To Black Box των εκλογών: KKE, Σπαρτιάτες, Ελληνική Λύση, Νίκη, Πλεύση Ελευθερίας (Μέρος 2ο)

Στο πρώτο μέρος (δείτε εδώ) αναλύσαμε τις ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, καθώς επίσης και το εκλογικό αποτέλεσμα για την ΝΔ, τον ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ. Στο παρόν σημείωμά μας, θα ασχοληθούμε με τα υπόλοιπα κοινοβουλευτικά κόμματα.

Το ΚΚΕ

Το ΚΚΕ βρέθηκε από το 5,3% το 2019, στο 7,23% το Μάιο και έφθασε στο 7,69% τον Ιούνιο του 2023, πέτυχε δηλαδή μια αύξηση της εκλογικής επιρροή του κατά 45% περίπου. Το εξαιρετικά σημαντικό για το ΚΚΕ είναι πως κατάφερε να διατηρήσει την τρίτη θέση στην Αττική (με την εξαίρεση, όπως και το 2019, της Ανατολικής Αττικής), η άνοδος στην οποία ήταν στην πραγματικότητα η «ατμομηχανή» του θετικού του αποτελέσματος. Ταυτόχρονα αύξησε τα ποσοστά του και στις περιοχές όπου παραδοσιακά εμφανίζει καλά αποτελέσματα (πχ στην Λέσβο από 10,04% το 2019 σε 14,64% το 2023). Θα πρέπει να σημειωθεί πως είναι η καλύτερη εκλογική επίδοση του ΚΚΕ από τον Μάιο του 2012, όταν είχε 8,48% , ποσοστό που είχε μειωθεί στο 4,5% τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς, με τις απώλειες να τροφοδοτούν ένα μέρος της εκλογικής «εκτόξευσης» Σύριζα. Αντίστροφα αυτή την φορά, τον Μάιο είχε «καθαρή» εισροή ψηφοφόρων από τον Συριζα που έφτανε το 1,38% για να μειωθεί (σε σχέση με το 2019) στο 1,32% τον Ιούνιο. Στην πραγματικότητα δηλαδή, περισσότερη από την μισή εκλογική αύξηση του ΚΚΕ τροφοδοτήθηκε από την εκλογική κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ, ιδίως στην Αττική. Υπάρχουν όμως ακόμα δύο σημαντικές παρατηρήσεις που πρέπει να γίνουν σε σχέση με το αποτέλεσμα , η πρώτη θα μπορούσε να ονομαστεί ακόμα και «Κουτσούμπας effect». Ο γραμματέας του ΚΚΕ έχει, με την πάροδο του χρόνου εμφανίσει ένα πολύ ανθρώπινο πρόσωπο που το απομακρύνει από την παγιωμένη εικόνα του ξύλινου κόμματος το οποίο απευθύνεται στον στενό πυρήνα των οπαδών/μελών και περιορισμένα στον αριστερό χώρο. Αυτό γίνεται έμμεσα αντιληπτό ως αποτέλεσμα μέσω των exit poll των τριών τελευταίων εκλογών. Στην ερώτηση πόσο απέχουν από το κόμμα που ψήφισαν το 2019, από αυτούς που δήλωναν πως αισθάνονται «ούτε κοντά, ούτε μακριά» το 4% επέλεξε το ΚΚΕ , ενώ από αυτούς που δήλωναν πως αισθάνονται «μακριά» το 4% επέλεξε το ΚΚΕ. Τον Μάιο τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 6,6% και 8,9%, ενώ, τον Ιούνιο του 2023 διαμορφώθηκαν σε 7,7% και 6,1% αντίστοιχα. Τα ποσοστά αυτά είναι σαφώς υψηλότερα του 2019 και φανερώνουν ακριβώς αυτόν τον «εξωραισμό» της εικόνας του ΚΚΕ.

