Διακινητές και διεθνής ασφάλεια: Η πρόκληση του κράτους δικαίου

Άνθρωποι που θέλουν καλύτερη ζωή

Η συζήτηση που ακολούθησε το τραγικό ναυάγιο του Ιονίου στα διεθνή ύδατα εντοπίσθηκε, όπως ήταν αναμενόμενο, στο ανθρώπινο δράμα, στη διαλεύκανση των συνθηκών και στην απόδοση ευθυνών. Όλες σχεδόν οι περιγραφές αναφέρθηκαν σε ανθρώπους που εντάσσονται στην κατηγορία των παράτυπων μεταναστών. Η εγκληματική απώλεια τόσων ανθρώπινων ζωών όμως δεν ήταν «κακιά ώρα στη βάρδια» αλλά ήταν και είναι σχεδόν προγραμματισμένο να συμβεί ξανά και ξανά. Και οφείλεται κυρίως στην εγκληματική δράση των διακινητών.

Μια καλύτερη ζωή αποτελεί ευχή και επιθυμία εκατομμυρίων ανθρώπων. Η επιθυμία αυτή μετατρέπεται σε μακάβρια εκμετάλλευση όταν μεσολαβούν τα δίκτυα διακίνησης μεταναστών, τα σύγχρονα δίκτυα δουλεμπορίας που πουλάνε ελπίδα με πολύ ακριβή ταρίφα. Σύμφωνα με την EUROPOL, πάνω από 90% των μεταναστών που εισέρχονται παράνομα στην Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιούν τις «υπηρεσίες διευκόλυνσης» των διακινητών, που για το 2015 υπολογίσθηκε ότι το είχαν έσοδα 3-6 δισεκατομυρίων ευρώ.

Οι εγκληματικές οργανώσεις των δουλεμπόρων θυματοποιούν κάθε χρόνο εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, οι οποίοι παρακινούνται σε διαδρομές θανάτου, διασχίζοντας τη Σαχάρα ή τη Μεσόγειο ή και τις δύο. Πολλοί από τους μετακινούμενους δεν έχουν καν την επιλογή να αρνηθούν την επιβίβαση σε υπερφορτωμένα κι επικίνδυνα σαπιοκάραβα.

Μπορεί να δεχθεί μετανάστες η Ευρώπη;

Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι αντίθετες προς την οργανωμένη και ασφαλή μετανάστευση. Αντιθέτως, συχνά διαπιστώνεται στα γερασμένα κράτη της Ευρώπης η ανάγκη απασχόλησης αλλοδαπών σε πολλούς και διαφορετικούς επαγγελματικούς κλάδους, που μπορούν εύκολα να ενταχθούν στην ευρωπαϊκή κοινωνία. Το μεγάλο πρόβλημα, που εγείρει η απύθμενη δουλεμπορία της τελευταίας δεκαετίας, είναι η μαζική και απρόβλεπτη είσοδος παράτυπων μεταναστών, η οποία δοκιμάζει το κοινωνικό κράτος και τους θεσμούς υγείας, στέγασης, εκπαίδευσης, εργασίας, χωρίς φυσικά να επιλύει ούτε κατ’ ελάχιστον τη μαζική και αυτονόητη επιθυμία των ανθρώπων για καλύτερη ζωή.

Επιπλέον, η αδυναμία ουσιαστικής επίλυσης του αδιεξόδου του μεταναστευτικού έχει οδηγήσει κατά την τελευταία δεκαετία στη μετεωρική άνοδο του πολιτικού εξτρεμισμού και της πολιτικής βίας.

«Οι άνθρωποι πνίγονται γιατί δεν φτάνουν εύκολα στον προορισμό τους»

Το επιχείρημα εκφράζεται κυρίως από ΜΚΟ. Με άλλα λόγια, οι περιορισμοί εισόδου στην ελληνική επικράτεια εξαναγκάζουν τους μετανάστες να αναζητήσουν πιο επικίνδυνες οδούς για να φθάσουν στον προορισμό τους. Η άποψη αυτή είναι λανθασμένη στη βάση της, πρόσφορη για τους υποστηρικτές της κι επικίνδυνη για τους μετακινούμενους-θύματα.

Οι μετανάστες, όπως φάνηκε και από τα λόγια ορισμένων τουλάχιστον από τους επιζώντες της πρόσφατης τραγωδίας, δεν επιθυμούν να μείνουν στην Ελλάδα. Η καλύτερη ζωή είναι συνυφασμένη με συγγενείς σε άλλες χώρες ή με όνειρα που πραγματώνονται συνήθως σε βόρειες χώρες. Εάν οι μετανάστες εισέλθουν στο ελληνικό έδαφος, θα «παγιδευθούν» εδώ, γιατί τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας είναι κλειστά με αποφάσεις των γειτονικών μας χωρών. Κι αυτό δεν αλλάζει εκτός αν μετατραπούμε σε κράτος-διακινητή και κράτος-ταραξία και τους διώχνουμε, δημιουργώντας γεωπολιτικές εντάσεις με τη Βόρεια Μακεδονία και τη Σερβία, κατ’ αντιστοιχία με την τακτική Ερντογάν του 2020.

