Ημέρα Προσφύγων την εποχή των ναυαγίων και της κλιματικής κρίσης

Τι σχέση μπορεί να έχει η κήρυξη εθνικού πένθους στην Ελλάδα με την ανακήρυξη εθνικού πένθους στο Πακιστάν; Αφορούν το ίδιο τραγικό γεγονός, τη βύθιση του σκάφους ανοιχτά της Πύλου και τον άδικο χαμό εκατοντάδων ανθρώπων. Πάνω από 600 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στο ναυάγιο.

Οι κλιματικοί πρόσφυγες όλο και περισσότεροι ανάμεσα στους πρόσφυγες λόγω πολέμων και παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Ανάμεσα στους πρόσφυγες που έχασαν τη ζωή τους είναι και πάνω από 300 Πακιστανοί. Μα, πρόσφυγες από το Πακιστάν, θα πει κάποιος «καλόπιστος» ή δύσπιστος; Ακούμε συχνά αυτό το στερεότυπο: Μα γιατί δεν έμειναν στον τόπο τους και έβαλαν σε κίνδυνο την οικογένειά τους; Εξάλλου θα μπορούσαν, λένε, «να έρθουν με το αεροπλάνο, κανονικά, γιατί επελεξαν να πληρώσουν τέτοια ποσά -3.000 έως 6.000 ευρώ ανά άτομο- όταν το αεροπορικό εισιτήριο κοστίζει πολύ λιγότερο»; Το αφήγημα υπονοούν και όσοι θεωρούν υπεύθυνους για το μεταναστευτικό τους διακινητές και όχι τις δικές τους κυβερνητικές πολιτικές.

Ας πιάσουμε το θέμα από την αρχή. Γιατί υπάρχουν πρόσφυγες; Γιατί βρέθηκαν τόσοι Πακιστανοί μέσα στο σκάφος μαζί με Σύρους και Αφγανούς; Ξεχάσαμε φυσικά ότι στο Πακιστάν αποτυπώνεται η εξαιρετικά στενή πλέον συνάντηση της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με την κλιματική κρίση. Το Πακιστάν ήταν και παραμένει μια χώρα που κατηγορείται για σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τελευταία η χώρα πλήττεται από μεγάλες «φυσικές» καταστροφές, καύσωνες και πλημμύρες. Η κλιματική κρίση επιδείνωσε τους καύσωνες που ακολουθήθηκαν από καταστροφικές πλημμύρες, οι οποίες σκότωσαν πολλούς και υπονόμευσαν μια σειρά δικαιωμάτων. «Το Πακιστάν βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης. Η κλιματική αδικία είναι εμφανώς ορατή, με τους ανθρώπους της να αντιμετωπίζουν δυσανάλογα σοβαρές συνέπειες, συχνά απειλητικές για τη ζωή, παρά τη μικρή συμβολή τους στην κλιματική αλλαγή. Η αντιμετώπιση μιας κλιματικής κρίσης αυτής της κλίμακας απαιτεί παγκόσμια προσοχή και δράση. Οι πιο πλούσιες χώρες δεν πρέπει να κάνουν λάθος σχετικά με τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν», είχε δηλώσει ο Ντινουσικά Ντισαναγιάκε, Αναπληρωτής Περιφερειακός Διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας στη Νότια Ασία. 

