Στις χώρες με ελεύθερη οικονομία και κράτος δικαίου οι εχθροί της δημοκρατίας, δεν μπορούν να την καταπολεμήσουν παρά μόνον με όπλο τους την αμάθεια, την ψευδολογία και την ασυναρτησία
Η επανάσταση της γνώσης, οι σύνθετες προκλήσεις της εποχής και το φαινόμενο των «κοινωνιών άγνοιας».
Η προσωκρατική φιλοσοφία, το ρωμαϊκό δίκαιο, ο Διαφωτισμός και η συναφής με αυτόν Βιομηχανική Επανάσταση, υπήρξαν τα ισχυρά θεμέλια στα οποία αναπτύχθηκαν ο δυτικός πολιτισμός, η ελεύθερη οικονομία και το κράτος δικαίου. Κύριο συστατικό αυτής της ανάπτυξης, η οποία στο διάβα της προκάλεσε παγκόσμιες συγκρούσεις, ήταν η φιλελεύθερη δημοκρατία, ένα μοναδικό πολιτικό σύστημα, στο οποίο κυριαρχεί το πρωτείον του ατόμου.
Σήμερα, το σύστημα αυτό, από το οποίο έχουν ξεπηδήσει όλες οι τεχνολογίες, σε όλους τους τομείς, δέχεται επιθέσεις, διότι, από τη φύση του, δεν αποδέχεται μόνιμες και αυταρχικές μορφές εξουσίας.
Ακόμα χειρότερα για το συγκεκριμένο σύστημα, πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του οποίου έπαιζε η σοσιαλδημοκρατία, δέχεται πολύπλευρες επιθέσεις, για έναν απλό λόγο: η γνώση είναι κορυφαία πρώτη ύλη του. Όσο οι πολίτες τολμούν και θέλουν να γνωρίζουν, είναι κακή είδηση για τις αυταρχικές και δογματικές εξουσίες.
Μάλιστα, είναι γνωστό ότι πέρα από τις χρηματοοικονομικές κρίσεις και τις ασύλληπτες ροές κεφαλαίων, η εποχή μας χαρακτηρίζεται από μια πραγματική «επανάσταση της γνώσης». Ποτέ στην ιστορία του ανθρώπου οι γνώσεις δεν πολλαπλασιάζονταν τόσο γρήγορα και δεν μεταδίδονταν με την απίθανη ταχύτητα που γνωρίζουμε σήμερα. Έτσι, πολύ σωστά επισημαίνεται ότι με βάση τους σημερινούς ρυθμούς, σε μια δεκαετία, οι γνώσεις στις οποίες θα έχει πρόσβαση ο άνθρωπος θα του είναι καινούργιες σε ποσοστό περίπου 95%. Με άλλα λόγια, οι γνώσεις που είναι σήμερα διαθέσιμες αποτελούν μόνον το 5% των συνολικών γνώσεων που θα έχουμε στη διάθεσή μας το 2028.
Βέβαια, η γνώση αυτή, όπως η δημοκρατία και ο πλούτος, είναι άνισα κατανεμημένη στον πλανήτη μας, χωρίς αυτό να αφαιρεί κάτι από το βάρος του γεγονότος, ούτε από τον ρόλο του στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή.
Ακόμα, πρέπει να επισημανθεί ότι στον 21ο αιώνα, εκτός από την εντυπωσιακή αύξηση των γνώσεων, είναι μεγάλος και ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν γνώση των γνώσεων. Κοντολογίς, η γνώση προόδευσε και στην πρόοδό της διαχέεται όλο και περισσότερο στο ευρύ κοινό, υπό μορφή πληροφορίας. Συνοδεύεται επίσης από την επιμήκυνση του χρόνου της εκπαίδευσης, από την άνθηση των μαζικών μέσων επικοινωνίας και από πολλές διευκολύνσεις άμεσης πρόσβασης σε πηγές γνώσεων και πληροφοριών. Έτσι, θεωρητικά τουλάχιστον, στις δημοκρατικές κοινωνίες, το χάσμα μεταξύ όσων γνωρίζουν και των κυβερνωμένων που έχουν λιγότερες γνώσεις είναι σχετικά μικρό.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η ανωτερότητα του αιώνα μας έναντι των προηγούμενων αιώνων, έγκειται στο γεγονός ότι οι ιθύνοντες όλων των τομέων διαθέτουν έγκυρες γνώσεις για να ετοιμάσουν τις αποφάσεις τους, ενώ παράλληλα το ευρύ κοινό δέχεται σε χρόνο μηδέν πολλές πληροφορίες με αποτέλεσμα να έχει τη δυνατότητα να αξιολογήσει την ορθότητα όλων των αποφάσεων.
