Το στοίχημα της αυθεντικής πολιτικής εκπροσώπησης των πολιτών
Οι πρόσφατες εκλογές της 21ης Μαΐου απέδειξαν τον πολύ χαμηλό βαθμό διείσδυσης του εκλογικού συστήματος της απλής αναλογικής στη νοοτροπία των ψηφοφόρων
Εκλογές 2023: Η πολιτική εκπροσώπηση των ψηφοφόρων και το σύστημα της απλής αναλογικής.
Ο Michael Carrithers (Why Humans Have Cultures: Explaining Anthropology and Social Diversity», 1992), στο πλαίσιο ανθρωπολογικής μελέτης που πραγματοποίησε παλαιότερα στη θρησκευτική κοινότητα των Jains στην Ινδία, ζήτησε και έλαβε από δύο άτομα που κατείχαν διαφορετικές θέσεις στην κοινωνική ιεραρχία δύο αντίστοιχα διαφορετικές ερμηνείες της ίδιας ιστορίας. Ο πρώτος εκπρόσωπος ανήκε στη μεσαία αστική τάξη των μορφωμένων ανθρώπων της κοινότητας, σε αντίθεση με τον δεύτερο, που προερχόταν από τη λιγότερο μορφωμένη, αλλά πιο ασκητική και έντονα θρησκευόμενη ύπαιθρο. Ο πρώτος περιέγραψε μία ιστορία σε μορφή αφηρημένης συλλογιστικής, με έμφαση σε γενικεύσεις, παρά σε λεπτομέρειες, χρησιμοποιώντας μία, θα λέγαμε, πολιτικώς ορθή αφήγηση, ενώ ο δεύτερος εκφράστηκε πιο αυθόρμητα, διανθίζοντας την ιστορία του με συγκεκριμένα παραδείγματα και λεπτομέρειες και, εν τέλει, μιλώντας πιο βιωματικά. Ήταν μια περιεκτική, αιχμηρή ιστορία και, όπως επισημαίνει ο Carrithers, είχε όλα όσα θα περίμενε κάποιος: Μία σαφή ροή γεγονότων, σχολαστικές περιγραφές χαρακτήρων με αναφορές στις προθέσεις, τις στάσεις και τις πεποιθήσεις τους, καθώς επίσης αναλυτικές πληροφορίες για τη σχέση ανάμεσα στα γεγονότα και αυτές τις προθέσεις και τους χαρακτήρες.
Το συμπέρασμα, στο οποίο κατέληξε ο Carrithers, ήταν ότι μία ολοκληρωμένη, αντιπροσωπευτική και, συνεπώς, ασφαλής κατανόηση των πολιτισμών και των κοινωνικών πολυπλοκοτήτων, επάνω στις οποίες δομούνται, προέρχεται κατεξοχήν από τις προσωπικές και ιδιαίτερες συνθήκες των απλών ανθρώπων, οι οποίοι μπορούν να περιγράψουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τις καθημερνές καταστάσεις επειδή τις ζουν από κοντά και υφίστανται άμεσα τις συνέπειές τους, και σε πολύ μικρότερο βαθμό από παραδειγματικού τύπου αφηγήσεις ατόμων, τα οποία, λόγω της υψηλότερης κοινωνικής θέσης, αλλά και των αξιωμάτων που κατέχουν εντός της κοινότητας, αντιλαμβάνονται τον ρόλο τους ως βέλτιστο αντιπροσωπευτικό υπόδειγμα και τείνουν, μέσα από γενικεύσεις, προς έναν εξωραϊσμό, ο οποίος συντελείται με την αποσιώπηση ή υποβάθμιση αρνητικών καταστάσεων και, στον αντίποδα, με την επινόηση ή την υπερανάδειξη, κυρίως, των θετικών.
Εν συνόψει, το θεμέλιο της αληθινής γνώσης περί την εκάστοτε κοινωνική πραγματικότητα θα πρέπει να αναζητείται όχι σε τεχνητές κατασκευές της πολιτικής, οικονομικής και μορφωτικής ελίτ, αλλά στις αυθεντικές ερμηνείες των ανθρώπων, που είναι οι βιωματικοί φορείς και συντελεστές της. Στους ανθρώπους, δηλαδή, που πιστεύουν τις πεποιθήσεις, εκτιμούν τις αξίες, εφαρμόζουν τους κανόνες, αισθάνονται τα συναισθήματα, συμμετέχουν στις πρακτικές και ζουν τις συνέπειες των επιλογών τους.
