Η μνήμη τώρα εκδικείται

Για τους πολιτικούς οι εκλογές είναι μια κάποια μορφή ψυχοθεραπείας. Το μείγμα εξοντωτικής κούρασης και αδρεναλίνης δεν αφήνει πολλά περιθώρια για εσωτερικές αναζητήσεις. Για το κ. Τσίπρα, το γεγονός ότι την εκλογική ήττα ακολουθεί μια δεύτερη εκλογική αναμέτρηση, θα λειτούργησε σίγουρα ανακουφιστικά. Ήδη στις εξορμήσεις του μοιάζει να έχει ανακτήσει την ψυχραιμία και την ενεργητικότητά του. Όλοι γνωρίζουμε, ωστόσο, ότι αυτά είναι προσωρινά. Μετά τις 26 Ιουνίου, τόσο ο ίδιος όσο και ο Σύριζα, θα πρέπει να πάρουν σοβαρές αποφάσεις.

Η πρώτη και από πολλές πλευρές ίσως η πιο σημαντική, θα είναι η τύχη του κ. Τσίπρα. Όπως έχει δηλώσει ο ίδιος, μετά το καταστροφικό 20% σκέφτηκε να παραιτηθεί. Τον απέτρεψαν οι νέες εκλογές. Χωρίς αμφιβολία όμως το ζήτημα θα επανέλθει. Το να φύγει από την ηγεσία, με ή χωρίς τη θέλησή του, όλοι γνωρίζουν ότι θα είναι μεγάλο ρίσκο. Από την άλλη πλευρά δεν χωρά αμφισβήτηση ότι θα είναι τραυματισμένος πολιτικά. Φυσικά πολλά θα εξαρτηθούν από το νέο αποτέλεσμα. Μια μικρή έστω ανάκαμψη των ποσοστών μπορεί να χαλαρώσει την πίεση. Η ήττα ωστόσο, τρίτη στη σειρά, δείχνει αναπόφευκτη. Το ψυχολογικό βάρος θα είναι μεγάλο, ενδεχομένως και η αμφισβήτηση από στελέχη του κόμματος. Αν θελήσει να παραμείνει στην ηγεσία πάντως, θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι η σύντροφοί του θα προσπαθήσουν να έχουν μεγαλύτερο λόγο στις αποφάσεις. Ήδη, αν αυτό σημαίνει κάτι, ο Νίκος Μαραντζίδης έχει επισημάνει ότι ένα από τα προβλήματα του Σύριζα ήταν η υπερβολικά αρχηγοκεντρική δομή του. Θα αποδεχθεί να μπει υπό περιορισμό ο Τσίπρας; Κι αν όχι ποιες θα είναι οι επιλογές του; Να παραιτηθεί και να πάει σε ένα έκτακτο συνέδριο για να επανεκλεγεί; Σίγουρα πάντως η προσφυγή στη βάση, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, θα είναι το ελάχιστο που μπορούμε να περιμένουμε.

Με ή χωρίς τον Τσίπρα, ο Σύριζα θα περάσει μια μεγάλη περίοδο υπαρξιακών αναζητήσεων. Όταν καταφέρνεις να χάσεις πάνω από το 30% της δύναμής σου, έχοντας απέναντί σου την «πιο καταστροφική κυβέρνηση της μεταπολίτευσης», δύσκολα το ξεπερνάς χωρίς ριζικές τομές. Ακόμα και οι πιο φανατικοί, αυτοί που μιλούσαν για «καθεστώς Μητσοτάκη», δεν μπορεί να μην καταλάβουν κάποια στιγμή ότι το πρόβλημα ξεκινά από τον ίδιο τον Σύριζα. Το λιγότερο που θα πρέπει να παραδεχθούν είναι ότι διάβασαν λάθος την κοινωνία και έχασαν την επαφή με τους ίδιους τους ψηφοφόρους τους.

Για την ώρα βέβαια βρίσκονται ακόμα σε κατάσταση άρνησης. Ο κ. Τσίπρας μίλησε για την «ανωριμότητα» του πολιτικού συστήματος να αποδεχθεί τη στρατηγική της απλής αναλογικής. Ο φιλικός τύπος πάλι είναι γεμάτος από εκτιμήσεις για το πώς οι ψηφοφόροι υποτιμούν τα ζητήματα Δημοκρατίας, πόσο έχει επικρατήσει ο ατομισμός ή πόσο απουσιάζει η κοινωνική αλληλεγγύη. Σε περίοπτη θέση και η επικοινωνιακή υπεροπλία της κυβέρνησης, έστω και χωρίς αναφορά στα «κατευθυνόμενα γκάλοπ του Μαξίμου», τα οποία αποδείχθηκε ότι τελικά ευνοούσαν τον Σύριζα. Σε πιο εξεζητημένη μορφή τα στελέχη της αριστεράς διαπιστώνουν μια «δεξιά στροφή» της κοινωνίας. Θα μπορούσαν να το πουν και διαφορετικά: δεν φταίμε εμείς που χάσαμε, φταίνε αυτοί που μας κέρδισαν.