Μια τέτοια θεαματική σύγκληση ευνοϊκών παραγόντων, θα έπρεπε λογικά να υπαγορεύσει την χωρίς προηγούμενο βελτίωση της ανθρώπινης ζωής, τόσο στο επίπεδο των κοινωνικών σχέσεων όσο και σ’ αυτό της αλληλοκατανόησης. Μάταιος κόπος. Ο 20ός αιώνας υπήρξε ο πιο αιματηρός στην ιστορία του ανθρώπου και στον 21ο, ισχυρές τοπικές συγκρούσεις εμπεριέχουν τον κίνδυνο της ολικής καταστροφής.
Μπροστά στην πολυπλοκότητα του κόσμου μας και τις νέες αλλά πολυσύνθετες προκλήσεις που αντιμετωπίζει, αντί τα ΜΜΕ να προσπαθούν να συμβάλλουν στην κατανόηση του εξωτερικού κόσμου, κάνουν ότι μπορούν για να εγκλείσουν τους καταναλωτές πληροφοριών σε χώρους λανθασμένων βεβαιοτήτων. Παραφράζοντας τον Βιτγκενστάϊν θα λέγαμε ότι «φιλοσοφία» πολλών ΜΜΕ είναι «να μαγέψουν το πνεύμα με λίγες και εικόνες, ώστε να το αποκόψουν από τη σκέψη….»: αξιοποιούν έτσι την έμφυτη διανοητική οκνηρία των ατόμων, για να τα απομονώσουν από τα μονοπάτια της ευφυΐας.
Όπως γράφαμε και παλιότερα, η ευφυΐα είναι πρωτίστως η ικανότητα συλλογής και χρήσεως γνώσεων. Με άλλα λόγια, αν χρησιμοποιήσουμε οικονομικούς όρους, μπορούμε να πούμε ότι η ευφυΐα λειτουργεί όταν μπορεί να διαχειριστεί κάποιες ποσότητες γνώσεων. Και όσο πιο αποτελεσματικά μπορεί να οργανώσει αυτή τη διαχείριση, τόσο περισσότερο προβάλλονται και αξιοποιούνται οι διάφορες διαστάσεις της. Καθοριστικός είναι λοιπόν από αυτή την άποψη ο ρόλος των πηγών τροφοδοσίας της ευφυΐας, καθώς και της ίδια της ποιότητάς τους.
Σημαντικό είναι επίσης το επίπεδο του αποδέκτη γνώσεων και πληροφοριών. Αν είναι προσανατολισμένο προς τη λογική, την κριτική αντιμετώπιση και την αναζήτηση της επαλήθευσης, τότε η ευφυΐα αποκτά μεγαλύτερη ισχύ και μπορεί να ξεπεράσει το πάθος ή τη μεταφυσική. Σε κάθε διαφορετική περίπτωση αποδυναμώνεται και τελικά καταλήγει στη μη– εκδήλωσή της. Το άτομο χάνει κάθε πνευματική τάση για δράση και αδρανοποιείται κοινωνικά. Επειδή δε, λόγω διανοητικής οκνηρίας, ο άνθρωπος ελάχιστα ενδιαφέρεται για πνευματική γυμναστική, ένα εκπληκτικό φαινόμενο που παρατηρείται στην εποχή μας είναι εκείνο του σχηματισμού «κοινωνιών άγνοιας», στις οποίες συστηματικά καλλιεργούνται χαμηλού επιπέδου συναισθηματικές αντιδράσεις.
Η ώρα της δικτατορίας της αμάθειας ίσως να μην είναι πολύ μακριά μας.
12°
