Εδώ και πέντε χρόνια, από τότε που η Ελλάδα μπήκε στην ιστορία της κρίσης, το βασικό ζήτημα που βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη είναι αυτό των μεταρρυθμίσεων. Αν και ο όρος σηκώνει πολλές ερμηνείες, υπάρχουν ωστόσο μερικά θέματα που επανέρχονται συνεχώς στο προσκήνιο: η κατάργηση ή όχι της κυριακάτικης αργίας, η απελευθέρωση των επαγγελμάτων, η διαδικασία αδειοδότησης των επιχειρήσεων και οι ιδιωτικοποιήσεις.
Συνήθως, η συζήτηση που αφορά τις μεταρρυθμίσεις περιστρέφεται γύρω από τους λόγους που αυτές δεν μπορούν να εφαρμοστούν. Ασφαλώς υπάρχουν πολλοί λόγοι. Ο όγκος του λεγόμενου μεταρρυθμιστικού έργου αποτελεί από μόνος του μια εξήγηση. Η Tagesspiegel, καταγράφοντας τις απόψεις μελέτης της τράπεζας Berenberg και του Lisbon Council for Economic Competitiveness and Social Renewal, ανέφερε πως η Ελλάδα έχει περάσει συγκριτικά με οποιαδήποτε άλλη χώρα τις περισσότερες μεταρρυθμίσεις «σε περίοδο ειρήνης στον δυτικό κόσμο». Όμως, ακριβώς αυτό σημαίνει πως έχουμε να κάνουμε με μια κοινωνία που δεν μπορεί να απορροφήσει τις όποιες μεταρρυθμίσεις, αφού η αφομοίωσή τους δεν έχει επέλθει μέσα από μια φυσιολογική διαδικασία, αλλά μέσα από μια ‘τεχνική’ μεθόδευση. Έχει υπολογιστεί ότι για την εφαρμογή των μνημονιακών δεσμεύσεων έχουν χρειαστεί 1.400 νόμοι, υπουργικές αποφάσεις, προεδρικά διατάγματα, και ερμηνευτικές εγκύκλιοι.
Άλλος ένας λόγος είναι ότι πολλές από αυτές τις μεταρρυθμίσεις απλώς δεν γίνονται αποδεκτές από την ελληνική κοινωνία. Συναντούν αντιδράσεις για μια σειρά από λόγους, που είτε έχουν να κάνουν με εμάς, είτε με τις ίδιες τις μεταρρυθμίσεις. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι λοιπόν με ένα πολυσύνθετο θέμα, το οποίο ως τέτοιο χρήζει ψύχραιμης ανάλυσης, που συνήθως είναι αποτέλεσμα διαλόγου. Ο εμπρησμός στα γραφεία εφημερίδων δε βοηθάει καθόλου σε τέτοιες περιπτώσεις. Μια πιο δημιουργική λύση μπορεί να είναι η αντιπαράθεση απόψεων – και αυτήν θα επιλέξω σήμερα, θέτοντας τις διαφωνίες μου απέναντι σε μια γνώμη που συχνά υποστηρίζεται από αρθρογράφους της εφημερίδας που φιλοξενεί τα άρθρα μου, της Athens Voice. Θα διαφωνήσω λοιπόν με την κατάργηση της αργίας της Κυριακής.
Δε θα σταθώ τόσο στις κοινωνικές προεκτάσεις του μέτρου, όσο στις αναπτυξιακές. Όχι ότι δε σέβομαι τις απόψεις των θρησκευόμενων ανθρώπων που αντιδρούν ή τις θέσεις που ξεκινούν από μια συνδικαλιστική σκοπιά. Όμως, η συγκεκριμένη πρόταση έχει έρθει στο προσκήνιο ύστερα από την έναρξη της κρίσης και οι υπερασπιστές της τη βλέπουν κυρίως ως ένα μέτρο που θα δώσει ώθηση στην οικονομία. Ας αρχίσουμε λοιπόν από εκεί.
