Τι εννοούμε «Δεξιά στροφή»; Ιδεολογικές στρεβλώσεις και δημόσιος διάλογος

«Η Δεξιά στροφή των Ευρωπαίων μεταμορφώνει την ΕΕ» ήταν ο τίτλος ρεπορτάζ του Reuters σχετικά με τις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις που έλαβαν χώρα σε αρκετά κράτη-μέλη της ΕΕ, οι οποίες ανέδειξαν την ανοδική τροχιά τόσο των κεντροδεξιών, όσο και των ακροδεξιών κομμάτων. Το ρεπορτάζ υποστήριξε πως τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα σε χώρες όπως η Ιταλία, η Σουηδία, η Φινλανδία αλλά και η Ελλάδα θα μεταμορφώσουν ριζικά το προφίλ της Ένωσης και τις πολιτικές της. Η Ισπανία αναμένεται να ακολουθήσει την τάση, με το κεντροδεξιό Λαϊκό Κόμμα να προσβλέπει στην πρωτιά στις πρόωρες εθνικές εκλογές της χώρας στις 23 Ιουλίου, χωρίς όμως τη δυνατότητα αυτοδυναμίας, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει στη συμμαχία του με το ακροδεξιό κόμμα VOX. Το ρεπορτάζ έκλεινε με την πεποίθηση ότι η «δεξιόστροφη» πορεία της Ευρώπης θα διαφανεί με τρόπο αποφασιστικό και στις επερχόμενες Ευρωεκλογές, στις οποίες το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα αναμένεται να ενισχύσει τα ποσοστά του.

Σε σχετική πρόσφατη ανάλυσή του, το Politico επίσης τονίζει ότι οι εθνικές κυβερνήσεις της Ευρώπης μετατοπίζονται Δεξιά. Τόσο η παραδοσιακή Δεξιά όσο και η Ακροδεξιά κερδίζουν έδαφος και αυτό, σύμφωνα με την ανάλυση, αναμένεται να αναδιαμορφώσει την Ευρώπη, από τις πολιτικές για την κλιματική αλλαγή, τις γονικές παροχές μέχρι και το μεταναστευτικό. Όπως αναφέρει το άρθρο, στη Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 29 και 30 Ιουνίου, όπου συμμετείχαν οι ηγέτες της ΕΕ και στο οποίο αποφασίζονται οι πολιτικές προτεραιότητες και πρωτοβουλίες της ΕΕ, έκαναν την εμφάνισή τους ο πρωτοεμφανιζόμενος Πρωθυπουργός της Φινλανδίας Πέτερι Όρπο, Πρωθυπουργός και αρχηγός του συντηρητικού κόμματος Εθνικός Συνασπισμός και ο Κυριάκος Μητσοτάκης, με «φρέσκια» τη σαρωτική νίκη της Νέας Δημοκρατίας στις εθνικές εκλογές. Η κίνηση προς τα Δεξιά, το «φαινόμενο Μελόνι», όπως το αποκάλεσε το άρθρο, ήταν εμφανέστατο στη Σύνοδο: oι Συντηρητικοί αρχηγοί υπερτερούσαν αριθμητικά, ενώ η Ιταλίδα Πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι, όχι μόνο δεν απομονώθηκε από τους υπόλοιπους ηγέτες, αλλά συμμετείχε με ενεργό ρόλο ιδίως στις διαβουλεύσεις για το μεταναστευτικό.

Τι κοινό μπορεί κανείς να εντοπίσει διαβάζοντας τις δύο αυτές αναλύσεις; Έναν απλουστευτικό «αλαρμιστικό» συμψηφισμό των Κεντροδεξιών και Ακροδεξιών κομμάτων. Η «Δεξιά στροφή» όπως περιγράφεται και στις δύο αναλύσεις, προέρχεται από ένα θεωρητικό σημείο εκκίνησης το οποίο δε διστάζει να εξισώσει και να αντιμετωπίσει με τον ίδιο τρόπο τα μεγάλα κεντροδεξιά κόμματα με ιστορική πορεία στην Ευρώπη από τη μία και τους μικρότερους «καθαρόαιμους» ακροδεξιούς σχηματισμούς, όπως είναι το ισπανικό VOX ή το γερμανικό AfD, από την άλλη. Μαζί Κεντροδεξιά και Δεξιά συνιστούν για αυτές και πολλές παρόμοιες αναλύσεις μία υδροκέφαλη απειλή, ή οποία έρχεται ορμητικά να πάει τις κοινωνίες πίσω. Να ξηλώσει την όποια πρόοδο έχει γίνει στα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα και να αλλοιώσει τις εδραιωμένες και με κόπο κερδισμένες συνθήκες διαβίωσης και συνύπαρξης των ατόμων και των κοινοτήτων των φιλελεύθερων δυτικών δημοκρατιών. Ο περίφημος φόβος «συντηρητικοποίησης» των κοινωνιών παραμονεύει ανά πάσα στιγμή, με τις συνέπειες της συντηρητικής τάσης να διατρανώνεται πως είναι η οπισθοδρόμηση των κοινωνιών με εφαλτήριο έναν ασταμάτητο σκοταδιστικό οίστρο. Σημαίνει όμως αυτό η συντηρητικοποίηση; Τι σχέση έχει με τον Συντηρητισμό;