Πρόκειται για «ερμηνείες» που δεν θα αντέξουν φυσικά στον χρόνο. Αργά ή γρήγορα θα πρέπει να πάρουν αποφάσεις σε σχέση με τη δική τους πολιτική ταυτότητα. Δεν θα είναι εύκολο. Βασικός ανασταλτικός παράγοντας είναι η ίδια η κουλτούρα των μελών και των στελεχών. Όταν η κ. Αχτσιόγλου υποστήριζε ότι για την αριστερά η κανονικότητα δεν είναι ποτέ ευκαιρία, εξέφραζε μια βαθιά ριζωμένη αντίληψη στον χώρο του Σύριζα. Το να γίνουν ένα κόμμα εξουσίας, να ξεφύγουν δηλαδή από τον αδιέξοδο ριζοσπαστισμό και να μπορέσουν να προσελκύσουν μεσαία στρώματα, τους είναι ξένο. Αν κρίνουμε μάλιστα από πολλές τοποθετήσεις, μάλλον προς την αντίθετη κατεύθυνση θα ήθελαν να κινηθούν. Να ανακτήσουν την χαμένη «καθαρότητα» της περιόδου των αντιμνημονιακών κινητοποιήσεων. Έχτισαν την ταυτότητά τους σε έναν κίβδηλο αντισυστημισμό και τώρα πληρώνουν το λογαριασμό.

Έτσι κι αλλιώς ένας τέτοιος μετασχηματισμός θα ήταν εξαιρετικά δύσκολος και επώδυνος για τον Σύριζα. Η κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ στηριζόταν πάντα στη συνύπαρξη της παραδοσιακής πτέρυγας με την εκσυγχρονιστική. Μαζί ή παρά τις αγκυλώσεις του, το ΠΑΣΟΚ ήταν πάντα το κόμμα των μεγάλων μεταρρυθμίσεων. Για τον Σύριζα μια τέτοια συνύπαρξη παραμένει ανάθεμα. Χωρίς το πάντρεμα με τον «εκσυγχρονισμό» όμως θα παραμένουν εγκλωβισμένοι σε μειοψηφικά ποσοστά, περιμένοντας να τους δώσει η ιστορία μια δεύτερη ευκαιρία.

  Ένας από τους βασικούς λόγους που η στρατηγική της απλής αναλογικής απέτυχε, ήταν η αδυναμία να συγκροτηθεί το περίφημο «προοδευτικό μέτωπο»

Ακόμα χειρότερα όμως υπάρχει το ανάχωμα που ονομάζεται ΠΑΣΟΚ. Στην αριστερά (και όχι μόνο) είχαν πιστέψει ότι είχαν ξεμπερδέψει. Ότι θα γίνουν περίπου δικαιωματικά ο κυρίαρχος και αδιαμφισβήτητος φορέας της αντιπολίτευσης. Αποδείχθηκε ότι είχαν λάθος. Θα μπορούσε να θεωρηθεί μάλιστα ότι η εκλογική τους ήττα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ύπαρξη του ΠΑΣΟΚ. Γιατί βέβαια ένας από τους βασικούς λόγους που η στρατηγική της απλής αναλογικής απέτυχε, ήταν η αδυναμία να συγκροτηθεί το περίφημο «προοδευτικό μέτωπο». Το ΠΑΣΟΚ δεν τσίμπησε και όσο διατηρεί τις δυνάμεις του, θα είναι πολύ δύσκολο για τον Σύριζα να αναπτυχθεί προς τον μεσαίο χώρο.

Θα μπορούσε στο επόμενο διάστημα να αλλάξει το κλίμα και να υπάρξει μια τέτοια συνεργασία; Θα είναι πολύ δύσκολο. Καταρχάς για λόγους συμφέροντος. Το ΠΑΣΟΚ, όλα δείχνουν ότι θα συνεχίσει την προσπάθεια να πάρει τη θέση του Σύριζα στην αντιπολίτευση. Δεν έχει καμία διάθεση να γίνει συμπληρωματική δύναμη κανενός. Ιδίως αν μπορέσει να βελτιώσει τα ποσοστά του στις 25 Ιουνίου. Ακόμα όμως κι αν αυτή η αντιπαλότητα ήταν δυνατόν να ξεπεραστεί, υπάρχει εξ ίσου μεγάλο ή και μεγαλύτερο ζήτημα, κάτι σαν τον ελέφαντα στο δωμάτιο: η μνήμη της εποχής των αγανακτισμένων. Για τον κ. Ραγκούση και τον κ. Μπίστη μπορεί να είναι απλό να συνυπάρχουν με τους υβριστές τους. Για ένα μεγάλο τμήμα του ΠΑΣΟΚ, ωστόσο, οι αθλιότητες του Σύριζα εκείνης της περιόδου δεν έχουν ξεχαστεί. Υπάρχει ένα τεράστιο ψυχολογικό και πολιτικό ρήγμα το οποίο θα συνεχίσει να αποτελεί εμπόδιο σε κάθε προσπάθεια προσέγγισης. Ένα ρήγμα το οποίο παραμένει βαθύ και από το γεγονός ότι ο Σύριζα δεν έχει κάνει ποτέ αυτοκριτική για εκείνη την περίοδο. Όχι για τα μάτια του κόσμου, για τις «αυταπάτες» ή για τις «υπέρτερες δυνάμεις» που αντιμετώπισε αλλά για τις μεθόδους που επέλεξε προκειμένου να κατακτήσει την εξουσία. Για την τοξικότητα, τη δολοφονία χαρακτήρων, τις ακρότητες και τους προπηλακισμούς. Αν μπορούσε να αποκηρύξει αυτό το παρελθόν θα είχε κάνει ένα μεγάλο βήμα. Μαζί όμως θα έπρεπε να αποκηρύξει και τους πρωταγωνιστές κι αυτό σίγουρα δεν το αντέχει. Ήταν όλοι τους συνένοχοι.