Εκλογές 2023: Η χρήση του TikTok από τους Κυριάκο Μητσοτάκη, Αλέξη Τσίπρα, Νίκο Ανδρουλάκη και Γιάνη Βαρουφάκη
Όσο και αν τα κομματικά επιτελεία προσπαθούν να εφεύρουν θέματα και τεχνικές για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης στην παρατεταμένη εκλογική περίοδο αυτού του καλοκαιριού, δεν τα καταφέρνουν. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γίνονται απόπειρες αναζωπύρωσης παλιών και νέων παθών, αλλά οι αντιπαραθέσεις που εκκινούν δεν ξεπερνούν τα όρια του ιδεολογικού αντηχείου του κάθε κόμματος. Το εκλογικό σώμα, ειδικά μετά την πρώτη εκλογική αναμέτρηση που έφερε τη «σοκαριστική» ηγεμονία της ΝΔ, βλέπει τις δεύτερες εκλογές ως μια διεκπαιρεωτική διαδικασία, εν πολλοίς αχρείαστη. Φορολογία, μεταναστευτικό, μειονοτικό πρόβλημα μπαίνουν στην ατζέντα με τρόπο που ελάχιστα μπορεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον ενός μη στρατευμένου πολιτικά ακροατηρίου, και σε κάθε περίπτωση τονίζοντας ότι έχουμε μπει ξανά σε έναν κύκλο πολιτικής συζήτησης για πραγματικά σημαντικά προβλήματα και όχι εικονικά (όπως την εποχή των μνημονίων).
Εάν υπάρχει ένα στοιχείο, τουλάχιστον σε επίπεδο επικοινωνίας, που διαφοροποιεί κάπως τα πράγματα σε επίπεδο διαμεσολάβησης του πολιτικού μηνύματος και όχι τόσο στο περιεχόμενό του, αυτό σίγουρα είναι η πλατφόρμα του Τik-Τok. Debate, πολιτικές διαφημίσεις, πολιτικές συγκεντρώσεις γίνονται για να γίνονται. Αντίθετα στο Τik-Τok φαίνεται η προσπάθεια πολιτικών αρχηγών και επιτελείων να βγουν λίγο από το echo chambers τους και να απευθυνθούν στο αδιάφορο, για τον πολιτικό διάλογο κοινό, και ιδίως στις νεαρότερες ηλικίες.
Το ίδιο το μέσο θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι μια μικρή τομή στη μέχρι τώρα ιστορία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και έτσι αναγκάζει το πολιτικό προσωπικό σε μια μετάλλαξη της πολιτικής επικοινωνίας του. Η τομή που φέρνει το Τik-Τok είναι ότι μετά τη βασιλεία του Instagram και της ωραιοποιημένης ή μη φωτογραφικής πόζας που αυτό καλούσε τους χρήστες του να πάρουν, μετά τη σταθερή πολωτική λειτουργία του Τwitter, τώρα έρχεται ένα μέσο που επαναφέρει ένα άλλο ζητούμενο: αυτός μιας μικρής, σημαντικής ή ασήμαντης, εξατομικευμένης εξιστόρησης. Το (κινέζικο) Τik-Τok παρά τις σκοτεινές περιοχές στις οποίες κινείται (γι’ αυτό σε αρκετές χώρες έχει απαγορευτεί η χρήση του) επαναφέρει αυτό που σε μεγάλο βαθμό το Facebook είχε εισαγάγει στην εξατομικευμένη επικοινωνία, τη συντομευμένη και κατακερματισμένη αφήγηση. Και μάλιστα η επιστροφή αυτή γίνεται με τον δυναμικό τρόπο όχι του γραπτού αλλά του οπτικοακουστικού λόγου, του βίντεο.
Στο Τik-Τok συγχωνεύονται μια σειρά από μορφές επικοινωνίας που ήδη έχουν αναπτυχθεί και μεταπλάθονται σε ένα καινούργιο «μήνυμα». Η κουλτούρα της διαφήμισης (σποτ και τρέιλερ), η κουλτούρα του YouTube, η κουλτούρα του stand up και διαδικτυακού comedy, η κουλτούρα των gifs έρχονται και δένουν με ένα άναρχο τρόπο και αναμεσοποιούνται, δηλαδή παράγουν ένα καινούργιο αποτέλεσμα ιδιαίτερα εθιστικό για τους χρήστες του Τik-Τok, αφού αυτό πετυχαίνει τουλάχιστον δύο στόχους ταυτόχρονα: μικρή αφηγηματικότητα αλλά και μη δεσμευτικότητα (παροδικότητα), διαδραστικότητα αλλά και μικρο-δημιουργικότητα, δυνατότητα σοβαρής δήλωσης (statement) αλλά και ταυτόχρονη υπονόμευσή της μέσω οπτικοακουστικού χιούμορ.