Τα ίδια exit poll φανερώνουν πως σε ό,τι έχει να κάνει με αυτό που ονομάζουμε «θέση στην απασχόληση» το ΚΚΕ σημείωσε γενική αύξηση των ποσοστών σε όλες τις κατηγορίες, αξιοσημείωτη όμως άνοδο είχε κυρίως σε μισθωτούς (ιδιωτικού και δημοσίου τομέα), αλλά και ανέργους. Αυτή φαίνεται να ήταν ο τροφοδότης της επιτυχίας του και εξηγεί το αποτέλεσμα στην Αττική (3η θέση) καθώς αυτού του τύπου το εργατικό δυναμικό εντοπίζεται σε υψηλότερο ποσοστό εδώ.. Τέλος, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η διακύμανση του ποσοστού του στους αγρότες, όπου τα «κέρδη» του Μαϊου σχεδόν εξανεμίστηκαν τον Ιούνιο, μαρτυρώντας τον ρόλο των τοπικών προσωπικών δικτύων από την μια και την περιορισμένη (ίσως εκ φύσεως του κόμματος) επιρροή του στο συγκεκριμένο κοινωνικό στρώμα.

Οι Σπαρτιάτες

Έχουν γραφτεί πολλές σελίδες για την άνοδο της ακροδεξιάς στην Ευρώπη και ειδικά στην Ελλάδα με την νεοναζιστική Χρυσή Αυγή. Είτε το αντιμετωπίσει κάποιος ως ένα φαινόμενο συνδεδεμένο με την οικονομική κατάσταση κάποιων πολιτών, είτε το αντιμετωπίσει ως ριζοσπαστικοποίηση τμημάτων του πληθυσμού που έχασαν την ταυτότητα και τον προσανατολισμό τους στην διάρκεια της παγκοσμιοποίησης, δύο ερωτήματα παραμένουν σημαντικά. Ποιοι είναι αυτοί οι πολίτες και πως συνασπίστηκαν τόσο γρήγορα γύρω από ένα κόμμα όπως είναι οι Σπαρτιάτες. Γύρω από το ποιοι είναι, μας δίνουν μια εικόνα τα exit poll. Είναι κυρίως άνδρες, νέοι σε ηλικία, άνεργοι και μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα. Ίδιο μοτίβο (με χαμηλότερα ποσοστά) ψήφων παρουσίαζε και η Χρυσή Αυγή το 2019, με την ενδιαφέρουσα διαφοροποίηση ότι οι Σπαρτιάτες εμφανίζουν χαμηλότερη διείσδυση στους αγρότες. Το δεύτερο σημαντικό (και μπορεί μελλοντικά να αποδειχθεί ακόμα σημαντικότερο) ερώτημα είναι πως μπόρεσε να συγκεντρώσει «κάτω από τα ραντάρ» αυτούς τους ψήφους. Οι λόγοι δεν είναι φυσικά προγραμματικοί, καθώς ακόμα και τώρα οι Σπαρτιάτες δεν έχουν καν οικονομικό πρόγραμμα αναρτημένο στην ιστοσελίδα τους, δεν είναι ούτε αναγνωρισιμότητας καθώς ο κ. Στίγκας ήταν μάλλον «άγνωστος μεταξύ αγνώστων» ακόμα και στον χώρο της ακροδεξιάς, ενώ άλλα στελέχη παρά το γεγονός ότι μπορεί να έγιναν γνωστότεροι με παρεμβάσεις τους κατά την διάρκεια της πανδημίας ή λόγω του επαγγελματός τους, ωστόσο δεν υπήρξαν ευρύτερα αναγνωρίσιμα πρόσωπα. Ακόμα και η τηλεοπτική παρουσία τους ή η αρθρογραφία τους, μάλλον μικρή απήχηση είχε. Αυτό που στην πράξη συνέβη ήταν η στήριξη από τον έγκλειστο κ. Κασιδιάρη. Εδώ είναι σημαντικό να τονίσουμε δύο πράγματα, πέρα από το αυτονόητο της ανεμπόδιστης προεκλογικής εκστρατείας από την φυλακή. Το πρώτο αναφέρεται στο γεγονός ότι γύρω από τον κ. Κασιδιάρη φαίνεται να συνασπίζονται μεγάλα τμήματα παλαιών (όχι όμως κεντρικών) στελεχών της Χρυσής Αυγής. Είναι χαρακτηριστικό ότι ένας σημαντικός αριθμός βουλευτών και υπ. Βουλευτών των Σπαρτιατών προήλθε από το κόμμα του κ. Κασιδιάρη. Το δεύτερο είναι ο τρόπος με τον οποίο η «στήριξη» του κ. Κασιδιάρη στους Σπαρτιάτες έγινε όχι απλά γνωστή, αλλά ήταν και αποτελεσματική.Ο τρόπος αυτός μαρτυρά την ύπαρξη και αποτελεσματική λειτουργία ενός μιντιακού οικοσυστήματος που περιλαμβάνει social media (Facebook, twitter, YouTube αλλά και πολλαπλούς χρήστες που παράγουν περιεχόμενο στο TikTok), blogs, ιστότοπους συλλογής ειδήσεων και αξιολόγησης διαδικτυακού περιεχομένου όπως το Reddit, ειδησεογραφικούς ιστότοπους και φόρουμ, αλλά και πλατφόρμες όπως το Telegram και το Viber που επιτρέπουν την διάδοση μηνυμάτων σε μεγάλες ομάδες. Συχνά το περιεχόμενο αυτών των μηνυμάτων δεν εντοπίζεται αλλά και δεν αξιολογείται από τα «κατεστημένα» κοινωνικά δίκτυα.

