Ντανιέλ Κοέν, 1953-2023: Το άρθρο Ευάγγελου Βενιζέλου στο Βήμα της Κυριακής για τον Γάλλο οικονομολόγο που έφυγε από τη ζωή
«Ήξερε πώς να συνδυάζει τα οικονομικά με όλους τους κλάδους, να ξετυλίγει τα αινίγματα του παρελθόντος, να προβλέπει τις μεταμορφώσεις του αύριο και να ζωντανεύει τα ιδανικά του σήμερα». Με τη φράση αυτή ξεκινά η συγκινητική και γενναιόδωρη, αλλά ακριβής αποχαιρετιστήρια δήλωση της Προεδρίας της Γαλλικής Δημοκρατίας για τον θάνατο του καθηγητή Ντανιέλ Κοέν, στις 20 Αυγούστου, σε ηλικία 70 ετών.
Πριν έναν περίπου χρόνο, στην τελευταία μας συνάντηση στο Παρίσι, μου έφερε το τελευταίο του βιβλίο με τον εύστοχο τίτλο «Homo Numericus» που, σύμφωνα με τη δήλωση του Élysée, «μαρτυρούσε τη διαύγειά του απέναντι στις προκλήσεις ενός κόσμου όπου η ψηφιακή επανάσταση κινδυνεύει να επιφέρει την κατάρρευση των μεγάλων ουμανιστικών ιδανικών, μιας ιδέας του ίδιου του ανθρώπου, προϊόντος του πολιτισμού και της χειραφέτησης, με την οποία ήταν τόσο δεμένος αυτός ο μεγάλος δάσκαλος». Όταν του είπα ότι με εντυπωσιάζει η εντέλει ανθρωπολογική προσέγγισή του και προσπάθησα να τη συνδέσω με την «ανθρώπινη κατάσταση» της Χάνα Άρεντ, με τη σεμνότητα και την απλότητα που τον διέκριναν χαμογέλασε και έστρεψε τη συζήτηση στα συνηθισμένα θέματά μας, στην πολιτική και δημοσιονομική κατάσταση στην Ελλάδα, στη Γαλλία, στην Ευρώπη και στο νέο παγκόσμιο τοπίο. Η επεξεργασία και η σύνθεση της μεγάλης εικόνας ήταν άλλωστε η διανοητική του ταυτότητα.
Γράφτηκαν αυτές τις ημέρες πολλά για τον Ντανιέλ Κοέν ως πανεπιστημιακό δάσκαλο που ανέδειξε πολλούς σημαντικούς νεότερους οικονομολόγους (μεταξύ αυτών την Esther Duflo, στην οποία απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ για την οικονομία το 2019), ως συνιδρυτή και επικεφαλής της École d’économie de Paris (PSE), ως έγκυρο ερευνητή και συγγραφέα που πέρα από το ευρωπαϊκό γνώριζε σε βάθος και το αμερικανικό ακαδημαϊκό τοπίο, ως αρθρογράφο του Nouvel Observateur, ως διανοούμενο της «deuxième gauche» κατά τη γαλλική έκφραση, μιας σοσιαλδημοκρατίας φιλελεύθερης και εκσυγχρονιστικής θα προτιμούσα να πω, ως διεθνούς κύρους ειδικό για το δημόσιο χρέος.
Αυτή η τελευταία όψη του μας έφερε σε στενή επαφή το 2011, την πιο δύσκολη περίοδο της κρίσης, όταν ανέλαβα το Υπουργείο Οικονομικών. Ο Ντανιέλ Κοέν ήταν το επιστημονικά εξέχων μέλος της λαμπρής ομάδας της Lazard που ενεργούσε ως ένας από τους βασικούς συμβούλους της ελληνικής κυβέρνησης για το «κούρεμα» και τη ριζική αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους.
Συνέταξε άπειρες εκθέσεις και σημειώματα, επεξεργάστηκε άπειρα σενάρια, πρότεινε άπειρες εναλλακτικές λύσεις ή ειδικότερες εκδοχές σεναρίων που βρέθηκαν κάποια στιγμή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Με υπομονή, εμβρίθεια, προσήλωση στον στόχο, συστηματικότητα. Είχα την τύχη να κάνω μαζί του πολλές συζητήσεις που είχαν βεβαίως και τις στεγνές τεχνικές τους όψεις, πάντα όμως και μια διάσταση πολιτική, ιστορική, για την ακρίβεια πολιτιστική, ώστε να τίθενται οι τεχνικές λύσεις στα συμφραζόμενά τους, να αποκτούν νόημα.
Το 2016, μέσα στο κλίμα της εποχής, σε μια εκδήλωση οργανωμένη από τον «Κύκλο Ιδεών», στο «αμφιθέατρο Θ. Καρατζάς» είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε για τη σημασία της παρέμβασης του 2012 στο ελληνικό δημόσιο χρέος και ευτυχώς πρόλαβα να του εκφράσω δημόσια, ενώπιον ελληνικού ακροατηρίου, την ευγνωμοσύνη μας για τη συνεισφορά του στη διαχείριση της οικονομικής κρίσης και στην απομείωση και αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους πάνω στις ράγες της οποίας πορεύεται η χώρα από το 2012 έως σήμερα.
Η σχέση του Ντανιέλ Κοέν με την ελληνική οικονομική κρίση και την αναδιάρθρωση του ελληνικού δημοσίου χρέους είναι μια πτυχή της επιστημονικής του διαδρομής που είμαι βέβαιος ότι θα ελκύσει την προσοχή των μελετητών του έργου του. Εμείς αποχαιρετούμε με θλίψη και αγάπη, έναν ειλικρινή και καλό φίλο, διακριτικό, ευγενή, ουσιώδη, πολυσχιδή, κοσμοπολίτη, έτοιμο πάντα να αναμετρηθεί με νέες προκλήσεις και να συνεισφέρει με τη θεωρητική του σκευή στην αντιμετώπιση των βασανιστικών αναγκών της πράξης.
4°