Η κλιματική κρίση στο Πακιστάν είναι μείζον ζήτημα επιβίωσης για τη χώρα. Όπως και στη Νότια Ασία συνολικά, το κλίμα του Πακιστάν έχει αλλάξει τις τελευταίες δεκαετίες, με σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στους ανθρώπους. Εκτός από τα πιο έντονα κύματα καύσωνα και την ξηρασία, το λιώσιμο των παγετώνων στα Ιμαλάια έχει επηρεάσει ορισμένους από τους σημαντικούς ποταμούς του Πακιστάν. Μεταξύ 1999 και 2018, το Πακιστάν κατέλαβε την 5η θέση στις χώρες που επηρεάστηκαν από ακραία καιρικά φαινόμενα που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή. Η συμμετοχή του Πακιστάν στην κλιματική κρίση είναι 1%. Παρ' όλα αυτά, βιώνει τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης. Τον Μάιο του 2022, καταγράφηκε ένας ισχυρός καύσωνας στο Πακιστάν και την Ινδία με τη θερμοκρασία να φτάνει τους 51°C. Η κλιματική κρίση καθιστά παρόμοιους καύσωνες 100 φορές πιο πιθανούς. Παρόμοιοι καύσωνες αναμένονταν μία φορά στα 312 χρόνια. Τώρα εξαιτίας της κλιματικής κρίσης αναμένεται να συμβαίνουν μια φορά κάθε 3 χρόνια. Τήν ίδια χρονιά, το 2022 έπληξαν το Πακιστάν και καταστροφικές πλημμύρες, ως συνέπεια ακραίων βροχοπτώσεων και του λιωσίματος των παγετώνων που τροφοδοτήθηκαν από την κλιματική αλλαγή. Το ένα τρίτο της χώρας βρέθηκε κάτω από το νερό. 33 εκατομμύρια άνθρωποι επλήγησαν. Τα μηνύματα υπήρχαν όμως ήδη από το 2010. Περισσότεροι από δύο εκατομμύρια άνθρωποι εκτοπίστηκαν από τις πλημμύρες που πλημμύρισαν το ένα πέμπτο της χώρας το 2010, προκαλώντας μαζική μετανάστευση σε πόλεις από το αγροτικό Πακιστάν. Από αυτό το ποσοστό, σχεδόν το 70% δεν επέστρεψαν στην γενέτειρα τους και εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε μεγάλες πόλεις για να βγάλουν τα προς το ζην λόγω της καταστροφής στα σπίτια και τις γεωργικές εκτάσεις τους. Λόγω ξηρασίας και πλημμυρών, μεταναστεύουν όλο και περισσότεροι τα τελευταία 10 χρόνια, 700.000 άνθρωποι μετανάστευσαν τα τελευταία χρόνια σε μεγάλες πόλεις από τις αγροτικές περιοχές. 

Το Πακιστάν και η λεκάνη του Ινδού βρίσκονται βρίσκονται επίσης στην πρώτη γραμμή της απώλειας της φύσης και της βιοποικιλότητας και στην πρώτη γραμμή της κρίσης της ρύπανσης και των απορριμμάτων. 

Η κλιματική και οικολογική ωθούν σε τεράστια κύματα προσφυγιάς και μετανάστευσης. Ο ΟΗΕ υπολογίζει 1,2 δις κλιματικούς πρόσφυγες μέχρι τα τέλη του αιώνα. Αν θέλουμε να προλαβαίνουμε κρίσεις και να έχουμε μια κανονικότητα στη ζωή μας, πρέπει να δούμε πώς θα παρέμβουμε στις αιτίες που κάνουν τους ανθρώπους πρόσφυγες αλλά και πώς θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε νόμιμους δρόμους εισόδου για τους πρόσφυγες. Τέτοιοι δημιουργήθηκαν προσωρινά, πολύ σωστά αλλά μόνο για τους πρόσφυγες από Ουκρανία, που ήταν πολύ περισσότεροι από κάθε άλλο κύμα προσφύγων μετά τους Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το πιο σημαντικό είναι να αναπτυχθούν οι παραγωγικές, κοινωνικές, εκπαιδευτικές και άλλες δομές στις ευρωπαϊκές χώρες για να υποδεχθούν και να εντάξουν τους πρόσφυγες που θα συνεχίσουν να έρχονται όσους φράχτες και να υψώσουμε και όσα ναυάγια και επαναπροωθήσεις συμβαίνουν. Οι άνθρωποι θα ρισκάρουν τη ζωή τους διασχίζοντας ανασφαλείς περιοχές και επικίνδυνους θαλάσσιους δρόμους όσο το να ζήσουν στον τόπο τους θα είναι ακόμα πιο επικίνδυνο. 