Η Ελληνική Λύση

Το προσωποπαγές κόμμα του κ. Βελόπουλου (το όνομα του είναι Ελληνική Λύση - Κυριάκος Βελόπουλος) κέρδισε και πάλι την είσοδό του στην Βουλή, παρά τους εσωτερικούς κλυδωνισμούς εξαιτίας της αποπομπής κεντρικών στελεχών του. Αυτό δείχνει με πολλούς τρόπους ότι πρόκειται πραγματικά για ένα κόμμα εξαρτώμενο από τον αρχηγό του. Η βάση της δύναμής του εντοπίζεται στην Βόρεια Ελλάδα και ιδίως σε Ημαθία, Πιερία, Πέλλα, Σέρρες, Α' και Β' Θεσσαλονίκης όπου συγκέντρωσε ποσοστά άνω του 7% κατακτώντας σε πολλές περιπτώσεις την 4η θέση κατάταξης, εξηγώντας με αυτόν τον τρόπο και το ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό στους αγρότες (11,5%). Η εκλογική βάση του κ. Βελόπουλου προέρχεται κυρίως από τους αυτοτοποθετούμενους στην «Δεξιά» (4,7% του συνόλου τους) και την «Ακροδεξιά» (8,1% του συνόλου τους), ενώ θα πρέπει να σημειωθεί πως υπάρχει ένα 5% των αυτοτοποθετούμενων στο «Κέντρο» που τον ψήφισαν. Παρότι τα exit polls δεν μας δίνουν περισσότερα στοιχεία για αυτούς, μια μάλλον δόκιμη εικασία θα ήταν πως η αυτοτοποθέτηση ίσως να έχει να κάνει περισσότερο με την εικόνα του εαυτού τους παρά με το πλέγμα ιδεών που θα μπορούσε να λειτουργήσει προσδιοριστικά ως προς το «κέντρο». Ίσως βέβαια -με μια μικρή δόση ειρωνείας- να μπορούσε κάποιους να τους αναγνωρίσει ως οπαδούς του κ. Κουβέλη την εποχή που απηύθυνε ερωτήσεις για τους αεροψεκασμούς.Πρόκειται για ένα φαινόμενο από αυτά τα οποία ανθούν μαζικά στην Ευρώπη τον τελευταίο καιρό. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, η επιτυχημένη εκλογική παρουσία του κ. Βελόπουλου, προκύπτει κυρίως ως άθροισμα τριών παραγόντων. Ο πρώτος είναι η προσωπική του αναγνωρισιμότητα που εξασφαλίζεται με την καθημερινή του παρουσία σε περιφερειακά κανάλια, με ένα περιεχόμενο όπου οι πωλήσεις πολλές φορές συνυπάρχουν με την πολιτική του παρουσία.Πωλήσεις και πολιτική τους ομογενοποιεί το εξόφθαλμα παράλογο, η εξαπάτηση αλλά και η υπεραπλούστευση. Το δεύτερο είναι η πρόσβασή του στο κοινό της εκκλησίας, κυρίως αυτό που παρακολουθεί αλλά δεν είναι «βαθύτερα» αναμεμιγμένο στα -γύρω από την εκκλησία- ζητήματα. Το τρίτο είναι η κυνική πρόσδεση στην Ρωσία, πρωτίστως με όρους οικονομικούς και πολιτικούς.

