«Τρύπια» σωσίβια, «αδιάβροχες» ψήφοι

Η ψήφος μας είναι ο τρόπος με τον οποίο εκφράζουμε τις πεποιθήσεις και τις προσδοκίες μας: αποτελεί το βασικό μέσο που διαθέτουμε για να επηρεάσουμε την πορεία της κοινωνίας και της πολιτικής. Ωστόσο, όπως και τα σωσίβια που χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις κρίσης, οι ψήφοι μας μπορούν να είναι «τρύπιες» αν δεν εξετάζουμε προσεκτικά τις επιλογές μας και τους υποψηφίους που υποστηρίζουμε.

Ένα βασικό ερώτημα που προκύπτει εκ των συνεπειών με τις οποίες θα έρθουμε σύντομα αντιμέτωποι μετά τις ανυπολόγιστες ζημιές από τις φυσικές καταστροφές που βιώνει η χώρα, είναι το πώς οι ψήφοι μας μπορούν να γίνουν «αδιάβροχες»· δηλαδή, πώς να αποτρέπουν τη διάβρωση των αξιών και των προσδοκιών μας. Αλλά μήπως, τελικά, οι ψήφοι μας είναι χαμηλών προσδοκιών, άρα όχι τόσο αποτελεσματικές όσο θα θέλαμε; Μήπως αφήνουμε τις πολιτικές μας πεποιθήσεις να διαβρώνονται από επιφανειακές επιλογές και ευκαιριακές ιδιοτελείς τακτικές; Πώς, λοιπόν, μπορούμε να καθιστούμε τις ψήφους μας πιο ανθεκτικές στις πιέσεις της στιγμής και συνεπείς με τις πεποιθήσεις και τα ιδανικά μας για έναν καλύτερο κόσμο τον οποίο μπορούμε ταυτόχρονα να συνδημιουργούμε;

Στην Ελλάδα, όπως και αλλού στον κόσμο, παρατηρείται ένα παράδοξο φαινόμενο στην εκλογική συμπεριφορά των πολιτών. Συχνά, οι εκλογείς καταφεύγουμε σε ψήφους που εξυπηρετούν τα άμεσα συμφέροντά μας ή αντιπροσωπεύουν προτεραιότητες βραχυπρόθεσμης φύσης, αγνοώντας τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των επιλογών μας για το γενικό καλό και την πρόοδο της κοινωνίας. Αυτό το φαινόμενο οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Πρώτον, η ανθρώπινη φύση τείνει να επικεντρώνεται στις άμεσες ανάγκες και επιθυμίες, με αποτέλεσμα οι εκλογείς να δίνουν προτεραιότητα σε πολιτικούς που υπόσχονται άμεσα οφέλη, ακόμα και αν αυτά είναι περιορισμένης διάρκειας. Δεύτερον, οι πολιτικοί τείνουν να εστιάζουν σε βραχυπρόθεσμες εκλογικές επιτυχίες, καθώς οι κύκλοι των εκλογών γίνονται ολοένα και συχνότεροι και πιο ανταγωνιστικοί.

Οι πολιτικοί που επικεντρώνονται σε βραχυπρόθεσμες υποσχέσεις ενδέχεται να προωθούν πολιτικές που δεν εξυπηρετούν το γενικό συμφέρον, ενώ οι εκλογείς μπορεί να μην αντιλαμβάνονται τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των επιλογών τους

Το πρόβλημα με αυτήν τη συμπεριφορά είναι ότι μπορεί να έχει ανεπιθύμητες συνέπειες σε μακροπρόθεσμο επίπεδο. Οι πολιτικοί που επικεντρώνονται σε βραχυπρόθεσμες υποσχέσεις ενδέχεται να προωθούν πολιτικές που δεν εξυπηρετούν το γενικό συμφέρον, ενώ οι εκλογείς μπορεί να μην αντιλαμβάνονται τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των επιλογών τους. Κλασικό παράδειγμα αποτελούν οι αγροτικές επιδοτήσεις. Πολλές αγροτικές περιοχές εξαρτώνται από επιδοτήσεις και επιχορηγήσεις από το κράτος. Σε εκλογικές περιόδους, οι πολιτικοί έχουν την τάση να υπόσχονται αυξημένες επιδοτήσεις στους αγρότες. Οι εκλογείς σε αγροτικές περιοχές μπορεί να ψηφίσουν βάσει αυτών των υποσχέσεων, αγνοώντας τον ευρύτερο οικονομικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Ένα δεύτερο παράδειγμα, όπως πολύ εύστοχα έχει καταγραφεί στο ντοκιμαντέρ του Κίμωνα Τσακίρη «Sugartown – Για μια χούφτα ψήφους», αποτελεί η κυνικά συναλλακτική σχέση των πολιτών με τους πολιτικούς, ενώ οι εκλογείς επικεντρώνονται αποκλειστικά σε τοπικά θέματα που ενδέχεται να ωφελήσουν την περιουσία τους, αγνοώντας τις ευρύτερες ανάγκες της κοινότητας, της περιφέρειας και της χώρας. Αυτά τα παραδείγματα αποτελούν μόνο μια μικρή εισαγωγή σε ένα σύνθετο πρόβλημα χωρίς εύκολη λύση.