Όσες φορές επισκέφτηκα τα ελληνικά νησιά για διακοπές τα τελευταία χρόνια, πάντα έβρισκα ανοικτά τα μαγαζιά την Κυριακή. Οι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι του 18ου αιώνα συνήθιζαν να κάνουν λόγο για τις αυτορυθμιστικές ικανότητες της αγοράς και αυτό έχει μια δόση αλήθειας. Όταν οι άνθρωποι θέλουν να βγάλουν λεφτά, βρίσκουν τρόπους για να το κάνουν. Κατάγομαι από ένα μέρος που άρχισε τα τελευταία χρόνια να παρουσιάζει μια τουριστική ανάπτυξη. Οι μαγαζάτορες της περιοχής και ο τοπικός εμπορικός σύλλογος αποφάσισε στην πορεία να ανοίγει τα καταστήματα τις Κυριακές και τις καθημερινές τα καταστήματα μένουν ανοικτά το βράδυ έως αργά. Δεν υπήρχαν αντιδράσεις από το ΠΑΜΕ ή από άλλα σωματεία, εξ όσων γνωρίζω.
Τον Ιούλιο που μας πέρασε, έτυχε να περάσω από το κέντρο της Αθήνας μια Κυριακή που τα μαγαζιά ήταν ανοικτά. Ελάχιστη έως μηδαμινή κίνηση, και αυτή στις επιχειρήσεις εστίασης, που έτσι κι αλλιώς ήταν ανοικτές την Κυριακή και πριν από την εφαρμογή του μέτρου. Είναι λογικό ότι μια Κυριακή του Ιουλίου ο κόσμος, δε θα πάει να ψωνίσει στο κέντρο, αλλά θα ξεχυθεί στις παραλίες για να κάνει μπάνιο και να φάει στις παραθαλάσσιες ταβέρνες. Κανένας δε χρειάστηκε να υποχρεώσει τους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων εστίασης να μείνουν ανοικτοί εκείνη τη μέρα. Το ήθελαν από μόνοι τους, γιατί από κάτι τέτοιες μέρες αυξάνουν το τζίρο τους.
Τι θέλω να πω με αυτό; Ότι έχουμε να κάνουμε με ένα μέτρο που ελάχιστη σχέση έχει με τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής οικονομίας. Και όλη αυτή η φιλολογία σχετικά με τους τουρίστες που κατεβαίνουν από τα κρουαζιερόπλοια και πρέπει να βρίσκουν ανοικτά τα μαγαζιά τις Κυριακές, δεν έχει ιδιαίτερο νόημα. Ο τουρίστας που επισκέπτεται την Ελλάδα θα αναζητήσει ταβέρνες και μουσεία, και εδώ συμφωνούμε, αυτά πρέπει να τα βρίσκει ανοικτά τις Κυριακές.
Η μεταρρυθμιστική πνοή της τρόικας και της κυβέρνησης στόχευσε και πάλι λάθος. Είναι σα να πηγαίνει κάποιος να επιβάλλει συνθήκες που ταιριάζουν στις ιδιαιτερότητες της ελληνικής οικονομίας σε χώρες όπως η Νορβηγία. Εάν υποθέσουμε ότι το ελληνικό οικονομικό μοντέλο είχε θριαμβεύσει, ότι η ελληνική κυβέρνηση έλυνε και έδενε στα ευρωπαϊκά πράγματα, ότι προσπαθούσε να επιβάλλει στα μαγαζιά εστίασης της Σουηδίας να μένουν ανοικτά ως τις 4 το πρωί, όπως κάνουν πολλές ταβέρνες στην Ελλάδα, η αντίδραση θα έφτανε στα όρια της επανάστασης. Ο τουρίστας που πάει στη Μ. Βρετανία, θα ψωνίσει από τα Harrods και θα φέρει ως τρόπαιο στην πατρίδα του την τσάντα ενός πολυκαταστήματος από το οποίο ψώνισε μια Κυριακή, στη διάρκεια ενός Σαββατοκύριακου που επισκέφτηκε το Λονδίνο. Κάτι που ελάχιστη σχέση έχει με το δικό μας οικονομικό και τουριστικό μοντέλο.