Η Νίκη

Η Νίκη αποτελεί ένα κόμμα που παρότι μπήκε πρόσφατα στην πολιτική κονίστρα, οι ωσμώσεις όμως που το δημιούργησαν έχουν βάθος. Είτε τις αντιμετωπίσει κάποιος κάτω από το πρίσμα της λεγόμενης «ρωμιοσύνης» , είτε μέσα από το αντι-οικουμενικό πνεύμα και την αντιπαλότητα με το Οικουμενικό Πατριαρχείο τα οποία οδηγούν σε έμμεση ή άμεση ταύτιση με τις Ρωσικές θέσεις (τόσο σε ότι αφορά στην Εκκλησία όσο και σε ότι αφορά στην εισβολή στην Ουκρανία). Προβάλλει έτσι έναν λόγο που κινείται ανάμεσα στον ακραίο συντηρητισμό της οπισθοδρόμησης των δικαιωμάτων (πχ απαγόρευση των αμβλώσεων) έως τον καλυμμένο αλλά σαφή αντιδυτικισμό. Οι ψηφοφόροι της είναι κυρίως στην ηλικιακή ομάδα 35-54, ενώ εντοπίζονται γεωγραφικά στην Βόρεια Ελλάδα, όπου και σημειώνονται τα υψηλότερα ποσοστά της ενώ σημαντική επιρροή έχει και σε Αχαΐα, Κορινθία, Λάρισα και Μαγνησία. Σε αυτές τις περιοχές σημαντικός παράγοντας φαίνεται να υπήρξε η πρόσβαση σε τοπικές μονές ή και σε αριθμό ιερέων. Τα δίκτυα επικοινωνίας που μονές και ιερείς διατηρούν (από απλά sms, έως ομάδες σε viber, telegram, ομάδες και live στο Facebook και στο TikTok) επιτρέπουν την προβολή θέσεων, πολιτικών σχηματισμών ακόμα και την «κατεύθυνση ψήφου». Ακριβώς αυτή η σύνδεση και ο εκφερόμενος λόγος καταδεικνύει ως κυρίαρχη σύνδεση ανάμεσα στο κόμμα και τους ψηφοφόρους του την θρησκεία.Οι ερμηνείες ως σημαντικού παράγοντα επιλογής της «Νίκης» την αντίθεσή της στην συμφωνία των Πρεσπών είναι μάλλον αβαθείς.Σημαντικότερη ίσως ήταν η στάση της στο θέμα των εμβολίων αλλά κυρίως ένα πλέγμα ανορθολογισμού με ακραίες θρησκευτικές θεάσεις και fake news τα οποία συνδέονται μεταξύ τους σε μεγαλύτερο βαθμό.