Η εξέλιξη της «γλώσσας» των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μέσα από την πλατφόρμα του Τik-Τok είναι εμφανέστατη. Δεν μιλάμε για ένα εντελώς καινούργιο κώδικα, αφού προφανέστατα στηρίζεται σε προγενέστερους, αλλά για μια νέα σύνθεσή τους που για να μπορέσεις να την χρησιμοποιήσεις αποτελεσματικά θα πρέπει να την έχεις κατανοήσει και να έχεις τις τεχνικές γνώσεις να την αξιοποιήσεις. Εδώ είναι που σε μεγάλο βαθμό τα ελληνικά κομματικά επιτελεία στην πλειονότητά τους υστερούν με τρόπο εξόφθαλμο.
Στις περισσότερες περιπτώσεις οι πολιτικοί αρχηγοί έρχονται να «περάσουν» μέσα από το Τik-Τok τα μηνύματα που έχουν ήδη αρθρώσει σε άλλα πεδία/μέσα. Ομιλίες σε συγκεντρώσεις, συνεντεύξεις σε τηλεοπτικούς σταθμούς ή YouTubers, απλές δηλώσεις ή απαντήσεις με μορφή διαγγέλματος, μπαίνουν στο προσωπικό τους λογαριασμό στο Τik-Τok αγνοώντας ότι αυτό έχει εφευρεθεί επί της ουσίας για να υπερβεί παλιούς τρόπους επικοινωνίας και όχι να τους υποδεχτεί σχεδόν αμετάλλακτους.
Οι περιπτώσεις των λογαριασμών του Αλέξη Τσίπρα, του Νίκου Ανδρουλάκη, του Γιάνη Βαρουφάκη λίγο πολύ ακολουθούν αυτή τη στρατηγική της μετάγγισης του παρελθόντος στο παρόν με αποτέλεσμα τουλάχιστον στο επίπεδο της πολιτικής εικόνας να μην παράγουν τίποτα ελκυστικό (ή σε ορισμένες περιπτώσεις να παράγουν και αρνητικό αποτέλεσμα).
Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει στην περίπτωση του λογαριασμού του Κυριάκου Μητσοτάκη. Αυτός –και το πολύ καταρτισμένο από ό,τι φαίνεται επιτελείο του– επέλεξε εξαρχής να μετατρέψει το Τik-Τok σε μέσο πληροφόρησης των ακολούθων του για το «παρασκήνιο» της προεκλογικής του εκστρατείας. Γνωρίζουμε ότι σχεδόν το σύνολο της δημοφιλούς πολιτικής μυθοπλασίας στις μέρες μας έχει ακριβώς τον ίδιο στόχο, να περιγράψει το πώς «στήνεται» ένα πολιτικό μήνυμα, το πώς προκύπτει μια πολιτική επιλογή και όχι τόσο το ποια είναι αυτή.
Το Τik-Τok του Κυριάκου Μητσοτάκη δεν κάνει μόνο αυτό βέβαια. Τα περισσότερα βίντεο του έχουν σκηνοθετηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι σύντομα, περιεκτικά αλλά και να αξιοποιούν με χαριτωμένο και εικονογραφικά ενδιαφέροντα τρόπο τον κλασικό προγραμματικό λόγο που ένας πολιτικός αναγκαστικά θα διατυπώσει προεκλογικά. Εδώ ο γραπτός λόγος έρχεται να συμπληρώσει με ένα σχεδόν καρτουνίστικο γραφιστικό τρόπο τον προφορικό. Άλλωστε ο αρχηγός της ΝΔ δεν διστάζει να στραπατσάρει ελαφρώς την εικόνα του δείχνοντας και περιγράφοντας αμήχανες στιγμές του στην προεκλογική περίοδο (π.χ. το πόσο δεν του αρέσουν τα κεράσματα ρακής, τα λουλούδια που δίνει στη γυναίκα του μετά τις περιοδείες ή το ατυχές χτένισμά του). Χιούμορ και αυτοσαρκασμός για πρώτη φορά ίσως παρεισδύουν τόσο πολύ στον λόγο ενός έλληνα πολιτικού αρχηγού κι αυτό δεν είναι μόνο γιατί αυτός είναι επιδεκτικός σε αυτό αλλά γιατί το ίδιο το μέσο το επιβάλει.
Υπάρχουν φυσικά και σκηνές από συνεντεύξεις, ομιλίες και απλές δηλώσεις αλλά αυτές δεν είναι ο κανόνας. Ο κανόνας είναι μια προσπάθεια επικοινωνίας με το κοινό του Τik-Τok στη δική του «γλώσσα». Μια προσπάθεια που αποτελεί μια νέα φάση της επικοινωνίας εξοικείωσης του πολιτικού με το κοινό στο οποίο απευθύνεται. Και που έρχεται να επιβεβαιώσει όχι μια αίσθηση μεταφυσικής χαρισματικότητας αλλά την ίδια τη σκηνοθετική διάσταση του πολιτικού λόγου, την αποκάλυψη πτυχών (σοβαρών και αστείων) του πολιτικού παιγνίου.
7°