Πολιτικοί επιστήμονες, κοινωνιολόγοι και πολιτικοί αναλυτές έχουν ασχοληθεί εκτενώς με το παράδοξο της εκλογικής συμπεριφοράς που επικεντρώνεται σε βραχυπρόθεσμα οφέλη αντί για το γενικό καλό. Η προσέγγιση αυτή αποσκοπεί στη δημιουργία «αδιάβροχων» ψήφων που αντικατοπτρίζουν όχι μόνο τις προσωπικές ανάγκες, αλλά και την ευρύτερη κοινωνική πρόοδο και τη μακροβιότητα της πολιτικής δράσης. Μερικοί τρόποι με τους οποίους έχει γίνει προσπάθεια να επιλυθεί αυτό το παράδοξο είναι:

• Εκπαίδευση των εκλογέων: Ένας τρόπος για να αντιμετωπιστεί αυτό το παράδοξο είναι μέσω της εκπαίδευσης των εκλογέων. Πολιτικοί επιστήμονες έχουν επισημάνει τη σπουδαιότητα της πολιτικής εκπαίδευσης για την αύξηση της πολιτικής ευαισθητοποίησης και της ικανότητας των πολιτών να αξιολογούν και να επιλέγουν πολιτικές και υποψηφίους με βάση το γενικό καλό.
• Ενημέρωση και διαφάνεια: Πολιτικοί επιστήμονες έχουν, επίσης, προτείνει αυξημένη διαφάνεια και πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τις πολιτικές προτάσεις και τις συνέπειές τους. Αυτό επιτρέπει στους ψηφοφόρους να κρίνουν καλύτερα τις επιλογές των υποψηφίων.
• Ενίσχυση των μακροπρόθεσμων πολιτικών: Ορισμένοι πολιτικοί επιστήμονες προτείνουν την ενίσχυση της πολιτικής διαδικασίας και των πολιτικών που εστιάζουν σε μακροπρόθεσμους στόχους αντί για βραχυπρόθεσμα κέρδη. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω της ανάπτυξης πολιτικών που ενισχύουν την κοινωνική συνοχή και την οικονομική ανάπτυξη σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
• Κοινωνική ενημέρωση: Η κοινωνική ενημέρωση μέσω των μέσων ενημέρωσης και των κοινωνικών δικτύων μπορεί να επηρεάσει την εκλογική συμπεριφορά. Οι πολιτικοί επιστήμονες έχουν εξετάσει πώς οι εκλογείς επηρεάζονται από τις πληροφορίες και τα μηνύματα που λαμβάνουν από αυτές τις πηγές.

Εκτός των παραπάνω, ίσως να άξιζε να πάρουμε μερικά ακόμα μαθήματα ανεκτικής και ανθεκτικής πολιτικής δράσης, εμπνεόμενα από το έργο και τις θέσεις του Αμερικανού φιλοσόφου Richard Rorty.

• Πραγματισμός: Ο Rorty ήταν πραγματιστής και ο πραγματισμός δίνει έμφαση στις πρακτικές συνέπειες και στη χρησιμότητα των ιδεών και των ενεργειών. Όσον αφορά τις εκλογικές συμπεριφορές, ο Rorty θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι τα άτομα θα πρέπει να ψηφίζουν και να συμμετέχουν σε πολιτικές δραστηριότητες με βάση την εκτίμησή τους για τις πρακτικές συνέπειες των επιλογών τους και όχι με βάση την αυστηρή προσήλωση στην ιδεολογία ή σε αφηρημένες αρχές.
• Αντι-θεμελιωτισμός: Ο Rorty ήταν επικριτικός απέναντι στην ιδέα ότι υπάρχουν αντικειμενικές, θεμελιώδεις αλήθειες που μπορούν να καθοδηγήσουν τη λήψη πολιτικών αποφάσεων. Αυτή η άποψη θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια έμφαση στην ευελιξία της εκλογικής συμπεριφοράς, με τον Rorty να υποστηρίζει ίσως την προθυμία να αλλάζει κανείς τις πολιτικές του συμμαχίες και στρατηγικές με βάση τις μεταβαλλόμενες συνθήκες και τους εξελισσόμενους στόχους της κοινωνίας.
• Γλώσσα και ρητορική: Ο Rorty ενδιαφερόταν για τον ρόλο της γλώσσας και της ρητορικής στη διαμόρφωση του πολιτικού λόγου. Θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι οι εκλογικές συμπεριφορές επηρεάζονται από τις αφηγήσεις και τους λόγους που δημιουργούν οι πολιτικοί φορείς και ότι τα άτομα θα πρέπει να αξιολογούν κριτικά αυτές τις αφηγήσεις για να λαμβάνουν τεκμηριωμένες εκλογικές αποφάσεις.
• Ουσιώδης αλληλεγγύη: Ο Rorty πίστευε στη σημασία της αλληλεγγύης στην επιδίωξη μιας δίκαιης κοινωνίας. Αν και δεν αφορά ρητά τις εκλογικές συμπεριφορές, η έννοια αυτή θα μπορούσε να οδηγήσει στην ιδέα ότι τα άτομα θα πρέπει να ψηφίζουν και να συμμετέχουν σε πολιτικές δραστηριότητες με τρόπους που προάγουν την κοινωνική συνοχή, την αίσθηση του κοινού σκοπού και την ανάπτυξη κοινωνικού κεφαλαίου.

Εγκλωβισμένη στο δίπολο «θέλουμε αλλά δεν μπορούμε» vs. «μπορούμε αλλά δεν θέλουμε», η συμπεριφορά του εκλογικού σώματος στην Ελλάδα φαίνεται να αφήνει ερωτηματικά σχετικά με τη συνέπεια και την αποτελεσματικότητά της να μετουσιωθεί από «τρύπιο» σωσίβιο σε «αδιάβροχη» ψήφο. Μακάρι τα γεγονότα να με διαψεύσουν.