Τα κοινά σημεία τα οποία εμφανίζονται με τα κόμματα της Ελληνικής Λύσης και των Σπαρτιατών μας οδηγούν στην αναγκαιότητα μιας συζήτησης γύρω από την συγκρότηση των πολιτικών ταυτοτήτων στην Βόρεια Ελλάδα, το βαθμό επιρροής από ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες και τον ρόλο τον οποίο διαδραματίζουν think tanks, οργανώσεις πολιτών και πολιτικοί παράγοντες.

Η Πλεύση Ελευθερίας

Η Πλεύση Ελευθερίας είναι το δεύτερο προσωποπαγές κόμμα, όπως γίνεται φανερό και από το πλήρες όνομα «Πλεύση Ελευθερίας – Ζωή Κωνσταντοπούλου». Η Πλεύση Ελευθερίας υπερδιπλασίασε το ποσοστό που είχε λάβει το 2019 και κατόρθωσε στις εκλογές του Ιουνίου να εισέλθει στο κοινοβούλιο. Ταυτόχρονα επιχείρησε ένα από τα μεγαλύτερα προσωπικά rebranding. Θα έλεγε σχηματικά κάποιος -χρησιμοποιώντας meme του 2015 και σημερινά- πως από «release the Kraken» το 2015, μεταβλήθηκε σε «αρκουδάκι της αγάπης» που μοιράζει καρδούλες και επιθυμεί έτσι να αλλάξει τον κόσμο. Αν αυτή η περιγραφή μοιάζει χιουμοριστική, το αποτέλεσμα αυτού που περιγράφουν ήταν πραγματικό και μετρήσιμο. Η Πλεύση Ελευθερίας έλαβε το 6,8% των ψηφοφόρων των ηλικιών 17-24 και το 4,1% των ηλικιών 25-34, ενώ στις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες είχε μικρότερα ποσοστά. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το στοιχείο πως παρότι προέρχεται από τον Συριζα, η αυτοτοποθέτηση των ψηφοφόρων της δεν περιλαμβάνει μόνο «αριστερούς» και «κεντροαριστερούς», αλλά και των υπολοίπων χώρων, ενώ δεν πρέπει να διαλάθει της προσοχής μας η ύπαρξη «ακροδεξιών» (1,2% του συνόλου τους τον Ιούνιο και 5,5% του συνόλου τους τον Μάιο) και «μη τοποθετημένων» στον άξονα αυτό (8,4% του συνόλου τους) που την ψήφισαν. Αν κάποιος προσπαθήσει να ερμηνεύσει αυτούς τους αριθμούς (ιδίως την κατεύθυνση του 10,2% των ψηφοφόρων Μαΐου της Πλεύσης προς τους Σπαρτιάτες τον Ιούνιο) , την έλλειψη προγραμματικού λόγου, τον τρόπο επιλογής της λίστας υποψηφίων για τις εκλογές του Ιουνίου, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η Πλεύση Ελευθερίας εκτός από προσωποπαγές είναι και ένα κόμμα βαθιά λαϊκίστικο το οποίο επιθυμεί να εμφανίζει έναν αντισυστημικό χαρακτήρα. Η φυσιογνωμία του κόμματος αυτού βρίσκει -πολλές φορές- ευκολότερους τρόπους συνεννόησης και διαλόγου με ανορθολογικά μορφώματα της ακροδεξιάς παρά με κοινοβουλευτικές εκφάνσεις του κλασσικού πολιτικού άξονα αριστερά-δεξιά.Θα προσέθετε δε κάποιος πως κάτω από το αντισυστημικό αυτό προσωπείο εμφανίζεται σχεδόν πάντα και ο αυταρχισμός που εργαλειοποιεί θεσμούς και στοχοποιεί αντιπάλους, ψήγματα των οποίων έχουν ήδη φανεί.