Η Μέση Ανατολή, η Μεσόγειος και η Βόρεια Αφρική είναι οι πιο θανατηφόροι προσφυγικοί δρόμοι - Πρέπει να αλλάξουμε τις θανατηφόρες πολιτικές

Σχεδόν 3.800 άνθρωποι πέθαναν στους μεταναστευτικούς και προσφυγικούς δρόμους εντός και από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική το 2022, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης των Ηνωμένων Εθνών (International Organization for Migration’s (IOM), Missing Migrants Project (MMP). Το 2023 μπορεί να ξεπεραστεί αυτό το νούμερο. 

Η κεντρική Μεσόγειος είχε το πιο θανατηφόρο πρώτο τρίμηνο από το 2017, για το διάστημα Ιανουάριος - Μάρτιος 2023 οι πρόσφυγες που βρήκαν το θάνατο στη Μεσόγειο είχαν φτάσει τους 441. Υπολογίζοντας και τα θύματα του πρόσφατου ναυαγίου ίσως πάμε για νούμερα ρεκόρ. Το 2015 με τα μαζικά κύματα προσφύγων, που συνολικά ξεπέρασαν το 1-1.500.000 άτομα, αυτοί που έχασαν τη ζωή τους τη χρονιά εκείνη έφτασαν τους 4055. Όμως, επόμενες χρονιές με πολύ μικρότερο αριθμό μετακινούμενων πληθυσμών έχουμε αναλογικά περισσότερους θανάτους: το 2017 επισήμως 3139, το 2021 χρονιά COVID-19 και περιορισμών στις μετακινήσεις 2.062.

Αντί για φόβο, φράκτες και επαναπροωθήσεις, χρειαζόμαστε αλλαγή πλεύσης για το προσφυγικό ώστε να μπει σε ήρεμα νερά

Ο φράχτης στον Έβρο, τα δεκάδες πλοία του λιμενικού που περιπολούν στη Μεσόγειο ιδιαίτερα στην Ανατολική και Κεντρική, οι παράνομες επαναπροωθήσεις από την Ιταλία προς τη Λιβύη και την Ελλάδα προς την Τουρκία, τα εκατομμύρια ευρώ από την ΕΕ προς «ενόπλους» στη Λιβύη και αλλού για να αποτρέπουν τα ταξίδια από τη Λιβύη προς την Κεντρική Ευρώπη, τα δισεκατομμύρια προς τον Ερντογάν αλλά και άλλους ηγέτες χωρών γύρω από τη Μεσόγειο για αποτροπή “εισβολών” (!!!) προσφύγων δεν έχουν κανένα άλλο αποτέλεσμα παρά περισσότερους αναλογικά θανάτους στην Ανατολική Μεσόγειο, στην Κεντρική Μεσόγειο και στην Δυτική Μεσόγειο. Αν είχαν αποτέλεσμα θα το έβλεπαν. 

Το μόνο αποτέλεσμα που έχουν τέτοιες πολιτικές είναι ότι κάνουν τα ταξίδια προς την ελευθερία πιο ακριβά και πιο επικίνδυνα, αυξάνουν τα κέρδη των διακινητών, αυξάνουν τους θανάτους των απελπισμένων. Προφανώς αν οι άνθρωποι αυτοί ήταν τουρίστες και ήθελαν να κάνουν ένα ταξιδάκι προς μια Μεσογειακή ή Ευρωπαϊκή χώρα, σίγουρα με όλα αυτά που συμβαίνουν, θα είχαν αλλάξει γνώμη και θα άλλαζαν προορισμό. 

