πλήγματα στη «σωτηριολογική» ιδεολογία, είτε αυτή είναι φαιά ή κόκκινη. Έτσι, ξεκίνησε μια περίοδος κρίσης των ιδεών, μέσα από την οποία στις μέρες μας αναπτύσσονται και διαδίδονται νέες ολοκληρωτικές αντιλήψεις, που ευνοούν τον γενικευμένο ανορθολογισμό, έκφραση του οποίου είναι θρησκευτικά δόγματα όπως το ισλάμ, η ιδέα της ακύρωσης της ιστορίας,ο οικολογικός φασισμός και η υποανάπτυξη.

Με πιο απλά λόγια, η επίθεση κατά της νεωτερικότητας εμφανίζεται ως στοιχείο προόδου, την ώρα που ο αναπτυγμένος κόσμος καταρρέει δημογραφικά. Αυτή είναι μια διάσταση της σημερινής πραγματικότητας την οποία κάθε λογικός άνθρωπος της προόδου θα πρέπει να συνειδητοποιήσει.