Επιτρέπεται η Ελλάδα να ανοίξει τα σύνορά της σε μαζικές μεταναστευτικές ροές;

Ακόμη κι αν αγνοηθούν τα παραπάνω, το διεθνές δίκαιο επιτρέπει στην Ελλάδα να ανοίξει τα σύνορά της σε μαζικές μεταναστευτικές ροές; Σύμφωνα με το άρθρο 11 του Πρωτοκόλλου του Παλέρμο του 2000 για την καταπολέμηση της διακίνησης μεταναστών, τα συμβαλλόμενα μέρη έχουν την υποχρέωση να ενισχύουν τους συνοριακούς ελέγχους, όσο είναι δυνατόν, με σκοπό την αποτροπή της διακίνησης. Με άλλα λόγια, η πολιτική των ανοιχτών συνόρων είναι παράνομη κατά το διεθνές δίκαιο, ακριβώς διότι διευκολύνει τη διάπραξη του διεθνικού εγκλήματος της διακίνησης μεταναστών και (δουλ)εμπορίας προσώπων.

Η ναυτική τραγωδία στο Ιόνιο υπενθυμίζει την αντίδραση της διεθνούς κοινότητας στην παρόμοια τραγωδία της 13^ης Απριλίου 2015, όταν περισσότεροι από 400 μετανάστες έχασαν τη ζωή τους στα ανοιχτά της Λιβύης, ενώ επιχειρούσαν να φθάσουν στην Ιταλία. Μετά από μία εβδομάδα, την 21^η Απριλίου 2015, με δήλωσή του στον τύπο (press statement), το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εξέφρασε την ανησυχία του για την ανεξέλεγκτη δράση των κυκλωμάτων των διακινητών και υπενθύμισε την ανάγκη εφαρμογής του Πρωτοκόλλου του Παλέρμο.

Εξι μήνες αργότερα, την 9^η Οκτωβρίου 2015, το Συμβούλιο Ασφαλείας εφάρμοσε για πρώτη φορά το Κεφάλαιο VII του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών για την αντιμετώπιση των απειλών κατά της ειρήνης σε σχέση με τη διακίνηση μεταναστών και εμπορίας προσώπων. Με την νομικά δεσμευτική απόφαση 2240/2015, το Συμβούλιο Ασφαλείας εξουσιοδότησε τα κράτη της περιοχής να χρησιμοποιήσουν μέτρα καταναγκασμού στην ανοιχτή θάλασσα της Κεντρικής και Νότιας Μεσογείου για τον έλεγχο, κατάσχεση και καταστροφή πλοίων που χρησιμοποιούνται για διακίνηση μεταναστών ή εμπορία προσώπων και την άσκηση ποινικής δίωξης κατά των μελών των εγκληματικών οργανώσεων. Η απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας είχε ένα σαφές μήνυμα: οι παράτυπες μεταναστευτικές ροές είναι θέμα διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας.

Και η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ακολουθεί μια παρόμοια λογική, στο πλαίσιο των δικών της αρμοδιοτήτων. Το Παγκόσμιο Σύμφωνο για την Ασφαλή, Τακτική και Νόμιμη Μετανάστευση που υιοθετήθηκε από την ΓΣ με την απόφαση 73/195 του 2018 προβλεπει ως στόχο 9 την ενίσχυση των δράσεων για την καταπολέμηση της διακίνησης μεταναστών.

Τι μπορεί η Ελλάδα να κάνει;

Η Ελλάδα ακολουθεί την ευρωπαϊκή πολιτική. Βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεργάζεται με χώρες προέλευσης ή διέλευσης της Βόρειας και Υποσαχάριας Αφρικής με σκοπό την ενίσχυση των συνόρων τους. Μακροπρόθεσμα, πρέπει όμως να αντιμετωπισθεί το τριπλό ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, της ανάπτυξης και της μαζικής μετανάστευσης.

Εδώ η λύση δεν είναι η αύξηση των ευρωπαϊκών επιχορηγήσεων, αλλά ο σχεδιασμός πολιτικής και οικονομίας σε πολλαπλά επίπεδα. Μεταξύ αυτών, η δημιουργία κέντρων έρευνας και τεχνολογίας για να αντιμετωπισθούν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, η αύξηση των «πράσινων» και «έξυπνων» επενδύσεων, όπως και η δημιουργία μιας κοινής ενδοαφρικανικής αγοράς που θα επιτρέψει την ανάπτυξη του εμπορίου υπηρεσιών και της νόμιμης μετανάστευσης. Το αποφασιστικό βήμα έγινε ήδη με την απόφαση των κρατών-μελών της Αφρικανικής Ένωσης να ολοκληρώσουν και να θέσουν σε ισχύ τη Συμφωνία για τη δημιουργία του Αφρικανικού-Ηπειρωτικού Χώρου Ελεύθερων Συναλλαγών και να εφαρμόσουν τις δράσεις της Agenda 2063.

Η καταπολέμηση του διεθνικού εγκλήματος της διακίνισης μεταναστών και η προστασία της ανθρώπινης ζωής και της διεθνούς ασφάλειας δεν επιτυγχάνονται με απλουστευτικές δηλώσεις και αφελείς προτάσεις. Η εύκολη στρατηγική των «ηθικών εκβιασμών» απέναντι στις πολιτικές αντιμετώπισης των διακινητών δεν οδηγεί σε ορθολογικές και μακροπρόθεσμες λύσεις. Οι χώρες της πρώτης γραμμής γνωρίζουν καλύτερα και αποφασίζουν ορθότερα, με ανθρωπισμό, αλλά χωρίς υποχωρήσεις και συμβιβασμούς.