Αν όμως -όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα- ακόμα και το πιο επικίνδυνο ταξίδι είναι πιο ασφαλές από το να μείνουν στη χώρα τους και αν - όπως είναι η αλήθεια - δεν έχουν επιλέξει να γίνουν πρόσφυγες, αλλά αναγκάστηκαν να ξεσπιτωθούν και να γίνουν πρόσφυγες, ούτε φράχτες, ούτε κανόνια, ούτε κακοποιήσεις θα τους εμποδίσουν. Γιατί όλα αυτά και σε χειρότερη μορφή τα βιώνουν στον τόπο τους. Μια γυναίκα που κινδυνεύει να την επιλέξει για «σύζυγο» ένας πολεμιστή Ταλιμπάν, μια γυναίκα που κακοποιείται και βιάζεται κάπου στην Αφρική, ένας αντιφρονών που βρίσκεται συνέχεια σε σκοτεινά κελιά της κυβέρνησης ή των παραστρατιωτικών και κάθε φορά γλυτώνει από τη εκτέλεση στο παρατρίχα, ένας πακιστανός που βλέπει τη ζωή του και τη σοδειά του να καταστρέφεται, αυτός ο άνθρωπος δεν θα διστάσει να μπει σε ένα σαπιοκάραβο και να ρισκάρει τη ζωή του μήπως και φτάσει σε μια ασφαλή χώρα.

Τώρα γιατί φταίει μόνο ο απάνθρωπος διακινητής που τους στιβάζει στο σαπιοκάραβο - και δεν τους μεταφέρει με ένα πολυτελές κρουαζιερόπλοιο - πληρώνοντας κάθε πρόσφυγας έστω κάτι παραπάνω - είναι μια από τις πολύ ωραίες ιστορίες ανθρώπων με φαντασία - συνήθως φανατικών οπαδών του «πατρίδα, θρησκεία, οικογένεια» και που δεν έχουν ιδέα ποια είναι η πραγματική ζωή. Είναι σαν κι αυτούς που στην μητέρα πατρίδα έβριζαν τους πρόσφυγες από την Μικρά Ασία “Τουρκόσπορους” και τους ζητούσαν να γυρίσουν πίσω στα σπίτια τους, να πολεμήσουν, να μην φορτώνονται στη χώρα τέλος πάντων. 

Τα νούμερα δυστυχώς είναι πολύ σκληρά. Το εθνικό πένθος που κηρύχθηκε για το συγκεκριμένο ναυάγιο δεν έχει λάβει υπόψη του ότι παρόμοια μικρότερα ή μεγαλύτερα ναυάγια έχουν συμβεί αλλά κυρίως θα ξανασυμβούν στη Μεσόγειο όσο συνεχίζεται αυτή η «πολιτική» αποτροπής, φρακτών παράνομων επαναπροωθήσεων

Μόνο το 2022 «χάσανε» τη ζωή τους στη Μεσόγειο, στο πιο επικίνδυνο πέρασμα προς την επιβίωση και την ελευθερία, 2367 άτομα, ενώ ήδη μέσα στο 2023 το πρώτο εξάμηνο και πριν το ναυάγιο στην Πϋλο έχουν χάσει τη ζωή τους 441 πρόσφυγες, με τα νούμερα να είναι πολύ ανησυχητικά για τη συνέχεια της χρονιάς, ακόμα και χωρίς το ναυάγιο στην Πύλο. Στοιχεία πνιγμού προσφύγων στη Μεσόγειο:

• 2014: 3.286
• 2015: 4.055
• 2016: 5.136
• 2017: 3.139
• 2018: 2.337
• 2019: 1.885
• 2020: 1.449
• 2021: 2.062
• 2022: 2.367
• 2023 (Ιαν - αρχές Ιουνίου πριν το ναυάγιο): 1.037

«Οι περισσότερες από τις θαλάσσιες διελεύσεις πραγματοποιήθηκαν σε γεμάτες, μη αξιόπλοες, φουσκωτές βάρκες – πολλές από τις οποίες ανατράπηκαν ή ξεφουσκώθηκαν με αποτέλεσμα να χαθούν ανθρώπινες ζωές», είπε η εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες Shabia Mantoo σε δημοσιογράφους σε τακτική ενημέρωση Τύπου στη Γενεύη.