Πόσο «κοινωνικά» είναι τα social media;

Η «οικογένεια» του Facebook ανέρχεται σε περίπου 450 εκατ., με το 1/3 του συνολικού πληθυσμού χωρών όπως ΗΠΑ, Βρετανία, Καναδάς και το 1/4  σε κράτη όπως Γαλλία, Ιταλία, αλλά και… Τουρκία να είναι μέλη της! O αριθμός συνεχίζει να αυξάνει, ενώ υπάρχουν και τα υπόλοιπα διαδεδομένα social media, όπως MySpace, Twitter κ.λπ. με λιγότερα μέλη, που επίσης ανέρχονται σε πολλά εκατομμύρια. Τα τελευταία 3-4 χρόνια η χρήση των διαφόρων «μέσων κοινωνικής δικτύωσης» παρουσίασε αύξηση 700-800% και μάλιστα όχι μόνο στον «αναπτυγμένο κόσμο», αλλά και σε πολλές περιοχές της Ασίας, της Λ. Αμερικής κ.λπ.

Το ίδιο διάστημα μεταβλήθηκε η χρήση που κάνουν τα άτομα νεότερης ηλικίας στο διαδίκτυο και τις τηλεπικοινωνίες. Η ανάγνωση των sites άρχισε να αντικαθίσταται από παρακολούθηση blogs. Η ανταλλαγή e-mail παραμερίστηκε από instant messages. Oι συζητήσεις από κινητά –που είχαν ήδη υποκαταστήσει τις συζητήσεις από σταθερά– παραμερίστηκαν από την αποστολή περισσότερων sms και mms, αλλά και από τις αναρτήσεις προσωπικών πληροφοριών, φωτό κ.λπ. στα walls του Facebook και MySpace. Τι σημαίνουν αυτές οι νέες μορφές επικοινωνίας και οι «κυβερνο-φιλίες»; Πόσο επικοινωνούν οι άνθρωποι μεταξύ τους, πόσο αληθινά εκφράζουν τα αισθήματά τους, αλλά και πώς αντιλαμβάνονται την ιδιωτικότητά τους και την προστατεύουν;

ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ

Κολλημένοι στις οθόνες των ψηφιακών μέσων εμφανίζονται οι νέοι στις ΗΠΑ, παρουσιάζοντας συμπτώματα εξάρτησης παρόμοια με εκείνα του τζόγου και του αλκοόλ. Πείραμα του Πανεπιστημίου του Maryland σε 200 φοιτητές έδειξε ότι η αποχή από τα ψηφιακά μέσα ισοδυναμεί με άγχος, νευρικότητα, ατονία και κατάθλιψη, και παρομοιάζεται με απουσία της οικογένειας και των φίλων. Τη μερίδα του λέοντος έχει το διαδίκτυο, με τα συμπτώματα εθισμού σ’ αυτό να αυξάνονται ανησυχητικά. Σε ό,τι αφορά τα social media τα κορίτσια είναι περισσότερο εθισμένα, σύμφωνα με μελέτη στη Βρετανία. Οι δε γονείς, όταν έχουν επίγνωση, ανησυχούν, αλλά… τι να κάνουν; Με βάση την προαναφερόμενη μελέτη, το 48% των γονέων που το παιδί τους έχει προφίλ στο Facebook κ.λπ. αυτό που αποφασίζουν να κάνουν είναι να γίνουν «διαδικτυακοί φίλοι» του, μήπως και ελέγχουν κάπως τη συμπεριφορά του στον κυβερνοχώρο…

Πάντως, άλλη έρευνα από την Pew Internet και την American Life Project έδειξε ότι οι νεότεροι χρήστες του διαδικτύου έχουν χάσει το ενδιαφέρον για το blogging και στρέφονται σε πιο σύντομες και κινητές μορφές επικοινωνίας. Η εξέλιξη της τεχνολογίας τους έχει στρέψει από το macro-blogging στο micro-blogging. Όλο και περισσότεροι (55% των ηλικιών 18-29 και 27% των ηλικιών 12-17) επιλέγουν να συνδέονται με το διαδίκτυο μέσω κινητού. Έφηβοι που ρωτήθηκαν δηλώνουν ότι έχουν χάσει το ενδιαφέρον για το blogging, γιατί επιθυμούν να γράφουν γρήγορα και διότι «ο κόσμος δεν ενδιαφέρεται να διαβάζει πολλά λόγια στο διαδίκτυο». Ωστόσο, αντίθετες είναι οι τάσεις για τους άνω των 30, όπου το κλασικό blogging συνεχίζει να αυξάνει.

ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑ

Η δημοφιλία της on-line κοινωνικής δικτύωσης δείχνει ότι τα άτομα δεν προσβλέπουν πια στην ιδιωτικότητα, η οποία δεν αποτελεί πλέον κανόνα για τις κοινωνίες». Τάδε έφη ο ιδρυτής του Facebook Mark Zuckerberg, ο οποίος και υπογραμμίζει ότι η εξάπλωση των κοινωνικών δικτύων αντανακλά τις ριζικές αλλαγές που συντελούνται στις συνήθειες επικοινωνίας των ανθρώπων. Και σίγουρα έχει δίκιο ως προς τη διάδοση των social media. Όμως για το θέμα της ιδιωτικότητας υπάρχουν κι άλλες τάσεις από αυτές που βλέπει ο Ζuckerberg ή και ο συνάδελφός του Reid Hoffman, δημιουργός του Linkendin, που δήλωνε κι αυτός στο τελευταίο Nταβός ότι «η προστασία της ιδιωτικής ζωής αποτελεί ξεπερασμένο αίτημα προηγούμενων γενεών». Κι αυτές οι διαφορετικές τάσεις έχουν να κάνουν με τον εντεινόμενο προβληματισμό για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στο διαδίκτυο, με αφορμή τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης.

Στις 31 Μαΐου εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες ενώνονταν στον κυβερνοχώρο με το σύνθημα “Quit Facebook”, διαμαρτυρόμενοι για τη διαχείριση των προσωπικών τους δεδομένων από την ιστοσελίδα. Στο δε επίπεδο της ΕΕ, η Κομισιόν ανακοίνωσε ότι θα προχωρήσει στην επικαιροποίηση της νομοθεσίας για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Παρόμοια εγρήγορση αναπτύσσεται και στις ΗΠΑ, όπου ενώσεις χρηστών προσέφυγαν στην Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου. Η τελευταία άσκησε αγωγή κατά του Facebook για τις αλλαγές των ρυθμίσεων ασφαλείας.

ΟΙ «ΦΙΛΟΙ»

Στον κόσμο του διαδικτύου έχει κάποιος τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με μεγάλο αριθμό ατόμων, στις δε ιστοσελίδες των social media να κάνει εκατοντάδες ή ακόμη και χιλιάδες «φίλους». Πόσο καλά, όμως, ξέρει κανείς αυτά τα άτομα; Θα ανταποκρινόταν σε κάποιο πρόβλημά τους; Σύμφωνα με έρευνες, ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι αρκετά μεγάλος για να επιτρέψει βαθιές και ουσιαστικές σχέσεις με περισσότερους από μία χούφτα ανθρώπους. Υπολογίζεται ότι οι άνθρωποι μπορούν να έχουν πραγματικές σχέσεις μ’ έναν κύκλο περίπου 150 ατόμων. Πρόκειται για το λεγόμενο αριθμό Dunbar (από το όνομα του Βρετανού ανθρωπολόγου Robin Dunbar, που διατύπωσε το λεγόμενο cognitive limit). Ο αριθμός αυτός θέτει τα όρια μεταξύ αυτών που μπορούμε να έχουμε σχέσεις εμπιστοσύνης και εκείνων που μπορεί να συμπαθούμε και ίσως να έχουμε μία ευχάριστη συζήτηση, αλλά δεν μπορούν να θεωρηθούν προσωπικοί φίλοι.

Σε οποιαδήποτε περίπτωση, πρόσφατες έρευνες των πανεπιστημίων Πρίνστον και UCLA καταλήγουν ότι η πυκνή ηλεκτρονική επικοινωνία μειώνει το ενδιαφέρον για διαπροσωπική επικοινωνία. Ακόμη, ότι κάνει την επικοινωνία πιο δημόσια αλλά και επιφανειακή. Ο δε Γάλλος κοινωνικός φιλόσοφος Ζαν Μποντριγιάρ, σε συνέντευξή του στο γράφοντα προ 20 ετών –όταν ξεκινούσε η έκρηξη των νέων επικοινωνιακών τεχνολογιών–, επέμενε ότι «όπου υπάρχει πολύ τηλε-επικοινωνία χάνεται η επικοινωνία»…

*Δημοσιογράφος-κοινωνιολόγος ΜΜΕ