Εάν είχε σχέση, μπορεί και να είχε ήδη συμβεί, όπως γίνεται και με τα μαγαζιά στα νησιά, χωρίς έξωθεν πιέσεις. Η επιβολή ενός καθολικού ανοίγματος των καταστημάτων τις Κυριακές δεν ισχύει σχεδόν πουθενά. Στη Γερμανία για παράδειγμα, το άνοιγμα των καταστημάτων τις Κυριακές περιορίζεται από μια σειρά κανονισμών που τίθενται από τις τοπικές ή τις δικαστικές αρχές και το καθεστώς που υπάρχει για το ωράριο τις Κυριακές είναι πιο περιοριστικό από αυτό που πάει να ισχύσει εδώ.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, οι προσφορές και τα κουπόνια που μοιράζονται από τα μεγάλα μαγαζιά τις ημέρες που τα καταστήματα είναι ανοικτά τις Κυριακές, δείχνουν ότι έχουμε να κάνουμε με ένα μέτρο που πάει να επιβληθεί σώνει και καλά. Και δεν είμαι σίγουρος ότι η αδιαφορία του κόσμου οφείλεται αποκλειστικά στις συνδικαλιστικές αντιδράσεις.
Ποτέ δεν κατάλαβα την επιμονή για την κατάργηση της αργίας της Κυριακής, όταν υπάρχουν δεκάδες άλλα προβλήματα που ανακόπτουν την ανάπτυξη. Το ίδιο το ξεκίνημα της επιχειρηματικής δραστηριότητας είναι προβληματικό – ας ξεκινήσουμε από αυτό πρώτα. Δεκάδες γελοίοι περιορισμοί… Πλήττουν κυρίως τις μικρές επιχειρήσεις, όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ιστορία της επιχειρηματικότητας από κει ξεκινάει. Είναι αστείο να σκεφτεί κανείς ότι πολλές μεγάλες εφημερίδες στηρίζουν μέτρα που τελικά πλήττουν τις μικρές επιχειρήσεις, αλλά στα κυριακάτικα ένθετά τους έχουν αφιερώματα σε success stories όπως εκείνο της Microsoft «που ξεκίνησε με έδρα ένα γκαράζ» και «πέρασε δύσκολα χρόνια για να επιζήσει». Σήμερα οι οφειλέτες του ΟΑΕΕ ανέρχονται σε 575.000 σε σύνολο 770.000 ασφαλισμένων. Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης οι ασφαλιστικές εισφορές υπολογίζονται με βάση το κέρδος της επιχείρησης (διότι δεν είναι λογικό να πληρώνει το ίδιο ποσό στον ΟΑΕΕ ο Σωκράτης Κόκκαλης και η κυρία Σούλα που έχει ψιλικατζίδικο στα Σεπόλια). Σε άλλες χώρες που οι ελεύθεροι επαγγελματίες πληρώνουν υψηλά ποσά για την ασφάλισή τους, όπως στη Σουηδία, κατά το πρώτο διάστημα της οικονομικής τους δραστηριοποίησης, οι επιχειρηματίες απαλλάσσονται από τις εισφορές, μέχρι να σταθούν στα πόδια τους. Εδώ απλώς το πάμε από ρύθμιση σε ρύθμιση.
Σκέφτομαι πως αν ο Bill Gates είχε ανοίξει τη Microsoft στην Ελλάδα, μάλλον θα το είχε κλείσει το μαγαζί σε κάνα-δυο χρόνια. Απλώς δε θα είχε να πληρώσει το ΤΕΒΕ του…