Πολιτικές έννοιες και ιδεολογίες στην Ελλάδα

Η συζήτηση περί πολιτικών εννοιών και ιδεολογιών άνοιξε πρόσφατα και στην Ελλάδα, με αφορμή μεταξύ άλλων μία εξαιρετικά εύστοχη δημόσια ανάρτηση στο Facebook από τον πολιτικό αναλυτή Ευτύχη Βαρδουλάκη, ο οποίος ορθά επεσήμανε τις στρεβλώσεις που υφίσταται η έννοια του Συντηρητισμού. Ένα μείγμα οπισθοδρόμησης, πουριτανισμού, γραφικότητας και τοπικιστικών εμμονών συναποτελούν στο μυαλό αρκετών στην Ελλάδα τη συντηρητική σχολή σκέψης. Στοιχεία που καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματική συντηρητική παράδοση, ούτε βέβαια με το φιλελεύθερο συντηρητισμό των μεγάλων χριστιανοδημοκρατικών κομμάτων. Η ιδέα μίας αέναης διαγενεακής πορείας, στην οποία η μία γενιά δεν ενυπάρχει στο κενό, αλλά αποτελεί τμήμα μίας οργανικής συνέχειας της κοινωνίας στον γραμμικό ιστορικό χρόνο, βρίσκεται στον πυρήνα του Συντηρητισμού. Η μία γενιά έρχεται στον κόσμο με χρέος να προετοιμάσει και να βελτιώσει την κοινωνία, ώστε να την παραδώσει στην επόμενη, διατηρώντας όμως και ενισχύοντας τις αξίες και τις παραδόσεις που τη συνέχουν, που πλάθουν την ταυτότητά της και ορίζουν τις ανάγκες της. Η ιδέα του ατελούς ανθρώπου που χρειάζεται καθοδήγηση, η πίστη στον πραγματισμό ως τρόπο σκέψης και όχι ως απλή ιδεολογική διακήρυξη, η αποδοχή και αγάπη και όχι απόρριψη της πατρίδας, με τη μορφή της οικοφιλίας έναντι τις καταστρεπτικής, εικονοκλαστικής οικοφοβίας, είναι μερικά ακόμη κυρίαρχα στοιχεία της ιδεολογίας. Αναλόγως διαμορφώνονται και τα πολιτικά αιτήματα που θέτει ο Συντηρητισμός. Όχι επανάσταση, αλλά σταθερότητα. Όχι ανατροπή, αλλά εξέλιξη.

Σαφώς, η ίδια συζήτηση θα μπορούσε να γίνει και για την έννοια λ.χ. του Φιλελευθερισμού, που επίσης «κακοποιείται» συχνά στα νύχια της άκρατης δημοσιολογίας. Ωστόσο, η παρανόηση των ιδεών του Συντηρητισμού, όπως και η αυθαίρετη ιδεολογική σύμπλευση Κεντροδεξιάς και Άκρας Δεξιάς στο δημόσιο διάλογο, εγκυμονεί ιδιαίτερα σοβαρούς κινδύνους. Η ιδέα ότι όσοι υποστήριξαν κεντροδεξιούς σχηματισμούς βρίσκουν εαυτούς αυτομάτως στο κατώφλι του ριζοσπαστισμού, όπου αρκεί ένα μικρό, αλλά πειστικό «σπρώξιμο» για να εισέλθουν στην ακροδεξιά πολυκατοικία, εκτός από αφελής απλούστευση δεν αγγίζει ως προσέγγιση και την πραγματική ρίζα του προβλήματος. Δεν είναι ο Συντηρητισμός η απειλή για τις δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες. Ο πραγματικός κίνδυνος είναι ο λαϊκισμός, ο αντισυστημισμός και η ριζοσπαστικοποίηση. Ο πραγματικός κίνδυνος είναι οι ρητορικές εκείνες που εκτρέφουν μίση και πάθη, που δίνουν εύκολα μεγάλες υποσχέσεις, που βρίσκουν πάντα έναν «βολικό» ένοχο και έναν «προφανή» εχθρό, που πλάθουν μύθους και αφηγήματα από το τίποτα, τα οποία μπορούν να καταρρεύσουν σε μία στιγμή. Τα άκρα -είτε της λαϊκιστικής ριζοσπαστικής δεξιάς, είτε της ριζοσπαστικής αριστεράς- πάντοτε από εκεί θα αντλούν την καύσιμη ύλη τους, γλιστρώντας επιδέξια από το περιθώριο στο προσκήνιο. Εάν λοιπόν θέλουμε να κοιτάζουμε κατάματα τους κινδύνους που απειλούν την πολιτική συνοχή της Ευρώπης, που έχουν οδηγήσει σε πραγματικά τρομακτικά αποτελέσματα, όπως είναι οι αυταρχικές κυβερνήσεις της Πολωνίας και της Ουγγαρίας (σε δύο εύθραυστες, μη ώριμες δημοκρατίες), ας αρχίσουμε να εστιάζουμε στη διακύμανση της «αντισυστημικής στροφής» και το τι αυτή συνεπάγεται.