Κατά μία διασταλτική ερμηνεία, το συγκεκριμένο συμπέρασμα βρίσκει εύστοχη εφαρμογή και στις σχέσεις μεταξύ πολιτών-πολιτικών κομμάτων, υπό την έννοια ότι ο βαθμός εγγύτητας ή απόστασης των αφηγημάτων των κομμάτων από την καθημερινότητα, τις πεποιθήσεις, αλλά και τις μελλοντικές προσδοκίες των πολιτών καθορίζει σημαντικά και τον βαθμό της μεταξύ τους ταύτισης, της οποίας η αντιπροσωπευτικότερη, θεσμικότερη, αυθεντικότερη και, εν τέλει, πιο κατασταλαγμένη έκφραση είναι το εκλογικό αποτέλεσμα.
Η ταύτιση αυτή δεν είναι μόνο ιδεολογική, ειδικά στην εποχή μας, όπου οι ιδεολογίες αποκηρύσσουν ταχέως τα δογματικά στεγανά τους για να μπορούν να ανταποκρίνονται σε περισσότερες ανάγκες και να προσελκύσουν υποστηρικτές με ευρύτερο πολιτικό στίγμα, αλλά επιπλέον κοινωνική και κοσμοθεωρητική, με δεδομένο ότι και ο σύγχρονος ψηφοφόρος αποστρέφεται, πλέον, έντονα τον εγκλωβισμό σε άκαμπτα, ασφυκτικά ιδεολογικά πλαίσια και τη μέχρι πρότινος κυρίαρχη πελατειακή σχέση με τα κόμματα και αναδεικνύεται στον ενεργό και απενταγμένο πολίτη της γνώσης, της πληροφορίας και της κριτικής προσέγγισης των πραγμάτων. Κατά συνέπεια, μορφές πολιτικής αντιπροσώπευσης που βρίσκονται σε χαρακτηριστική απόσταση και ανακολουθία με την κοινωνική πραγματικότητα και τα βιώματά της ενδέχεται να υπονομεύουν σοβαρά τη σχέση τους με τους πολίτες-ψηφοφόρους και να φλερτάρουν ανοιχτά με την πλατιά αποδοκιμασία την ώρα των εκλογών.
Σε ό,τι αφορά το ελληνικό γίγνεσθαι, οι πρόσφατες εκλογές της 21ης Μαΐου απέδειξαν, κατά πρώτον, τον πολύ χαμηλό βαθμό διείσδυσης του εκλογικού συστήματος της απλής αναλογικής στη νοοτροπία των ψηφοφόρων. Επίσης, τα τελευταία χρόνια μπορεί εύκολα κάποιος να διακρίνει την παγιοποίηση απόψεων μιας συντριπτικά μεγάλης, ίσως και πλειοψηφικής, μερίδας πολιτών προς συγκεκριμένη κατεύθυνση σε κρίσιμα και πρωτεύουσας σημασίας θέματα, όπως, για παράδειγμα, στην παιδεία (πανεπιστημιακό άσυλο, αξιολόγηση εκπαιδευτικών, άρθρο 16), την εξωτερική πολιτική και άμυνα (δυτικός προσανατολισμός, διεθνείς συμμαχίες, εξοπλισμοί), την οικονομία και ανάπτυξη (νομισματική πολιτική, ιδιωτικοποιήσεις, ΣΔΙΤ, εξωστρέφεια, επενδύσεις), την οργάνωση του κράτους (τεχνοκρατική διαχείριση, εξευρωπαϊσμός, ψηφιοποίηση, αξιολόγηση δημόσιων δομών και υπαλλήλων), τη δημόσια ασφάλεια (εκσυγχρονισμός μέσων, αστυνόμευση), κ.λπ.
Σε αυτό το σημείο, τα κόμματα που μετέχουν με αξιώσεις στο πολιτικό παιχνίδι οφείλουν, από σεβασμό στις ανάγκες και τις προσδοκίες των πολιτών, αλλά και από ένστικτο για την ίδια την επιβίωση και την εξέλιξή τους, να κάνουν, όπου απαιτείται, τις απαραίτητες διορθωτικές προσαρμογές στο DNA τους, ώστε να διευρύνουν τον βαθμό ταύτισης με το μέρος του εκλογικού σώματος, στο οποίο επιδιώκουν ή θεωρούν ότι απευθύνονται, και να βελτιώσουν με αυτόν τον τρόπο την αντιπροσωπευτικότητά τους. Απαιτείται, ωστόσο, παράλληλα να αποδεχτούν με παρρησία ότι στη (θεμιτή) περίπτωση που αξιολογούν υψηλότερα την περιφρούρηση της πολιτικής και ιδεολογικής τους ταυτότητας και, άρα, δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να ξεπεράσουν τα στενά όρια που τη διαμορφώνουν, τότε ο ρόλος τους στο πολιτικό σκηνικό θα είναι, αναπόφευκτα, πιο περιορισμένος και, ενδεχομένως, μακρύτερα από το όραμα διεκδίκησης της κυβερνητικής εξουσίας.
12°
